SERMO n° 17 (=RLS n° 513g), inédit

Pour le 24 ème dimanche après la Pentecôte

Sermon donné le 31 octobre 1255 (?), sans doute devant l’université parisienne.

Lorsque vous verrez l’abomination de la désolation, dont a parlé le prophète Daniel, installée dans le saint lieu, que le lecteur comprenne . Dans la péricope tirée de cet évangile, le Seigneur nous prédit d’abord des maux futurs; puis il nous donne contre eux des conseils, ici: que ceux qui seront en Judéeetc; troisièmement, à ceux qui les refusent, il adresse sa menace, ici: Malheur à celles qui seront enceintes ; quatrièmement, il nous enjoint de nous réfugier dans la prière, ici: Priez ; cinquièmement, il désigne ainsi l’ampleur de la tribulation à venir: Il y aura alors une tribulation ; sixièmement, il nous promet l’aide divine, ici: ces jours-là seront abrégés ; septièmement, il nous invite à éviter les erreurs, ici: Si quelqu’un vous dit ; huitièmement, il nous donne des signes de la venue du Seigneur, ici: Comme l’éclair en effetetc.

1. Il dit donc: Lorsque vous verrez l’abomination . On lit cet évangile à la fin des dimanches, pour montrer que, de même qu’à la fin du monde des nombreux dangers menaceront les hommes, de même ils doivent craindre qu’à la fin de leur vie, après avoir souvent fait le bien, ils ne soient trompés.

a. Ce verset comporte un double sens littéral: il évoque la destruction du temple de Jérusalem ainsi que la fin du monde. Sur la fin du monde, l’Ecriture a beaucoup disserté; nombreux aussi sont ceux qui ont proposé des dogmes relatifs à la venue de l’Antichrist, calculant l’heure de sa venue: tous se sont avérés des menteurs. Firminus Lactantius, se fondant sur la seconde épître de Pierre, et considérant que le Seigneur a fait le monde en six jours puis s’est reposé le septième, a prétendu ériger en dogme que le monde connaîtrait peines et labeurs six mille ans, puis la paix pendant mille ans, une fois l’Antichrist détruit 3159 ; dans ce but, il considère qu’un jour égale mille ans en s’appuyant sur le prophète. Augustin, suivant la parole de l’apôtre, montre dans le vingtième livre de la Cité de Dieuque tout cela est fadaises 3160 . Un autre, s’appuyant sur l’Apocalypse 11 et 12, calculant à partir des mois lunaires qui font trente jours, a estimé qu’un jour signifiait une année, et érigé en dogme un chiffre de 1260 jours-années, correspondant aux quarante-deux générations du début de l’Evangile de Matthieu, si l’on considère qu’une génératiuon compte trente ans. Quarante deux générations d’Abraham au Christ, de même de l’Incarnation à la seconde venue du Christ: après cela, ce serait le temps de l’Esprit saint, précédé de la venue et de la destruction de l’Antichrist. Tout cela est fadaises et contre l’usage des anciens Pères, qui comptaient un jour pour un jour et une année pour une année, conformémment à Daniel 12, 7: pour un temps et des temps et un demi-temps , car la coutume des Hébreux, c’était, par un tempsau singulier, de signifier une année; par des tempsaux pluriel, de signifier deux années; par un demi-temps, de signifier une demi-année; ces mots désignent en fait la durée du règne de l’Antichrist, car trois années et demi, en mois lunaires, font quarante deux mois, de même que mille deux cent soixante jours font trois années et demi; une seule chose doit être sûre pour nous: l’Antichrist régnera trois années et demi; mais quand ? Personne n’en sait rien; seule certitude: le mystère d’iniquité commencera d’opérer ;

b. Car nous verrons l’abomination de la désolation installée dans le lieu saint ; ou plutôt de nombreuses abominations installées dans des leiux saints, c’est à dire des prélats incapables et inutiles dans les églises de Dieu; cette présence menacera de détruire ces église, si le Seigneur n’y apporte pas conseil;

c. l’âme fidèle est aussi un lieu saint, car baptisée et sanctifiée en Dieu; toute abomination doit en être bannie, c’est à dire le péché qui la détruit et révèle son extrême désolation; que faire pour l’éviter ?

