SERMO 7 (=RLS n° 542), inédit

Pour la fête de Thomas Becket

Sermon donné le 29 décembre 1247

Ce qui a été dit en louange et gloire d’Elisée peut l’être de Thomas Becket,

1. car il est figuré par Elisée sous ses quatre états successifs:

2. avant l’exil, où il n’a pas craint le roi, les barons et les prélats anglais;

3. en exil, où aucune puissance n’est venue à bout de lui;

4. après l’exil, où il a résisté aux menaces jusqu’au martyre;

5. après la mort, où son corps a prophétisé et réalisé des miracles.

Ms P1 , f. 50va-52va.

 Sermo in festo  sancti Thome martyris. A diebus suis non pertimuit principem et potentia nemo uicit illum nec superauit illum uerbum aliquod et mortuum prophetizauit corpus eius, Ecclesiastici xlviii ²⁷⁹² .

Quod dictum est ad laudem et gloriam Elysei possumus dicere ad laudem et gloriam ²⁷⁹³ beati Thome martyris. Ipse figuratus est in Helyseo et actus eius in actibus illius et insinuantur nobis quatuor status beati Thome: status ante exilium, ibi: Non pertimuit ; status in exilio: Potentia (f. 50vb); status post exilium: Nec superauit ; status post mortem, ibi: Et mortuum .

1. Helyseus istum figurauit. Legitur iiii° Reg. ii° quod cum Helyas per turbinemet ignem in celum ascendit ²⁷⁹⁴ , dimisit pallium suum Helyseo, unde ibidem dicitur: Leuauit pallium Helye quod ceciderat ²⁷⁹⁵ . Helyas Christus, qui per turbinem et ignem passionis in celum ascendit, unde et ascendens Dominus interpretatur ²⁷⁹⁶ . Nonne oportebat Christum pati et sic intrare in gloriam suam , Luca in fine? ²⁷⁹⁷ . Ysa. xxv°: Species enim robustorum quasi turbo impellens parietem ²⁷⁹⁸ . Turbo se conterit ad parietem. Sic superbia Iudeorum se ipsam contriuit ad Christum. Iste ascendens in celum pallium suum dimisit in terris, crucem scilicet, siue exemplum passionis sue, Ia Pe. ii°: Christus passus est pro nobis, nobis relinquens exemplum ²⁷⁹⁹ . Hoc pallio se operuit Christus in die passionis, sicut predixerat Ysa. lix°: Opertus est quasi ²⁸⁰⁰ pallio zeli ²⁸⁰¹ , id est cruce, quam ex maximo amore sustinuit, maiorem hac dilectionemetc. ²⁸⁰² , Jo. xv° ²⁸⁰³ . Cor eius humanum non potest se defendere quin diligat ex quo uidet quod diligitur. Ysa. xxii°: Dabo clauem domus David super humerum eius ²⁸⁰⁴ , id est crucem que aperit cor ad amorem. Unde ad hoc innuendum magnus sacerdos deferebat clauem auream super humerum ²⁸⁰⁵ .

Hoc fuit pallium militare quod habet quatuor cornua. Tren. iii°: Recordare paupertatis et transgressionis mee et absincii et fellis ²⁸⁰⁶ . Paupertatisamicorum, Ysa. lxiii°: Circumspexi et non erat auxiliator; quesiui et non fuit qui adiuuaret ²⁸⁰⁷ . Considerabam ad dexteram et uidebam et non erat qui cognosceret me ²⁸⁰⁸ . Expectaui qui simul contristaretur et non fuit qui consolaretur et non inueni ²⁸⁰⁹ . Transgressi -(f. 51ra)-onis mee , id est michi facte, ante iudicium Eum capiendo et flagellando, postea sine causa Eum morti adiudicando - uidebat enim Pilatus quod non erant conuenientia eorum testimonia. Absinciiin cruce, fellisin opprobriis.

Hoc pallium Christus dimisit in terra. Hoc pallio se operuerunt martires. Primus Stephanus, quia Dominus dixerat: Qui uult uenire post me abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me ²⁸¹⁰ , sicut quando aliquis uult intrare curiam seu conuiuium, dicit suis ut accipiant pallia sua et operiant se et ueniant cum eo. Hoc figuratum fuit Numeris xv°: Dices ad eos ut faciant sibi fimbrias per angelos, palliorum ponentes in eis uittas iacinctinas ²⁸¹¹ .

