SERMO 7 (=RLS n° 542), inédit

Pour la fête de Thomas Becket

Sermon donné le 29 décembre 1247

Ce qui a été dit en louange et gloire d’Elisée peut l’être de Thomas Becket,

1. car il est figuré par Elisée sous ses quatre états successifs:

2. avant l’exil, où il n’a pas craint le roi, les barons et les prélats anglais;

3. en exil, où aucune puissance n’est venue à bout de lui;

4. après l’exil, où il a résisté aux menaces jusqu’au martyre;

5. après la mort, où son corps a prophétisé et réalisé des miracles.

Ms P1 , f. 50va-52va.

Sermo in festo sancti Thome martyris. A diebus suis non pertimuit principem et potentia nemo uicit illum nec superauit illum uerbum aliquod et mortuum prophetizauit corpus eius, Ecclesiastici xlviii 2792 .

Quod dictum est ad laudem et gloriam Elysei possumus dicere ad laudem et gloriam 2793 beati Thome martyris. Ipse figuratus est in Helyseo et actus eius in actibus illius et insinuantur nobis quatuor status beati Thome: status ante exilium, ibi: Non pertimuit ; status in exilio: Potentia (f. 50vb); status post exilium: Nec superauit ; status post mortem, ibi: Et mortuum .

1. Helyseus istum figurauit. Legitur iiii° Reg. ii° quod cum Helyas per turbinemet ignem in celum ascendit 2794 , dimisit pallium suum Helyseo, unde ibidem dicitur: Leuauit pallium Helye quod ceciderat 2795 . Helyas Christus, qui per turbinem et ignem passionis in celum ascendit, unde et ascendens Dominus interpretatur 2796 . Nonne oportebat Christum pati et sic intrare in gloriam suam , Luca in fine? 2797 . Ysa. xxv°: Species enim robustorum quasi turbo impellens parietem 2798 . Turbo se conterit ad parietem. Sic superbia Iudeorum se ipsam contriuit ad Christum. Iste ascendens in celum pallium suum dimisit in terris, crucem scilicet, siue exemplum passionis sue, Ia Pe. ii°: Christus passus est pro nobis, nobis relinquens exemplum 2799 . Hoc pallio se operuit Christus in die passionis, sicut predixerat Ysa. lix°: Opertus est quasi 2800 pallio zeli 2801 , id est cruce, quam ex maximo amore sustinuit, maiorem hac dilectionemetc. 2802 , Jo. xv° 2803 . Cor eius humanum non potest se defendere quin diligat ex quo uidet quod diligitur. Ysa. xxii°: Dabo clauem domus David super humerum eius 2804 , id est crucem que aperit cor ad amorem. Unde ad hoc innuendum magnus sacerdos deferebat clauem auream super humerum 2805 .

Hoc fuit pallium militare quod habet quatuor cornua. Tren. iii°: Recordare paupertatis et transgressionis mee et absincii et fellis 2806 . Paupertatisamicorum, Ysa. lxiii°: Circumspexi et non erat auxiliator; quesiui et non fuit qui adiuuaret 2807 . Considerabam ad dexteram et uidebam et non erat qui cognosceret me 2808 . Expectaui qui simul contristaretur et non fuit qui consolaretur et non inueni 2809 . Transgressi -(f. 51ra)-onis mee , id est michi facte, ante iudicium Eum capiendo et flagellando, postea sine causa Eum morti adiudicando - uidebat enim Pilatus quod non erant conuenientia eorum testimonia. Absinciiin cruce, fellisin opprobriis.

Hoc pallium Christus dimisit in terra. Hoc pallio se operuerunt martires. Primus Stephanus, quia Dominus dixerat: Qui uult uenire post me abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me 2810 , sicut quando aliquis uult intrare curiam seu conuiuium, dicit suis ut accipiant pallia sua et operiant se et ueniant cum eo. Hoc figuratum fuit Numeris xv°: Dices ad eos ut faciant sibi fimbrias per angelos, palliorum ponentes in eis uittas iacinctinas 2811 .