2. pour éviter ces danegrs, il ajoute: Que ceux qui seront en Judée s’enfuient dans les montagnesetc; ce qui a trois sens: les montagnes, c’est à dire une vie élevée; secundo il n’en faut pas descendre en se laissant tenter par les biens terrestres, de même que les oiseaux se font moins facilement capturer lorsqu’ils sont en altitude; troisèmement, il ne faut pas revenir en arrière: ceux qui ont l’office de prédication et d’extirpation des pécéhés ne doit pas regarder deriière, mais devant lui;

3. à ceux qui refusent ce conseil, le Seigneur s’adresse menaçant: Malheur à celles qui seront enceintes et à celles qui alliateront en ces jours-là ; les femmes enceintes, ce sont ceux qui ont concçu un projet méritant, mais ne l’ont pas mis encore à exécution; celles qui allaitent, ce sont ceux qui ont exécuté leur projet, mais en agissant de façon maladoite et imparfaite; ainsi les religieux qui selon leur propos sont entrés en religion, mais imparfaitement, de sorte qu’ils apostasient

4. dans tous ces cas, le refuge est la prière, d’où l’ajout: Priez pour que votre fuite ne tombe pas en hiver, ni un sabbat ; l’hiver désigne ceux qui essaient de fuir le péché mais n’ont pas assez de charité, c’est à dire de châleur, pour y parvenir; ; le sabbat, ceux qui prétendent faire pénitence tardivement, après leur mort;

5. le Seigneur évoque l’ampleur de cette tribulation future par les mots: Il y aura alors une grande tribulatio, telle qu’il n’y en a pas eu depuis le commencement du monde ; cela aura lieu à la fin des temps, où ceux qui n’avaient jamais été ébranlés dans leur foi ni tentés le seront, tel Moïse aux eaux de la contradiction; car le diable essaie d’attraper l’homme à la fin de sa vie;

6. mais le Seigneur nous aidera, d’où l’ajout: Et si ces jours-là n’avaient été abrégés, nul n’aurait eu la vie sauve ; le règne de l’Antichrist sera abrégé, ainsi que les tentations;

7. le Seigneur nous invite à éviter les erreurs, en disant: Si quelqu’un vous dit: Voici, le Christ est ici, ou bien: il est là, n’en croyez rien... ; nous devons laisser de côté l’incertain et tout ce qui contredit le canon de l’Ecriture; certains par zèle pour leur religion, en dépit de toute science, critiquent celle des autres, comme s’ils disaient: Christ est ic, il est là, pour affirmer: il est dans notre religion; ils sont semblables aux Donatistes, qui ont érigé en dogme le fait que Dieu n’existerait qu’en Afrique;

8. pour finir, le Seigneur nous donne des signes de sa venue, lorsqu’il dit: Comme l’éclairetc; car l’éclair se présentera dans son évidence, terrifiant, à l’improviste, et ce sera la résurrection des morts; mais traiter de tout cela serait long demanderait un travail plus consistant; préparons-nous donc à la venue du Christ tant au jour du jugement qu’à celui de la mort, pour mériter d’entendre une sentence d’absolution et non de condamnation.

Ms R4, f. 220vb-223rb.

Sermo eadem xxiiiia dominica. Matheo xxiiii°: Cum videritis abhominationem desolationis que dicta est a Daniele propheta stante in loco sancto qui legit intelligat 3161 .

In serie huius euangelii primo predicit nobis Dominus mala futura; secundo contra hec mala adhibet consilium, ibi: Tunc qui Judea sunt 3162 etc; tertio respuentibus consilium comminatur, ibi: Ve autem pregnantibus 3163 ; quarto docet nos ad orationem refugere, ibi: Orate 3164 ; quinto magnitudinem tribulationis future designat cum dicit: Erit enim tribulatio 3165 ; sexto diuinum auxilium nobis promittitur, ibi: Et breuiabuntur dies illi 3166 ; septimo sollicitat nos cauere ab erroribus, ibi: Si quis vobis dixerit 3167 ; octauo dat nobis signa aduentus Domini, ibi: Sicut enim fulgur 3168 etc .