2. Sed hoc pallium postea longo tempore fuit dimissum, ita ut nulli eo utebantur. Sed beatus Thomas uelut alter Elyseus hoc pallium quod ceciderat eleuauit et se cruce martirii operuit. Unde uere per Elyseum designatur. Unde quod de Elyseo dictum est dicitur et de eo, quod in diebus suis non pertimuit principem , regem scilicet Anglie et alios barones et principes ecclesiasticos. Non potuit enim sustinere iniurias quas rex Anglie Ecclesie irrogabat nec per timorem eorum dimittebat quin eos argueret et iustitiam in eos exerceret. Audax enim fuit. Unde eius audaciam et fortitudinem uidetur describere Salomon Prov. xxx° ²⁸¹² quando dicit: Leo fortissimus animalium ad nullius pauebat ²⁸¹³ occursum. Gallus succintus lumbos et aries nec est qui resistat ei ²⁸¹⁴ . Leonem facit audacem hoc quod credit se ius habere in preda et ideo nullo modo permittit ut sibi auferatur. Gallum armat (f.51rb) zelus, arietem pruritus et uermis. Vere beatus Thomas leo, qui paruis et non resistentibus non resistebat, sed resistentibus, parcens subiectis et debellans superbos. Fortem eum faciebat iuris sui conscientia. Certus erat quod iustam causam habebat. Constantes animos tam bona causa facit. Item zelus Ecclesie cuius libertatem zelabat. Vere gallus albus, a quo leo Anglie deuictus est et fugatus. Aries dux gregis ipse erat, quem remorsus conscientie et uermis, si ita permitteret sue iura ecclesie deperire, armabant. Vere non pertimuitprincipes, attendens illud Mt. x°: Nolite timereetc ²⁸¹⁵ , in hoc instruens nos non debere timere principes, sed Deum.

Et Iste exufflat omnem timorem, sicut amor amorem, Ysa. viii°: Timorem eius ne timeatis nec paueatis; Dominum autem exercituum ipsum sanctificate et ipse pauor uester et ipse terror uester ²⁸¹⁶ . Non enim debemus timere hominem, nisi propter Dominum. Sicut enim ipse pre omnibus diligendus, ita pre omnibus timendus, Malach. in principio: Si ego Dominus ubi est timor meus ? ²⁸¹⁷ Iam enim non reperitur timens Deum sed hominem, diabolum, mundum, quod patet quod edicta hominum obseruantur et edicta Domini pro nichilo reputantur. Levi. xx°: Si mechatus fuerit quis cum uxore alterius morte morianturambo ²⁸¹⁸ . Qui maledixerit patri suo aut matri sue morte moriatur ²⁸¹⁹ . Non facietis furtum, non mentiemini nec decipiat unusquisque proximum suum, non peierabis in nomine meo, non facies calumpniam proximo tuo, non ui op -(f. 51va)-primes eum, non morabitur opus mercennarii tui apud te usque mane ²⁸²⁰ , non maledices surdo nec coram ceco pones offendiculum ²⁸²¹ . Nec ²⁸²² declinetis ad magos vel ariolos nec aliquid sortiemini. Non eris criminator nec sussuro in populis ne oderis fratrem in corde tuo, sed publice argues eum; non queras ultionem nec memor sis iniurie ciuium tuorum ²⁸²³ . Ista edicta Domini non obseruantur. Hominum autem edicta custodiuntur, quod figuratum est in hoc quod tabule digito Dei scripte fracte sunt, scripte a Moyse non sunt fracte. Sic alphabetum scriptum in pauimento a pontifice incontinenti deletur, picture facte in pariete ab hominibus non delentur. Pontifex uero gerit typum Christi, pictor uero typum hominum. Adeo non timent Dominum, quod oportet ut mandata Dei timore hominum obseruentur, Ysa. xxix°: Timuerunt me mandato hominum et doctrinis; ideo ecce ego addam ut admirationem faciam populo huic miraculo grandi et stupendo ²⁸²⁴ . Non est timor Dei iam ante oculos hominum. Timor est retinaculum malo et initium omnis boni, Eccli. ii°: Qui timent Dominum custodient mandata illius ²⁸²⁵ . Timor Domini expellit peccatum. Nam qui sine timore est non poterit iustificari ²⁸²⁶ , nisi te tenueris instanteretc ²⁸²⁷ . Anchora mentis pondus timoris. Mundum timent ita quod non audent aliqua signa religionis ostendere. Dimittunt magna facere propter mun-(f. 51vb)-dum et non dimittunt mala facere propter Dominum. Quis est hodie qui sicut Natham propheta reprehendat Dauid dicens: Uriam Etheum percussisti gladio filiorum Amon et uxorem eius accepi tibi in uxorem , ii° Re. xii°? ²⁸²⁸ . Venundatus es ut faceres malum in conspectu Domini ²⁸²⁹ . Quis est hodie ut Moyses et Aaron qui dicat pharaoni ut dimittat populum Domini? ²⁸³⁰ Quid dicam? Etiam paribus non audemus aliquid dicere uel eos reprehendere, nec etiam minores, nec audemus nos eis opponere quando Ecclesie Dei uel aliis iniuriantur. Sic non iste, immo in diebus suisnon timuit regem , non pertimuitprincipes.

