SERMO 12 (=RLS n° 857), inédit

Pour la fête des saintes reliques

Sermon probablement prononcé devant Damiette le 30 septembre 1249

Vous savez qu’aujourd’hui, nous célébrons la fête des saontes reliques que nous a laissées le Seigneur:

1. L’habitude consiste, lorsque nous voulons laisser uun souvenir à un ami, à lui offrir un objet; le Seigneur a fait de même en nous laissant ces précieuses reliques en mémorial; car qui plus que nous est oublieux des bienfaits que nous vaut la rédemption ? De même dans l’ancien testament Dieu énumère les bienfaits qu’il a octroytés, en mémorial, à Israel; c’est pour ne pas les oublier qu’ont été instituées les fêtes de Pâques, de Pentecôte, de Cenophegia;

2. ces bienfaits accordés à Israel ne sont rien en comparaison de ceux que le Seigneur nous a donnés et de ce qu’il a fait pour nous; le sommet en est constitué par ces reliques, la croix, la sainte couronne, le fer de la lance, etc.; par elles il s’adresse à nous et s’écrie: rappelez-vous!; elles doivent nous réjouir, nous énivrer, nous rendre audacieux, et nous faire oublier ce que nous abandonnons, nos enfants et notre famille; Dieu y a ajouté des bienfaits particuliers, de même que le vin du Liban est doté d’arômes spéciaux; je ne donne que mon propre exemple de ces bienfaits particuliers: il m’a donné de faire des études, alors que mes concitoyens, qui possédaient davantage de moyens que moi, ne l’ont pas fait; il m’a donné d’entendre l’Ecriture sacrée; de fréquenter une agréable société, de devenir prêtre, d’être son prédicateur et de me conduire ici avec vous, pour être votre pasteur; rappelons-nous des bienfaits de Dieu.

Ms O, f. 285va-286vb.

[Sermo] ²⁹⁹² in festo sanctarum reliquiarum. Osee in fine: Memoriale eius sicut uinum Libani ²⁹⁹³ .

Scitis karissimi quod hodie celebramus festiuitatem sanctarum reliquiarum quas Dominus nobis reliquit quasi quoddam memoriale eorum que pro nobis pertulit atque gessit, quorum memoria nos debet inebriare quasi uinum, calefacere et etiam sanare sicut uinum aromacibus conditum, hoc est uinum Libani.

1. Consuetudo enim est dare amico suo aliquando anulum uel cifum uel aliquid huius, ut recipiens memoriam habeat conferentis. Sic Dominus fecit. Dedit nobis has sanctas reliquias ut eum et ea que fecit pro nobis in memoriam habeamus et merito, quia ualde obliuiosi sumus. Homini enim obliuioso fit nodus in corrigia.

Percutiuntur etiam homines in facie quando crismantur seu confirmantur ut habeant semper in memoriam quod sacramentum confirmationis receperunt. Et qui magis obliuiosi beneficiorum redempcionis nostre quam nos sumus? Unde Dominus conqueritur per prophetam: Obliuioni datus sum tamquam mortuus a corde, quasi et si non ab ore ²⁹⁹⁴ . Ideo Dominus nobis comminatur per Osee prophetam xiii°: Adimpleti sunt et saturati et eleuauerunt cor suum et obliti sunt mei et ego ero eis leena et quasi ursa raptis catulis et dirumpam interiora iecoris eorum ²⁹⁹⁵ . Valde enim ex hoc irascitur (f. 81rb) Dominus et ei displicet hec ingratitudo nostra, scilicet quod obliti sumus beneficiorum eius et cantorum.

Dicit Seneca (f. 285vb) quod prima species ingratitudinis est non reddere bonum pro bono; secunda reddere malum pro bono; tertia tradere obliuioni, et reputat hanc maiorem aliis antedictis.

Legitur Osee xii° ²⁹⁹⁶ : In utero supplantauit fratrem suum et in fortitudine sua directus est cum angelo et inualuit ad angelum ²⁹⁹⁷ . Postea subiungit, enumeratis bonis que ei fecerat Dominus: Dominus memoriale eius ²⁹⁹⁸ . Quasi dicat: Iacob in memoria habuit beneficia sibi conata Domino. Et propter hoc dixit Dominus, Malach. in principio: Iacob dilexi ²⁹⁹⁹ .