1. Dicit itaque: Cum ergo videritis abhominationem. Hoc euangelium in fine dominicarum legitur, ad ostendendum quod sicut in fine mundi imminebunt multa pericula et inducentur homines in errorem, sic timere debet homo ne, postquam multa bona fecerit, in fine vite sue seducatur. In hac enim dominica diuinum officium terminatur et inchoatur in sequenti. Unde quibusdam dicit apostolus, ad Gal. iii°: Sic stulti estis ut cum spiritu ceperitis et in carne consummamini 3169 ; multi enim sunt sicut statua quam diformis (?) 3170 que caput habens aureum, pectus argenteum, pedes habebat luteos 3171 . Habet enim bona initia, malum autem finem. Salomon in iuuentute sua sapientie habuit plenitudinem, in senectute vero sua posuit maculam in gloria sua et femora sua mulieribus inclinauit, ut dicit Ecclesiasticus 3172 . Et ideo quilibet sibi debet timere, quantecumque perfectionis sit seu sanctitatis vel sapientie, quia a mane usque ad vesperum immutabitur tempus 3173 : (f. 221ra) mane iuuentus, vesperum senium. Nescimus enim quid futura pariat dies. Propter hoc legitur hoc euangelium in ultima dominica, ut nos reddat sollicitos contra pericula que in fine vite et maxime in senio consueuerunt hominibus euenire.

a. Dicit itaque: Cum videritis abhominationemetc. Hoc ad litteram duppliciter intelligitur. Locutus ei fuerat Dominis in superioribus de destructione Iherusalem et de consummatione seculi et quiesierant discipuli de utroque: Dic nobis quando hec erunt 3174 , scilicet quod lapis non remanebit super lapidem 3175 , quantum ad primum; et subiungunt quo ad secundum: Quod est signum aduentus tui et consummationis seculi ? 3176 Dominus autem respondens dat signa et primi et secundi, id est destructionis Iherusalem et consummationis seculi. Si hoc intelligitur de ydolo quod posuit prelatus et quod posuit Helius Adrianus, tunc signum est excidii Iherusalem; si autem de Antichristo, tunc signum consummationis seculi. Et hec desolatio predicta est a Daniele propheta, Danielis ix°: In templo erit abhominatio desolationis et ad consummationem et finem perseuerabit desolatio 3177 . De aduentu vero Antichristi multa scripta sunt ab apostolo, iia ad Thess. ii° 3178 ; et dicit quod reuelabitur homo peccati, filius perditionis, qui aduersatur et extollitur super omne quod dicitur Deus aut quod colitur, ita ut in templo Dei sedeat ostendens se tamquam sit Deus 3179 . Et in Daniele xi° et etiam xii° et in Apocalipsi similiter xiii°. Multi etiam multa dogmatizauerunt, de aduentu Antichristi certum tempus prefigentes, qui omnes mendaces inuenti sunt, similiter de consummatione seculi. Et hoc preuidebat apostolus cum dicebat, iia ad Thess. ii°: Rogamus autem vos fratres per aduentum Domini nostri Ihesu Christi et nostre congregationis in ipso, ut non cito moueamini a vestro sensu neque terreamini neque per spiritum neque per ser -(f. 221rb)-monem neque per epistolam tamquam per nos missam, quasi instet dies Domini, ne quis vos seducat ullo modo, quoniam nisi venerit dissenssio primum et reuelatus fuerit homo peccati, filius perditionis qui aduersatur et extollitur super omne quod dicitur Deus aut quod colitur ita ut in templo Dei sedeat ostendens se tamquam sit Deus 3180 , supple: non ueniet 3181 dies Domini.