2. Sed hoc pallium postea longo tempore fuit dimissum, ita ut nulli eo utebantur. Sed beatus Thomas uelut alter Elyseus hoc pallium quod ceciderat eleuauit et se cruce martirii operuit. Unde uere per Elyseum designatur. Unde quod de Elyseo dictum est dicitur et de eo, quod in diebus suis non pertimuit principem , regem scilicet Anglie et alios barones et principes ecclesiasticos. Non potuit enim sustinere iniurias quas rex Anglie Ecclesie irrogabat nec per timorem eorum dimittebat quin eos argueret et iustitiam in eos exerceret. Audax enim fuit. Unde eius audaciam et fortitudinem uidetur describere Salomon Prov. xxx° 2812 quando dicit: Leo fortissimus animalium ad nullius pauebat 2813 occursum. Gallus succintus lumbos et aries nec est qui resistat ei 2814 . Leonem facit audacem hoc quod credit se ius habere in preda et ideo nullo modo permittit ut sibi auferatur. Gallum armat (f.51rb) zelus, arietem pruritus et uermis. Vere beatus Thomas leo, qui paruis et non resistentibus non resistebat, sed resistentibus, parcens subiectis et debellans superbos. Fortem eum faciebat iuris sui conscientia. Certus erat quod iustam causam habebat. Constantes animos tam bona causa facit. Item zelus Ecclesie cuius libertatem zelabat. Vere gallus albus, a quo leo Anglie deuictus est et fugatus. Aries dux gregis ipse erat, quem remorsus conscientie et uermis, si ita permitteret sue iura ecclesie deperire, armabant. Vere non pertimuitprincipes, attendens illud Mt. x°: Nolite timereetc 2815 , in hoc instruens nos non debere timere principes, sed Deum.

Et Iste exufflat omnem timorem, sicut amor amorem, Ysa. viii°: Timorem eius ne timeatis nec paueatis; Dominum autem exercituum ipsum sanctificate et ipse pauor uester et ipse terror uester 2816 . Non enim debemus timere hominem, nisi propter Dominum. Sicut enim ipse pre omnibus diligendus, ita pre omnibus timendus, Malach. in principio: Si ego Dominus ubi est timor meus ? 2817 Iam enim non reperitur timens Deum sed hominem, diabolum, mundum, quod patet quod edicta hominum obseruantur et edicta Domini pro nichilo reputantur. Levi. xx°: Si mechatus fuerit quis cum uxore alterius morte morianturambo 2818 . Qui maledixerit patri suo aut matri sue morte moriatur 2819 . Non facietis furtum, non mentiemini nec decipiat unusquisque proximum suum, non peierabis in nomine meo, non facies calumpniam proximo tuo, non ui op -(f. 51va)-primes eum, non morabitur opus mercennarii tui apud te usque mane 2820 , non maledices surdo nec coram ceco pones offendiculum 2821 . Nec 2822 declinetis ad magos vel ariolos nec aliquid sortiemini. Non eris criminator nec sussuro in populis ne oderis fratrem in corde tuo, sed publice argues eum; non queras ultionem nec memor sis iniurie ciuium tuorum 2823 . Ista edicta Domini non obseruantur. Hominum autem edicta custodiuntur, quod figuratum est in hoc quod tabule digito Dei scripte fracte sunt, scripte a Moyse non sunt fracte. Sic alphabetum scriptum in pauimento a pontifice incontinenti deletur, picture facte in pariete ab hominibus non delentur. Pontifex uero gerit typum Christi, pictor uero typum hominum. Adeo non timent Dominum, quod oportet ut mandata Dei timore hominum obseruentur, Ysa. xxix°: Timuerunt me mandato hominum et doctrinis; ideo ecce ego addam ut admirationem faciam populo huic miraculo grandi et stupendo 2824 . Non est timor Dei iam ante oculos hominum. Timor est retinaculum malo et initium omnis boni, Eccli. ii°: Qui timent Dominum custodient mandata illius 2825 . Timor Domini expellit peccatum. Nam qui sine timore est non poterit iustificari 2826 , nisi te tenueris instanteretc 2827 . Anchora mentis pondus timoris. Mundum timent ita quod non audent aliqua signa religionis ostendere. Dimittunt magna facere propter mun-(f. 51vb)-dum et non dimittunt mala facere propter Dominum. Quis est hodie qui sicut Natham propheta reprehendat Dauid dicens: Uriam Etheum percussisti gladio filiorum Amon et uxorem eius accepi tibi in uxorem , ii° Re. xii°? 2828 . Venundatus es ut faceres malum in conspectu Domini 2829 . Quis est hodie ut Moyses et Aaron qui dicat pharaoni ut dimittat populum Domini? 2830 Quid dicam? Etiam paribus non audemus aliquid dicere uel eos reprehendere, nec etiam minores, nec audemus nos eis opponere quando Ecclesie Dei uel aliis iniuriantur. Sic non iste, immo in diebus suisnon timuit regem , non pertimuitprincipes.