Similiter in Deuteronomio viii°, postquam enumerauit Dominus bona que fecerat populo suo educendo eum de Egipto et deducendo per desertum et inducendo in terram promissionis, subiungit: Obserua et caue nequando obliuiscaris Domini Dei tui et negligas mandata eius, postquam comederis et saciatus fueris, domos pulchras edificaueris et habitaueris in eis habuerisque armenta bouum et ouium greges, argenti et auri cunctarumque rerum copiam, eleuetur cor tuum et non reminiscaris Domini Dei tui qui eduxit te de terra Egipti ³⁰⁰⁰ .

Propter hoc, ne ipsi obliuiscerentur beneficia Domini antedicta, instituta fuerunt festa: Pascha, Penthecostes, Cenophegia. Propter hoc etiam reposita fuerunt in archa mahu, virga et tabule et Deuteronomius. Et ideo etiam tabernaculum illud tabernaculum testimonii dicebatur, quia in eo erant reposita ea que testificabantur quot et quanta Dominus pro populo israelitico fecerat. Sic et in Hester festum Phurim, id est fortium, fuit institutum, ut Iudei in memoria haberent quomodo Dominus populum suum liberauerat ab excidio ³⁰⁰¹ quod ei Aman procurauerat ³⁰⁰² . Similiter temporibus Machabeorum festum enciniorum institutum fuit, ut in memoria haberent quomodo Deus eis restituerat templum.

2. Hec autem omnia predicta beneficia (f. 286ra) parua fuerunt immo quasi nulla, in comparacione eorum beneficiorum que Dominus nobis contulit et que pro nobis sustinuit atque gessit. Et ideo ad reuocandum ea ad memoriam instituta sunt festa in ecclesia Dei: Annunciacionis, Natiuitatis, Circumcisionis, Baptismi, Passionis et Resurrectionis, ut nullus possit hec ignorare nec possit se excusare si hoc ignoret.

Ad cumulum rememoracionis dedit nobis Dominus has sanctas reliquias: crucem, sanctam coronam, ferrum lancee, pallium, sanguinem, arundinem, syndonem, lac uirginis gloriose, peplum eiusdem et pannos infancie saluatoris et alia pignora. Et hec debent nobis esse memoriale super omnem memoriale. Pre hec enim loquitur Dominus unicuique nostrum et clamat, Trenis iii°: Recordare paupertatis et transgressionis mee et absintii et fellis ³⁰⁰³ . Et quilibet nostrum deberet satagere ut posset uerissime respondere: Memoria memor ero et tabescet in me anima mea ; hec recolens in corde meoin Deo sperabo ³⁰⁰⁴ . Ideo dicit Ysa. xxvi°: Nomen tuum et memoriale tuum in desiderio anime mee ³⁰⁰⁵ . Et psalmista: Memoriam habundancie suauitatis tue eructabunt, quasi de pleno ³⁰⁰⁶ . Et alibi: Mirabilia testimonia tua Domine, ideo scrutata est ea anima mea ³⁰⁰⁷ , sollicite scilicet et attente, quomodo hec attestantur mirabilem immo super admirabilem dilectionem qua Dominus nos dilexit.

Hoc ergo memoriale tam manifestum, tam efficax ad memorandum debet esse, sicut uinum Libani. Vinum inebriat, letificat, calefacit, audacem facit, obliuionem inducit. Dicitur in psalmo: Et uinum letificat cor hominis ³⁰⁰⁸ . Quid ita debet letificare cor hominis, sicut quando recogitat quod Dominus eum tantum dilexit quod seipsum pro eo dedit? O quomodo gauderet quis si certus esset quod imperator (f. 286rb) uel rex eum diligeret? Io. iii°: Sic Deus dilexit mundum ut unigenitum suum daret ³⁰⁰⁹ , immo Filius seipsum dedit et tradidit semetipsum, redempcionem pro multis. Quod attendens apostolus dicit ad Galatos ultimo: Michi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Ihesu Christi ³⁰¹⁰ .

Item hoc memoriale deberet nos calefacere sicut uinum calefacit et inflammare ad amorem Christi. Legitur quod Amasia Herculis misit ei quamdam camisiam qua indutus statim totus incensus fuit ³⁰¹¹ . Si minimum donum uel parua obsequia inflammant ³⁰¹² ad amorem dantis, quanto magis inflammari debemus tantis donis, tantis beneficiis! Signa enim amoris maxime inflammant. Legitur i° Machabeorum x°: Et misit ei purpuram et coronam auream ut que nostra sunt sencias nobiscum et conserues amicitiam ad nos ³⁰¹³ . Diligimus canes quia nobis signa amicicie ostendunt.