Firminus enim Lactantius, attendens quod dicitur iia Pe. ultimo: Unum vero hoc non lateat vos carissimi, quia unus dies apud Dominum sicut mille anni et mille anni sicut unus dies 3182 , et quod ibi loquitur Petrus de die iudicii et perditionis impiorum hominum; et attendens quod a principio Dominus sex diebus fecit mundum et in septimo requieuit ab omni opere quod patrarat, dogmatizare presumpsit quod mundus sex milibus annorum in laboribus volueretur et erumpnis, sed postmodum esset quies iustorum, Antichristo destructo. Unde dicit in septima parte et ultima operis sui in hunc modum: ergo quoniam sex diebus cuncta Dei opera perfecta sunt, per secula sex, id est annorum sex milia, manere in hoc statu mundum necesse est; dies enim magnus Dei mille annorum circulo terminatur, sicut indicat propheta qui dicit : Ante oculos tuosDomine mille anni tamquam diesunus 3183 ; et sicut Deus illos sex dies in tantis rebus fabricandis roborauit, ita et ut religio eius et veritas in hiis milibus annorum laboret necesse est, malicia preualente atque dominante; et rursus quoniam perfectis operibus requieuit die septimo eumque benedixit, necesse est ut in fine sexti millesimi anni omnis malicia aboleatur e terra et regnet per mille annos iusticia sicque tranquillitas et requies a laboribus, quos mundus iam diu profert.

Beatus Augustinus diuina gratia illuminatus, attendens quod Dominus dixit (f. 221va) apostolis die quo assumptus est in celum: Non est vestrum nosse tempora vel momenta que Pater posuit in sua potestate 3184 , ista reprobat in xx° libro De ciuitate Dei , tamquam friuola et presumpta. Item quidam alius, legens in Apocalipsi xi°: Atrium autem quod est foris templum eice foras et ne metiaris illud quia datum est gentibus et ciuitatem sanctam calcabunt mensibus quadraginta duobus 3185 , et intelligitur de mensibus lunaribus qui continent mille ducentos quadraginta dies; et illud quod habetur Apo. xii°, quod est idem cum predicto: Et mulier fugit in solitudinem ubi habet locum paratum a Deo, ut ibi pascant illam diebus mille ducentis sexaginta 3186 , per diem intellexit annum, et dogmatizauit quod iste numerus continebat quadragintaduas generationes de quibus habetur in principio Mathei ut, sicut ab Abraham usque ad Christum fuerunt quadragintadua generationes, sic ab incarnatione Domini usque ad aduentum secundum erunt quadragintadua generationes; ut triginta anni pro una generatione accipiantur: quibus excursis, dicit tempus Spiritus sancti currere, id est tempus quietis et pacis et tranquillitatis; et ante ista tempora aduentum Antichristi esse et destructionem ipsius; que, licet manifeste falsa sint, quia illud tempus iam excursum est, manifestum est illa esse friuola et reprobanda; et quia qui hoc sentiunt errant et auertunt se a vestigiis antiquorum sanctorum patrum, qui diem pro die exposuerunt et non annum pro die, in hoc sequentes verba Danielis qui dixit xii°: Et audiui virum qui indutus erat lineis, qui stabat super aquas fluminis, cum eleuasset dexteram et sinistram suam in celum et iurasset per viuentem in eternum quia in tempus et tempora et dimidium temporis 3187 ; per tempus enim in singulari, secundum consuetudinem Hebreorum, unus annus intelligitur; per tempora in plurali duo anni, per dimidium temporis di-(f. 221vb)-midius annus; et in hiis verbis designatur tempus quo regnabit Antichristus, de quo ibi loquitur, scilicet tres anni et dimidius anni, dico lunares, qui faciunt quadragintaduos menses; similiter mille ducenti sexaginta dies faciunt tres annos et dimidium. Abicientes ergo opiniones de aduentu Antichristi et de fine seculi, immo errores et diuinationes, sequamur vestigia patrum nostrorum, nichil ultra quod scripserunt diffinire presumentes, hoc tantum habentes pro certo quod tribus annis et dimidio regnabit Antichristus; sed quando regnare incipiet, hoc nulli homini est reuelatum; licet ergo de tempore aduentus eius nichil certum habeamus, hoc tamen certum habemus, quod misterium iam operatur iniquitatis, sicut dicit apostolus iia ad Thess. ii° 3188 ; ut dicitur in ia Io. ii°: Nunc antichristi multi facti sunt, unde scimus quoniam nouissima hora est 3189 .