3. Sequitur: Et potencia nemo uicit 2831 illum . Hoc bene apparuit quando potencia regis exul factus et omnes de genere suo proscripti, etiam mulieres in puerperiis decubantes iurauerunt ut mari transito se eius conspectui presentarent. In hoc apostolo acquieuit, qui ait: Exeamus ad eum extra castra improperium eius portantes , Heb. xiii° 2832 . Non fuit iste sicut Iudei, qui preelegerunt Christum perdere quam locum et gentem, et iste amore Christi uoluit totum perdere, iuxta illud: Qui reliquerit patremetc 2833 . Tempus enim amoris erat, quando cerui reliquerunt lustra sua.

Iste fuit quasi adeps separatus a carne. Nulla eum carnalitas emolliuit, nulla aduersitas fregit. Elongasti a me amicum et proximum etc 2834 . Hoc expertus fuit in concilio Senonensi. Potuit enim dicere sicut Christus, Ier. xx°: Factus sum in derisum tota die 2835 . Dicebant eum proditorem regis, in tantum quod inhibitum erat ne aliquis (f. 52ra) pro eo oraret. Potuit dicere: Filii matris mee pugnauerunt contra me , Cant. i° 2836 . Tamen in hiis omnibus non est uictus. Unde uerum est quod nemo potencia uicit illum , nec rex bona eius confiscando et suos proscribendo, nec plebs contra eum insurgendo per blasfemiam, nec pares eum expugnando et regi adherendo.

Sed tamen Deus non dereliquit eum in exilio, immo cum eo fuit. Unde ad consolationem dedit ei familiaritatem regis Ludovici et magnorum illius patrie. Quis est hodie qui propter Deum uelit patriam relinquere? Nullus est qui uelit audire hanc uocem: Egredere de patria et de cognatione tua 2837 . Nolumus exire de nido nostro, iuxta illud Ysa. xvi°: Et erit sicut auis fugiens et sicut pulli de nido auolantes 2838 . Oportet quod Dominus ponat ignem in uepribus ut sic saltem egrediantur, iuxta illud Michee in fine: Perturbabuntur sicut reptilia de edibus suis 2839 . Unde Dominus permittit eis guerras fieri, ut sic saltem crucem accipiant et exeant de patria sua. O quomodo amor nepotum et filiorum multos emollit, ut quando uolunt restituere que male acquisiuierunt, dicit eis carnalis affectio: Quid facient filii tui? Miseri erunt; et ideo mallunt semper esse in inferno quam paruuli eorum pauperes essent. Saturati sunt porcina et dimiserunt reliquias suas paruulis suis. O quot hodie faciunt contra Dominum pro cognatis suis!

4. Sequitur: Nec superauit eum uerbum aliquod . Hoc post exilium, quando mine ei sunt intemptate et multiplicate, quando au-(f. 52rb)-diuit uocem illam terribilem: Ubi est proditor ? Non timuit, immo ecclesiam apperuit et eis obuiam uenit dicens: Ecce quem queritis, sicut Elyseus uerbum illud non timuit: Hoc faciat michi et hoc addat, si steterit caput Elysei filii Saphath super eum hodie 2840 , iiii° Re. vi° 2841 , in hoc implens illud sapientis: A uerbis uiri peccatoris ne timueritis , i° Machab. ii° 2842 . Vere nos statim uincimur ad minas carnis. Minatur nobis caro angustias. Statim dimittimus, ut non aggrediamur altiorem uitam. Mundus minatur paupertatis necessitates. Homo, quod subsannabimur 2843 et deridebimur.