Vinum inebriat et efficit homines quasi stultos. Nonne ista memorialia stultos fecerunt apostolos, martires et alios sanctos? Vos etiam qui cruce assumpta uxores et filios reliquistis, predia uestra amantissima distraxistis, et periculo mortis uos exposuistis, uere iuxta consilium apostoli, uos qui uidebamini esse sapientes facti stulti estis ut sitis sapientes ³⁰¹⁴ . Stulticiam simulare loco prudentia summa est. Sic David simulauit se furiosum ut sic a mortis periculo erueretur. Nonne quedam furia uidetur relinquere sua et suos, et terram suam suis exponere inimicis? ³⁰¹⁵ Legitur in Marcho quod discipuli dixerunt de Domino quod in furiam uersus est ³⁰¹⁶ . Legitur iiii° Regum ix° quod serui Iheu dixerunt ei: Quid uenit(f. 286va) insanus iste ad te ? ³⁰¹⁷ Prophetam qui eum inunxerat in regem insanum reputauerunt. Filie Loth ipsum inebriauerunt ut facerent uoluntatem suam de ipso, quia bene sciebant quod alias eis non consentiret ³⁰¹⁸ . Sic Dominus inebriauit hiis temporibus regem Francie, fratres eius, miliciam et populum eiusdem regni ut de eis faciat uoluntatem. Nisi enim fuissent inebriati, crucem non assumpsissent. Et hoc fecit hoc memoriale passionis dominice quod est sicut uinum, immo plusquam uinum Libani.

Item uinum audaces facit. Que maior audacia quam aggredi paganismum ex illa parte in qua erat amplior fortitudo? Sed de rege et suis potest dici illud Prouerbiorum: Leo fortissimus animalium ad nullius pauebit occursum ³⁰¹⁹ . Leo tamen pauet ad occursum galli albi et ad sonitum rote carri et ad aspectum ignis, que tamen ei nocere non possunt.

Item uinum obliuionem inducit. Vere memoria dominice passionis uobis obliuionem induxit, quasi unicuique uestrum Dominus diceret: Obliuiscere populum tuum et domum patris tui ³⁰²⁰ , et uos obliti estis filiorum uestrorum et generis uestri. Legitur Iob xxxix°: Dereliquit oua sua in terra, obliuiscitur quod pes conculcet ea aut bestia agri conterat ³⁰²¹ . Sic uos obliti estis liberorum uestrorum et permittitis eos conculcari ab amicis et inimicis uestris. Vere ergo memoriale istud est sicut uinum et uinum Libani, id est conditum speciebus, et etiam in collibus Libani crescit nobile et speciale uinum, in partibus scilicet tripolitanis.

Sed que sunt iste species quibus conditum hoc uinum? Alia scilicet specialia beneficia Dei. Et ut de aliis taceam, de me possum ponere exemplum. Dedit michi Dominus ut essem (f. 286vb) in studio, quod non est datum conuicaneis meis qui plura habebant de quibus in scolis poterant habundancius sustentari. Dedit michi ut audirem sacram scripturam, quod fui in bona societate, quod promouit me in sacerdotem, quod uoluit et fecit me predicatorem suum, quod adduxit me hic uobiscum. Fecit me pastorem uestrum. Alia beneficia que michi contulit Dominus enumerare non possem. Sic cuilibet uestrum, si bene recogitetis, contulit Dominus innumerabilia beneficia quibus hoc uinum condire debetis.

Dicitur tamen quod nullum uinum adeo bonum sicut uinum prout factum est a Deo. Sic nulla beneficia ita debent hominem inebriare sicut illa que Dominus nobis dedit, et pro nobis fecit factus homo. Tamen species immiscentur uino propter festum, propter medicinam. Sic hec beneficia specialia magis aliquando letificant quam generalia et aliquando efficacius sanant.

Recordemur ergo beneficiorum Domini et ei gratias agamus quas possumus, ab eo postulantes ut beneficia que nobis contulit aliis beneficiis cumulet et augmentet, ad gloriam sancti nominis sui et ad saluationem animarum nostrarum et dicatis omnes: Amen.