b. Videmus enim abhominationem desolationis stantem in loco sancto, immo abhominationes quasplurimas stantes in locis sanctis, id est prelatos inutiles et ineptos statutos in ecclesiis Dei, de quibus vere potest dici illud Zacharie xi°: O pastor et ydolum derelinquens gregem 3190 . Sed talibus pastoribus comminatur ibi Dominus: Gladius super bracchium eius et super oculum dextrum eius; bracchium eius ariditate siccabitur et oculus dexter eius tenebrescens obscurabitur 3191 . Hodie enim adimpletur illud propheticum Zacharie xi° 3192 : Et dixit Dominus ad me: adhuc sume tibi vasa pastoris stulti, quia ecce ego suscitabo pastorem in terra qui derelicta non visitabit et dispersa non queret et contritum non sanabit et id quod stat non enutriet et carnes comedet et ungulas eorum dissoluet 3193 . Similiter impletur illud Ysaye xliiii°: Sculptile conflauit 3194 ad nichil utile ecce participes eius confundantur 3195 . Quasi per quamdam enim conflationem eligunt inutiles et episcopos qui sunt participes talis facti confundantur. Quia ergo videmus has abhominationes stantes (f. 222ra) in locis sanctis, id est in ecclesiis, intelligere possumus et debemus desolationem ecclesiarum et quod instat earum destructio, nisi Deus apponat consilium.

c. Locus etiam sanctus anima fidelis est, Deo in baptismo dicata et sanctificata. Unde apostolus scribens Corinthiis, ia ad Cor. in principio dixit: Paulus vocatus apostolus Ihesu Christi per voluntatem Dei et Sostenes frater ecclesie Dei que est Corinthisanctificatis in Christo Ihesu vocatis sanctis 3196 ; et ad Ro. in principio: Omnibus qui sunt Rome dilectis Dei vocatis sanctis 3197 . Anima ergo fidelis locus sanctus ezst, ubi non debet esse abhominatio. Unde in Mattheo: Cum videritis abhominationem desolationis stantem in loco sancto, ubi non debet. Abhominatio hec peccatum mortale et maxime peccatum infidelitatis, peccatum destructionis, peccatum presumptionis. Hec enim sunt peccata abhominabilia et Deo et hominibus et sunt abhominatio desolationis , quia ostendunt et efficiunt animam esse in desolatione extrema. Qui ergo videt hec predicta vel aliquod istorum esse in anima sua intelligere debet quod excidium eius imminet et destructio sempiterna.

2. Sed quid faciendum sit ad euitandum ista pericula ? Subiungitur cum dicit: Tunc qui in Iudea sunt sunt fugiant ad montesetc. Tria dicit: primum est fugere ad montes , id est ad altitudinem vite. Dicitur enim ad Loth, id est ad peccatorem, Genes. xix°: In monte saluum te fac a submersione 3198 , scilicet peccati. Edificia enim sita in montibus non ita de facili nec frequenter a terremotu subuertuntur, ut sita in vallibus. Terra enim id est conversatio iustorum, non est sicut terra Egipti 3199 , id est sicut conuersatio peccatorum in ymo et in plano posita. Sed est montuosa, de celo expectans pluuias, sicut dicitur in Deuteronomo 3200 . Qui vult ergo saluari ab imminentibus periculis fugere debet ad montes, id est ad altitudinem vite. Sed nota quod dicit: Tunc qui in Iudea sunt , id est qui in confessione fidei, peccati et laudis. Qui enim non sunt in fide, altitudo vite nichil eis prodest, sicut dicit apostolus, ia ad Cor. (f. 222rb) xiii°: Si tradidero corpus meum 3201 etc . Secundum est quod necessarium est ad euadendum pericula antedicta, ut qui in recto (?) est non descendat aliquid tollere de donis; ut scilicet qui aggressus est et prorsus ducere altam vitam in ea perseueret, eam non deserat nec descendat, quia qui perseuerauerit usque in finem hic et non alius saluus erit. Aues enim descendentes ad terram causa pastus vel quietis capiuntur; existantes enim in alto aeris vix aut raro capiuntur, quia in alto non sunt laquei, sed in ymo. Unde in psalmo: Altissimum posuisti refugium tuum, non accedet ad te malum et flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo 3202 . Tertium est quod necessarium est ad euadendum pericula antedicta, quod dicit: Et qui in agro non reuertatur tollere tunicam suam 3203 . Qui enim in agro Domini est habens officium predicandi et extirpandi peccata non debet retrocedere, sed ad anteriora se debet extendere. Quia ut dicit Dominus in Luca: Nemoqui tenet aratrum et respiciens retro aptus est regno Dei 3204 . Predicatione et exhortatione excolimus alios, nosmetipsos autem bonis exercitationibus, de quibus in psalmo: In exercitatione mea scopebam spiritum meum 3205 . Sed nec in hiis nec ex hiis debemus intendere aliquod quod retro sit; id est aliquod transitorium vel terrenum. Hec est tunica, de qua in Cantico v°: Expoliaui me tunica mea, id est terrenorum sollicitudine, quomodo induar illa? 3206 Qui vult ergo euitare pericula imminentia in altum mentem figat et ad preceptumDomini eleuetur ut aquila, et in arduis ponat nidumsuum, in petris maneat et in preruptis silicibus commoretur atque inaccessis rupibus, sicut dicit Dominus ad Iob xxxix°, loquens de aquila 3207 . Et beatus Gregorius dicit de Iob: In altum mentem fixerat. Et ideo hostis ad eum erumpere 3208 non valebat. Non descendat etiam sed semper sit in ascendendo et proficiendo, ut sit filius accrescens et eat de virtute in virtutem (f. 222va) et in hiis que faciunt terrenum comodum non intendat.