Et quod plus est, neque mors superauit eum, immo ipse mortem, et honorauit eum Dominus in multis. In morte primo, in hoc quod in uerbis orationis spiritus exalauit dicendo: Commendo causam ecclesie mee Domino et beate Marie et beato Dionisio. Secundo, in hoc quod in loco orationis ut uelut uerus sacerdos se ipsum offeret hostiam uiuam, sanctam, immaculatam. In tempore, quia infra octabas natalis, ut sic ei Dominus deferret, sicut precipui milites, id est Stephanus et Iohannes, in hoc tempore coluntur. In qualitate temporis, in hora uespertina, quando agnus pinguior offerebatur; et quia infra uentrem matris sue interfectus, iustum fuit ut Innocentibus iungeretur.

5. Sequitur: Et mortuum prophetizauit corpus eus , id est: ostendit eum uerum esse martirem. Ad tactum enim corporis Elysei cadauer mortu-(f. 52va)-um suscitatum est 2844 , per quod ostendit Dominus eum uerum fuisse prophetam. Sic per miracula que cotidie facit Dominus per merita beati Thome, ostendit eum uerum martirem suum esse. In uita enim sua fecit monstra, et in morte mirabilia operatus est. Moriamur ergo peccato ad imitationem ipsius ut cum ipso omni tempore regnare mereamur prestante etc.

Notes
2792.

Eccli. 48, 13-14.

2793.

ad laudem et gloriam  add. marg. P1.

2794.

Cf. 4. Rg. 2, 11.

2795.

4. Rg. 2, 13

2796.

Cf. Thiel, p. 296.

2797.

Cf. Lc. 24, 26: Nonne haec oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam ; Lc. 24, 46: Et sic oportebat Christum pati et resurgere Vulgate.

2798.

Is. 25, 4.

2799.

1. Pt. 2, 21.

2800.

quasi add. marg. P1.

2801.

Is. 59, 17.

2802.

Jo. 15, 13. maiorem hac dilectioni P1.

2803.

xvii° P1.

2804.

Is. 22, 22.

2805.

Cf Is. 22, 2.

2806.

Lam. 3, 19.

2807.

Is. 63, 5.

2808.

Ps. 68, 21

2809.

Cf. Ps. 68, 21: Sustinui qui simul contristaretur Vulgate; Expectaui qui contristaretur Ps. iuxta Hebr.

2810.

Mt. 16, 24; cf. Lc. 9, 23.

2811.

Nm. 15, 38.

2812.

xxix°P1.

2813.

fortissimus bestiarum Vulgate.

2814.

Prov. 30, 30. nec est rex Vulgate.

2815.

Mt. 10, 28.

2816.

Is. 8, 12-13.

2817.

Mal. 1, 6.

2818.

Lev. 20, 10.

2819.

Lev. 20, 9.

2820.

usque mane apud te  P1.

2821.

Lev. 19, 11-14.

2822.

ne P2.

2823.

Lev. 19, 16-18.

2824.

stupendo corr. marg. pro: et stipendio P1. Is. 29, 13-14.

2825.

Eccli. 2, 21.

2826.

Eccli. 1, 28.

2827.

Cf. Eccli. 27, 4: Si non in timore Domini tenueris instanter... Vulgate.

2828.

Cf. 2. Rg. 12, 3: Uriam Hetheum percussisti gladio et uxorem illius accepisti uxorem et interfecisti eum gladio filiorum Ammon Vulgate.

2829.

3. Rg. 21, 20.

2830.

Cf. Ex. 5, 1.

2831.

vincit P1.

2832.

xii° Mss. Hb. 13, 13.

2833.

Cf. Eph. 5, 31.

2834.

Ps. 87, 19.

2835.

Jer. 20, 7.

2836.

Cant. 1, 5.

2837.

Gn. 12, 1. Egredere de terra tua et de cognatione tua Vulgate.

2838.

Is. 16, 2.

2839.

Mich. 7, 17.

2840.

Haec mihi faciat Dominus et haec addat... Vulgate.

2841.

4. Rg. 6, 31.

2842.

1. Mcc. 2, 62.

2843.

F. 85vb P2.

2844.

Cf 4. Rg. 4, 34.