SERMO 16 (= RLS n° 858), inédit

Pour la fête des saintes reliques

Sermon donné aux croisés en terre sainte, sans doute le 26 avril 1251 ou le 30 septembre 1251.

1. C’est ce que le Seigneur a préconisé à Moïse (Ex. 16, 33), afin qu’Israël conserve le souvenir de ce dont il l’avait nourri, la manne, durant l’Exode; de même le Seigneur a voulu nous laisser ces reliques, en souvenir de sa passion; si c’est à Aaron que Moïse a fait cette injonction, c’est que les prêtres, surtout les prélats, doivent se souvenir de la Passion;

2. Il est cependant à craindre que cette commémoration de la Passion ne donne lieu à des manifestations pompeuses; ou que cette mémoire ne soit qu’extérieure et ne touche pas le coeur; les Grands sont davantage portés à oublier les bienfaits de Dieu;

3. Moïse a donc dit à Aaron: « Prends ce vase »; ce vase, c’est notre coeur, admirable car pesant le même poids, vide ou plein; admirable car plus on le vide, plus il est rempli; ce vase était d’or, et notre coeur est précieux, car formé par Dieu « à son image et à sa ressemblance »;

4. de ce vase, il est dit d’y mettre la manne, c’est à dire ces saintes reliques; la manne, dit le Psaume, est le pain des anges; c’est pourquoi ils viennent lorsqu’est fabriqué le corps du Seigneur, en mémoire de sa passion; par elle il a montré son amour excessif pour nous;

5. « Autant que peut en contenir un gomor », c’est à dire à mesure;

6. « Et place le devant le Seigneur », car nous devons le poser devant Dieu le Père, pour obtenir son indulgence, en nous rappelant ce que le Christ a souffert pour nous, et que ce ne fut pas en vain.

Ms O, f. 286vb-288ra.

[Sermo] ³¹²³ in festo sanctarum reliquiarum. Exodo xvi°: Dixit Moyses Aaron ³¹²⁴ : sume uas unum et immitte mahu ³¹²⁵ quantum potest capere gomor et repone coram Domino ad seruandum in generationes uestras ³¹²⁶ .

1. Hec precepit Dominus Moysi ut esset in memoriale filiis Israel beneficii quod Dominus eis contulerat cibando eos tali cibo, scilicet mahu, et in tali loco, in deserto, et tanto tempore, scilicet quadraginta annis et quousque ipsi gustauerunt fructus terre Chanaan. Unde ibidem preponitur: Iste est sermo quem precepit Dominus: Imple Gomor ex ea ³¹²⁷ et custo -(f. 287ra)-diatur in futuras generationes ut nouerint panem quo alui eos ³¹²⁸ in solitudine quando educti estis de terra Egipti ³¹²⁹ . Etsi enim Dominus largus sit immo largissimus, hoc tamen a nobis exigit ut memores simus beneficiorum ipsius et nunquam ea oblivioni tradamus. Sic Dominus voluit ut iste sancte reliquie inter tot aduersa que Christianitati acciderunt seruarentur et non amitterentur, ut memores essemus benneficii quod nobis contulit Dominus in sua passione. Et ideo eciam festum de hiis agimus, ut per festum hoc ad memoriam reuocemus.

Sicut uoluit Dominus ut sabbato festum fieret, ut per hoc inculcaretur nostre memorie quod Dominus mundum fecerat et septima die quieuerat ab omni opere quod patrauerat, ut si filii Iudeorum quererent quare die septimo non facimus opera nostra, dicatur eis: eo quod Dominus postquam sex diebus mundum creauerat, septimo die quieuit.

Sic de festo tabernaculorum, de quo dicitur Leuitico xxiii° ³¹³⁰ : Ut discant posteri uestri quod habitare fecerim in tabernaculis filios Israel quando eduxi ³¹³¹ eos de terra Egipti ³¹³² .