3. Respuentibus autem hoc consilium comminatur Dominus dicens: Ve autem pregnantibus et nutrientibus in illis diebus . Pregnantes sunt qui bonum propositum conceperunt, sed nondum illud in actum produxerunt; nutrientes, qui propositum produxerunt in actum, sed in actum debilem et imperfectum. Sunt enim quidam qui sunt velut mule turgentes, que pregnantes creduntur et nunquam pariunt. Sunt sicut alique mulieres, que credunt se concepisse et in utero habere, et non conceperunt nisi quamdam catunculam (?) qua turgent et grauantur, aliquando per plures annos, ac si puerum concepissent. Alie impregnantur ex vento, scilicet qui credunt se bonum propositum concepisse, et nichil conceperunt, ex quo aliquod bonum valeat peruenire. Et per talem impregnationem seu conceptum potius incurrunt pericula quam euadant. Alii etsi quod proposuerant produxerunt in actum, produxerunt tamen in actum debilem et imperfectum, adeo ut nutrimento et lacte indigeant 3209 , id est consolationibus, supportationibus et fomentis et nichilominus tamen de facili moritur. Ut illi qui, ut proposuerant, intrauerunt in religionem et mundum relinquerunt, sed non perfecte, sed debiliter, et ideo in apostasiam relabuntur, licet multis exhortationibus nutriantur et multipliciter supportentur. Et ideo talibus: Ve ; pregnantes de facili leduntur et faciunt abortium; nutrientes, volentes fugere, suos paruulos derelinqunt.

4. In hiis omnibus refugiendum est ad orationem, unde subiungit: Orateautem ut non fuga vestra fiat yeme vel sabbato. Yeme fugiunt, qui caritatis calorem non habentes effugere peccata contendunt, sine qua homo saluari non potest, et sine qua talis fuga nichil prodest. Alii sabbato volunt fugere, hoc est post mortem seram penitentiam agere. Vel per yemem et sabbatum senium designatur, in qua etate refrigescente calore naturali et frigore senectutis inualescente, homo non est aptus (f. 222vb) ad faciendum opera penitentie nec etiam ad aggrediendum aliqua opera laboriosa. Sed tunc quiete indiget et cessatione, etiamsi in precedentibus etatibus laborasset, sicut precipitur Exodo xx°: Sex diebus operaberis et facies omnia opera tua, septimo autem die sabbati Domini tui non facies in eo omne opus 3210 .