3. Sequitur: Et potencia nemo uicit ²⁸³¹ illum . Hoc bene apparuit quando potencia regis exul factus et omnes de genere suo proscripti, etiam mulieres in puerperiis decubantes iurauerunt ut mari transito se eius conspectui presentarent. In hoc apostolo acquieuit, qui ait: Exeamus ad eum extra castra improperium eius portantes , Heb. xiii° ²⁸³² . Non fuit iste sicut Iudei, qui preelegerunt Christum perdere quam locum et gentem, et iste amore Christi uoluit totum perdere, iuxta illud: Qui reliquerit patremetc ²⁸³³ . Tempus enim amoris erat, quando cerui reliquerunt lustra sua.

Iste fuit quasi adeps separatus a carne. Nulla eum carnalitas emolliuit, nulla aduersitas fregit. Elongasti a me amicum et proximum etc ²⁸³⁴ . Hoc expertus fuit in concilio Senonensi. Potuit enim dicere sicut Christus, Ier. xx°: Factus sum in derisum tota die ²⁸³⁵ . Dicebant eum proditorem regis, in tantum quod inhibitum erat ne aliquis (f. 52ra) pro eo oraret. Potuit dicere: Filii matris mee pugnauerunt contra me , Cant. i° ²⁸³⁶ . Tamen in hiis omnibus non est uictus. Unde uerum est quod nemo potencia uicit illum , nec rex bona eius confiscando et suos proscribendo, nec plebs contra eum insurgendo per blasfemiam, nec pares eum expugnando et regi adherendo.

Sed tamen Deus non dereliquit eum in exilio, immo cum eo fuit. Unde ad consolationem dedit ei familiaritatem regis Ludovici et magnorum illius patrie. Quis est hodie qui propter Deum uelit patriam relinquere? Nullus est qui uelit audire hanc uocem: Egredere de patria et de cognatione tua ²⁸³⁷ . Nolumus exire de nido nostro, iuxta illud Ysa. xvi°: Et erit sicut auis fugiens et sicut pulli de nido auolantes ²⁸³⁸ . Oportet quod Dominus ponat ignem in uepribus ut sic saltem egrediantur, iuxta illud Michee in fine: Perturbabuntur sicut reptilia de edibus suis ²⁸³⁹ . Unde Dominus permittit eis guerras fieri, ut sic saltem crucem accipiant et exeant de patria sua. O quomodo amor nepotum et filiorum multos emollit, ut quando uolunt restituere que male acquisiuierunt, dicit eis carnalis affectio: Quid facient filii tui? Miseri erunt; et ideo mallunt semper esse in inferno quam paruuli eorum pauperes essent. Saturati sunt porcina et dimiserunt reliquias suas paruulis suis. O quot hodie faciunt contra Dominum pro cognatis suis!

4. Sequitur: Nec superauit eum uerbum aliquod . Hoc post exilium, quando mine ei sunt intemptate et multiplicate, quando au-(f. 52rb)-diuit uocem illam terribilem: Ubi est proditor ? Non timuit, immo ecclesiam apperuit et eis obuiam uenit dicens: Ecce quem queritis, sicut Elyseus uerbum illud non timuit: Hoc faciat michi et hoc addat, si steterit caput Elysei filii Saphath super eum hodie ²⁸⁴⁰ , iiii° Re. vi° ²⁸⁴¹ , in hoc implens illud sapientis: A uerbis uiri peccatoris ne timueritis , i° Machab. ii° ²⁸⁴² . Vere nos statim uincimur ad minas carnis. Minatur nobis caro angustias. Statim dimittimus, ut non aggrediamur altiorem uitam. Mundus minatur paupertatis necessitates. Homo, quod subsannabimur ²⁸⁴³ et deridebimur.

Et quod plus est, neque mors superauit eum, immo ipse mortem, et honorauit eum Dominus in multis. In morte primo, in hoc quod in uerbis orationis spiritus exalauit dicendo: Commendo causam ecclesie mee Domino et beate Marie et beato Dionisio. Secundo, in hoc quod in loco orationis ut uelut uerus sacerdos se ipsum offeret hostiam uiuam, sanctam, immaculatam. In tempore, quia infra octabas natalis, ut sic ei Dominus deferret, sicut precipui milites, id est Stephanus et Iohannes, in hoc tempore coluntur. In qualitate temporis, in hora uespertina, quando agnus pinguior offerebatur; et quia infra uentrem matris sue interfectus, iustum fuit ut Innocentibus iungeretur.

5. Sequitur: Et mortuum prophetizauit corpus eus , id est: ostendit eum uerum esse martirem. Ad tactum enim corporis Elysei cadauer mortu-(f. 52va)-um suscitatum est ²⁸⁴⁴ , per quod ostendit Dominus eum uerum fuisse prophetam. Sic per miracula que cotidie facit Dominus per merita beati Thome, ostendit eum uerum martirem suum esse. In uita enim sua fecit monstra, et in morte mirabilia operatus est. Moriamur ergo peccato ad imitationem ipsius ut cum ipso omni tempore regnare mereamur prestante etc.