Sic et hoc festum agimus, ut discamus quot et quanta fecit et passus est pro nobis Dominus, quorum per has sanctas reliquias possumus recordari, scilicet quod spinis coronatus, quod illusus in purpura percussus arundine, quod crucifixus, quod lanceatus, quod inuolutus in syndone, quod positus in sepulchro. Et hoc in facto quod prelibauimus fuit figuratum, de quo dicitur: Dixit Moyses ad Aaron.

Sed quare preceptum fuit hoc Aaron, qui erat summus sacerdos ? Quia et si omnes Christiani memores esse debeant passionis dominice, maxime sacerdotes et tanto magis quanto maio-(f. 287rb)-ri gradu potiuntur. Unde et Dominus papa, patriarche et archiepiscopi crucem deferunt ante se ut semper habeant pre oculis Dominum suspensum in cruce.

2. Sed uerendum est ne hoc quod fit ut recordentur passionis Domini eis conuertatur in pompam, sicut mulieres peplum deferunt, ut erubescant propter hoc quia initium peccati a muliere. Sed unde uerecumdari deberent, inde superbiunt et extolluntur. Legitur Gen. xx°: Sarre autem dixit: Ecce mille argenteos dedi fratri tuo, hoc erit tibi in uelamento ³¹³³ oculorum ad omnes qui tecum sunt et quocumque perexeris mementoque te deprehensam ³¹³⁴ .

Verecundum eciam est ne ista memoria tota sit de foris, ita quod non tangit cor, sicut tangebat cor illius qui dicebat, Tren. iii°: Memoria memor ero et tabescet in me anima mea ³¹³⁵ ; sicut memoria mortis Rotholandi non tangit cor eius qui de eo cantat, sed tangit aliquando corda eorum qui audiunt.

Item ideo precepit ut diceretur Aaron, quia magni cicius tradunt obliuioni beneficia Dei. Ipsa enim beneficia faciunt eos obliuisci. Succedentibus enim prosperis, obliuiscuntur sui interpretis, Gen. xl° ³¹³⁶ , sicut ancipitus (?) ³¹³⁷ obliuiscitur eius qui pauit eum et sacietas generat in eo hanc obliuionem.

3. Dixit ergo Moyses Aaron: Sume uas unum. Hoc uas cor nostrum est, quod est uas mirabile et opus excelsi, sicut dicitur de sole, Ecclesiastico xliii° ³¹³⁸ . Hoc uas mirabile reputatur, quia tantum ponderat uacuum quantum plenum. Sicut solet dici de tabula, que plena scriptura non plus ponderat quam uacua siue deleta. Et certe corda aliquorum que scripta sunt et plena sapientia mundi (f. 287va) et eciam scripturarum, minus ponderant quam uacua. Pondus dinoscitur ex hoc quod inferius tendit. Sed quamplurimum corda que plena sunt sapientia mundi et eciam litterarum non humiliantur, sed potius eleuantur. Et cum ex hoc deberent habere pondus constancie, magis leues sunt et instabiles. Pro quodam mirabili reputatur quando dicitur quod est uas ³¹³⁹ , quod tantum continet plenum quantum uacuum. Hoc est uas plenum cinere. Cor hominis, quanto plus impletur diuiciis, tanto magis est capax, quia ut dicit Ecclesiastes v°: Auarus non implebitur pecunia, et qui amat diuitias fructum non capiet ex eis ³¹⁴⁰ .

Est eciam cor hominis mirabile uas, quia quanto plus euacuatur, tanto plus uel eque habundat ut sol, Prouerbiorum xi°: Alii diuidunt propria et ditiores fiunt ³¹⁴¹ . Sol non cessat emittere radios suos et splendorem suum et etiam ardorem quem custodit in operibus ardoris; tamen eque habundat in hiis, sicut iam sunt quinque milia annorum ³¹⁴² .

Vas istud fuit aureum et ita preciosum et cor nostrum ualde pretiosum est. Et in Prouerbiis scribitur de muliere fornicaria quod preciosam animam rapit ³¹⁴³ . Aureum etiam tractabile temperatum in fluuiis inuenitur, non fit artificio sicut alia metalla. Sic cor hominis tractabile, ut possit de eo formari uas in honorem uel in contumeliam, ad quod designandum primus homo plasmatus est de limo terre ³¹⁴⁴ , non de lapide, non de ferro.