5. Magnitudinem autem tribulationis future designat Dominus cum dicit: Erit enim tribulatio magna qualisnumquam fuit ab initio 3211 . Hoc erit in fine mundi, unde Danielis xii°: Veniet tempus quale non fuit ab eo ex quo gentes esse ceperunt usque ad tempus illud 3212 . Sic mirabiles temptationes patiuntur homines, imminente morte sua, et periculosissimas. Qui enim numquam temptati fuerunt de fide, tunc etiam temptantur et incipiunt dubitare que temptatio periculosior est omni temptatione, sicut accidit Moysi ad aquas contradictionis 3213 , qui enim numquam antea dubitauerat, cum iam esset in fine vite sue; et ideo terram promissionis intrare non promeruit. Diabolus enim, timens amitterre hominem, in fine mirabiles insultus ei facit ut eum capiat et iusta (?) animadversione Dei. Homo tunc obliuiscitus sui, qui antea oblitus fuerat Dei.

6. Sed quia dicit Psalmista: Mirabiles elationes maris et mirablis in altis Dominus 3214 , ideo ostendit Dominus quod tunc non deseret suos sed eis prestabit auxilium. Unde subiungit: Et nisi abbreviati fuissent dies illi, non fuisset salua omnis caro, sed propter electosDei breuiabuntur 3215 . Si enim viri sanguinum nondimidiant dies suosut dicitur in psalmo 3216 , multo magis dies Antichristi breuiabitur. Sic Dominus abbreuiat temptationes et temperat, secundum quod dicit apostolus: Fidelis est Deusqui non permittet vos temptari supra id quod potestis, seddabit cum temptatione prouentum 3217 .

7. Sollicitat autem nos Dominus cauere ab erroribus, cum dicit: Tunc si quis vobis dixerit: Ecce hic est Christus aut illic, nolite cre -(f. 223ra)-dere; surgent enim pseudochristi et pseudoprophete et dabunt signa magna ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi 3218 . Ideo incerta debemus dimittere et certa tenere; certa sunt que in canone sacre scripture continentur; incerta vero sunt que canone sacre scripture probari non possunt, et ideo eis non est inittendum (?), maxime que sunt contraria sacre scripture; et ideo apostolus ad Gal. in principio dicit: Sed licet nos aut angelus de celo euangelizet vobis preterquam euangelizauerimus vobis, anathema sit, sicut prediximus et nunc iterum dico; si quis vobis euangelizauerit preter id quod accepistis, anathema sit 3219 . Sunt quidam qui religionis sue zelum habentes et non secundum scientiam, dum suam religionem commendare contendunt, aliis religionibus detrahunt, quasi dicerent: Ecce, hic est Christus aut illic, id est: in nostra religione aut in illa, sed non in aliis; isti videntur incidere in errorem Donastitatum, qui dogmatizauerunt Deum tantum esse in Affrica; talibus non debemus credere, licet dent signa magna, mirabilia faciendo et mirabiliora dicendo.

8. Ad ultimum dat nobis Dominus signa aduentus sui, cum dicit: Sicut enim fulguretc.; fulgur enim venit manifeste et terribiliter; sic Dominus veniet manifeste, psalmista attestante: Deus manifeste veniet 3220 ; et terribiliter, Ezechielis i°: Hec erat visio discurrens in medio animalium, splendor ignis et de igne fulgur egrediens 3221 ; et ex improuiso: Dies Domini sicut fur ita in nocte veniet 3222 ; tunc erit etiam resurrectio mortuorum, unde dicit: Ubicumque fuerit corpus congregabuntur et aquile 3223 , id est illi quorum ut aquile iuuentus renouabitur; sed antea sol obscurabitur 3224 ; Ioelis ii° : Sol vertetur in tenebris et luna in sanguine antequam veniat dies Domini magnus et(f. 223rb) horribilis 3225 ; Ioelis ultimo: Sol et luna obtenebrati sunt et stelle retraxerunt splendorem suum 3226 ; tunc apparebit signum Filii hominis in celo et tunc plangent se omnes tribus terre 3227 ; hoc est quod dicit Dominus, Zachar. xii°: Aspicient in me quem confixerunt et plangent eum planctu quasi super unigenitum et dolebunt super eum sicut doleri solet in morte primogeniti 3228 ; tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus celi 3229 ; hoc est quod dicit Daniel vii°: Aspiciebamego in visione noctis et ecce in nubibus celi quasi filius hominis veniebat et usque ad antiqum dierum peruenit et in conspectu eius obtulerunt eum et dedit potestatem et honorem et regnum 3230 .

Pertractare ista longe esset et etiam que secuntur, quia diffusiorem tractatum ista desiderant; sed preparemus nos carissimi ad aduentum Christi tam in iudicio quam in morte, ut sententiam absolutionis, non condempnationis, audire mereamur ab eo qui est iudex viuorum et mortuorum, Ihesus Christus Dominus noster qui viuit in secula seculorum Amen.

Notes
3159.

Cf. Diuinae institutiones , éd. S. Brandt (L. Caeli Firmiani Lactanti Opera omnia, t. I = CSEL n° XIX), livre VII, cap. 24 (p. 658, § 2): « Verum ille [le Christ] cum deleuerit iniustitiam iudiciumque maximum fecerit ac iustos qui a principio fuerunt ad vitam instaurauerit, mille annos inter homines versabitur eosque iustissimo imperio reget »]. Augustin le réfute en De ciuitate Dei, XX, 7

3160.

Augustin, De ciuitate Dei, XX, 7

3161.

Mt. 24, 15.

3162.

Mt. 24, 16.

3163.

Mt. 24, 19.

3164.

Mt. 24, 20.

3165.

Mt. 24, 21.

3166.

Mt. 24, 22.

3167.

Mt. 24, 23.

3168.

Mt. 24, 27.

3169.

Gal. 3, 3.

3170.

Le texte paraît corrompu, comme c’est souvent le cas avec les copites des mss. romains.

3171.

Cf. Dn. 2, 32.

3172.

Cf. Eccli. 47, 21.

3173.

Cf. Eccli. 18, 26.

3174.

Mt. 24, 3.

3175.

Cf. Mt. 24, 2.

3176.

Mt. 24, 3.

3177.

Dn. 9, 27.

3178.

Ia ad Thess.] R4.

3179.

2. Th. 2, 3-4.

3180.

2. Th. 2, 1-4.

3181.

nouet ? ] R4.

3182.

2. Pt. 3, 8.

3183.

Cf. Ps. 89, 4.

3184.

Act. 1, 7.

3185.

Apoc. 11, 2.

3186.

Apoc. 12, 6.

3187.

Dn. 12, 7.

3188.

2. Th. 2, 7.

3189.

1. Io. 2, 18.

3190.

Za. 11, 17.

3191.

Za. 11, 17.

3192.

Zacharie x°] R4.

3193.

Za. 11, 16.

3194.

sculptile non conflauit] R4.

3195.

Is. 44, 10-11.

3196.

1. Cor. 1, 1.

3197.

Rm. 1, 7.

3198.

Gn. 19, 17.

3199.

Cf. Dt. 11, 10.

3200.

Dt. 11, 11.

3201.

1. Cor. 13, 3.

3202.

Ps. 90, 9-10.

3203.

Mt. 24, 18.

3204.

Lc. 9, 62.

3205.

Ps. 76, 7.

3206.

Ct. 5, 3.

3207.

Iob 39, 27-28.

3208.

urumpere] R4.

3209.

indigeat] R4.

3210.

Ex. 20, 9-10.

3211.

Mt. 24, 21.

3212.

Dn. 12, 1.

3213.

Cf. Nm. 20, 11 s.; cf. aussi Ex. 17, 1 s.

3214.

Ps. 92, 4.

3215.

Cf. Mc. 13, 20.

3216.

Cf. Ps. 54, 24.

3217.

Cf. 1. Cor. 10, 13.

3218.

Mt. 24, 23-24.

3219.

Gal. 1, 8-9.

3220.

Cf. Ps. 49, 3.

3221.

Ez. 1, 13.

3222.

1. Th. 5, 2.

3223.

Mt. 24, 28.

3224.

Mt. 24, 29.

3225.

Ioel 2, 31.

3226.

Ioel 3, 15.

3227.

Mt. 24, 30.

3228.

Za. 12, 10.

3229.

Mt. 24, 30.

3230.

Dn. 7, 13-14.