Aurum temperate nature est. Sic et cor hominis, quantum in ipso est, quia homo est animal mansuetum natura. Armat hominem ad ledendum alios unguibus ut leonem, dentibus ut cocodrillum et aprum (f. 287vb), cornibus ut taurum et unicornem. Aurum in harena fluminum inuenitur, non artificio fit. Sic cor hominis a Deo formatum est ad ymaginem et similitudinem ipsius ³¹⁴⁵ , non aliquo artificio.

4. De isto uase dicitur: Sume uas unum et immitte mahu. Per mahu iste sancte reliquie. Mahu panis angelorum dicitur in psalmo: Panem angelorum manducauit homo ³¹⁴⁶ . Angeli enim considerando ministeria passionis dominice et eis assistendo reficiuntur, Mattheo xxiv° ³¹⁴⁷ : Ubicumque fuerit corpus congregabuntur et aquile ³¹⁴⁸ . Iob xxxix°: Ubi fuerit cadauer statim adest aquila ³¹⁴⁹ ; pulliaquile [qui], irreuerberatis oculis, conspiciunt solem in rota ³¹⁵⁰ , angeli sunt. Hii lambunt sanguinem ³¹⁵¹ , id est delectantur in passione Domini. Unde conueniunt quando debet confici corpus Domini, quod conficitur in memoria passionis dominice. Unde Dominus instituendo hoc sacramentum dixit: Hoc facite in meam commemoracionem ³¹⁵² . De hoc mahu dicitur Sapientia xvi°: Panem paratum de ³¹⁵³ celo prestitisti eis, omne delectamentum in se habentem et omnis saporis suauitatem ³¹⁵⁴ . Et subiungit: Seruiens uniuscuiusque uoluntati ad quod quisque uolebat conuertebatur ³¹⁵⁵ . Hoc uerum est de istis sanctis reliquiis. In eis enim inuenitur omnis sapor. Sapor amoris inestimabilis, sapor abyssalis largitatis, sapor perfectissime humilitatis, sapor incomprehensibilis sapiencie, sapor constancie et paciencie. In passione enim sua ostendit Dominus amorem nimium quo dilexit nos. In meridie enim appensus in cruce exussit terram, ut dicitur de sole, Ecclesiastico xliii° ³¹⁵⁶ . In signum abyssalis largitatis habuit manus perforatas et latus. Et ipse qui est ostium fractus fuit in duas partes. Que maior humili-(f. 288ra)-tas quam inter latrones suspendi? Ibi fuit incomprehensibilis sapiencia, unde prima ad Cor. i°: Quod stultum est Dei, sapiencius est omnibus hominibus ³¹⁵⁷ . In hoc dedit nobis exemplum constancie et paciencie. In hoc mahu mirabilis dulcedo inuenitur ut cogantur querere homines quid in hoc. Sed stulti et increduli nauseant super hoc nec possunt tantam dulcedinem sustinere.

5. Sequitur: Quantum potest capere Gomor, hoc est ad mensuram, hoc est non plus sapere quam oportet sapere. Eodem modo nec quid minus. Gomor decima pars ephy. Ephy triginta modios continet et ita gomor continet tres modios, quia iste cibus mensuratur secundum fidem, spem et caritatem, quas habes et secundum quod magis credis, speras et diligis. Secundum hoc maiorem saporem inuenis in hoc mahu et magis ex eo saciaris. Isto cibo debemus sustentari et uiuere quousque perueniamus ad fructus eterne beatitudinis.

6. Et subiungitur: Et repone coram Domino. Hec enim debemus ponere coram Domino, id est coram Deo patre, ut eius indulgentiam consequamur dicentes: Respice in faciem Christi tui ³¹⁵⁸ , id est respice et recogita que et quanta et qualia Christus tuus non in uacuum laborauerit pro nobis et frustra, immo ut passio eius nobis sit fructuosa et perducat nos ad vitam eternam Amen.