SERMO n° 23 (= RLS n° 602), inédit

Pour inviter à prendre la croix

Sermon prononcé au début des années 1260 (le 3 mai 1260 ?) pour inciter à la croisade contre les Tartares.

Reçois le glaive saint, présent de Dieu, avec lui tu briseras les ennemis de mon peuple, Israël 3521 . Ces mots figurent dans la narration du songe de Judas Maccabée, destinée à consoler les fils d’Israël que Nichanor voulait détruire; dans ce songe, le grand prêtre Onias et le prophète Jérémie étaient apparus à Judas. Jérémie lui donnait un glaive saint ; de même à présent, les Tartares s’efforcent comme autrefois Nichanor de détruire les Chrétiens et de les réduire en servitude; c’est pourquoi Dieu donne à Judas un glaive d’or, afin qu’il les libère des Tartares en repoussant les adversaires de son peuple :

1. [reçois le glaive saint, présent de Dieu ]:

a. Jérémie s’interprète comme « sublime »: de son altitude, il donne à Judas le glaive, c’est à dire la croix par laquelle le Seigneur a combattu et continue de combattre les puissances d’airain;

b. Judas s’interprète « confesseur » ou « glorifiant »; qui aujourd’hui confesse davantage le Seigneur que les guerriers ? Au contraire les Bourgeois qui refusent de se joindre à son armée ou tentent de dépouiller ceux qui s’y rendent nient le Christ;

c. au début du livre des Juges, on lit que Judas devait conduire Israël contre les Chananaéens; ces derniers comme les Tartares avaient occupé les terres des Chrétiens; le Seigneut veut que les Nobles conduisent contre eux son armée;

d. Judas, fort et audacieux, conservera toujours le sceptre, c’est à dire que le pouvoir sera toujours l’apanage des Nobles, que le veuillent ou non les usuriers qui les dévorent; le Seigneur lui a donné le glaive saint, c’est à dire la croix, grâce à laquelle il combat le diable et ses troupes; c’est un glaive saint car sanctifié, puisque la croix sanctifie ceux qui la prennent; combien ont souhaité le faire qui n’ont pas pu ? à noter aussi: le glaive est d’or, car la croix vaut davantage que les autres pénitences tout en pesant moins, comme la coupure faite par une lama d’or;

2. Espérons qu’à la lettre les adversaires de mon peuple, Israël, seront repoussés; de toute façon, cet effet se réalise déjà par la simple prise de croix, qui repousse les péchés; si les hommes ne se séparaient pas de Dieu à cause de leurs péchés, cela s’accomplirait toujours; repoussez donc vos péchés, vous qui avez pris la croix ou entendez le faire, pour gagner la cvictoire sur les ennemis des Chrétiens et la suprême couronne.

Ms P1, f. 175vb-177ra.

[Sermo] de inuitatione ad crucem. Machab. xv°: Accipe sanctum gladium, munus a Deo in quo deiciet aduersarios populi mei Israel 3522 .

Hoc continetur in sompnio quod narrauit Iudas Machabeus ad consolandum et ad animandum filios Israel quos Nichanor extinguere et destruere moliebatur 3523 . Unde ibidem dicitur de Iuda: Singulos autem illorum armauit non clipeo et hasta et munitione sed sermonibus optimis et exhortacionibus 3524 , exposito digno fide somnio, per quos uniuersos letificauit. Erat autem huius visus quod Onias, summus sacerdos, Iude apparebat, et Ieremias propheta. Et Ieremias dabat Iude aureum gladium, et dicebat ei: Accipe sanctum gladiumetc.

Similiter facit Dominus in his temporibus. Sicut enim tunc Nicanor et nationes gentium volebant populum (f. 176ra) Domini destruere, sic hodie Tartari intendunt et laborant ut Christianos destruant et eos subiciant importabili seruituti. Sed Dominus volens populum suum de manibus Tartarorum liberare porrigit Iude gladium aureum ut in eo deiciat aduersarios populi sui.

1. a. Ieremias interpretatur sublimis 3525 . Quis est iste Ieremias, nisi ille de quo dicit propheta: Excelsus super omnes gentes Dominus et super celos gloria eius 3526 . Et alibi: Quoniam Dominus excelsus terribilis rex magnus super omnem terram 3527 . Et Ysa. iiii°: Et erit fructus terre sublimis 3528 . Et Ysa. ii°: Quiescite, id est cessate, ab homine cuius spiritus in naribus eius, quia excelsus reputatus est ipse 3529 . Et in psalmo: Omnia subiecisti sub pedibus eius 3530 .

Iste excelsus, attendens quod Tartari moliuntur destruere populum suum, porrigit gladium aureum Iude ut in eo deiciat aduersarios populisui, id est porrigit crucem militibus precipue et ceteris fidelibus ad deiciendum Tartaros. Crux enim gladius est, quo Dominus potestates aereas debellauit et membra earum, et adhuc debellare non cessat.

b. Iudas interpretatur confitens vel glorificans 3531 . Et qui hodie melius et expressius confitentur Christum esse suum Dominum quam milites ? Ipsi enim ad vocationem ipsius veniunt, faciunt ei exercitum, Ysa. xlvi° 3532 : Vocans ab oriente auem et de terra longinqua uirum uoluntatis mee 3533 . Ipsi enim velut aues, nobiles, ad vocationem Domini veniunt, faciunt ei exercitum et equitationem, et in hoc confitentur eum esse Dominum suum.

E contrario Christum negant, qui nolunt uenire in exercitu suo (f. 176rb) vel equitatione, ut burgenses, immo intendunt ad exheredandum eos qui vadunt, qui etiam ita glorificant Dominum et honorant, sicut nobiles, qui se et sua exponunt ut nomen Domini magnificetur, et laudetur, et eius dominium dilatetur. Et propter hoc a Domino honorabuntur, iuxta verbum Domini, i° Re. ii°: Quicumque honoraficauerit me glorificabo eum, qui autem contempnunt me erunt ignobiles 3534 , id est viles. Iudas ergo, cui Dominus porrigit gladium et de quo vult ut pro eo accipiant gladium, milites sunt.

c. Legimus in principio libri Iudicum post mortem Iosue consuluerunt filli Israel Dominum dicentes: Quis ascendet ante nos contra Chananeum, et erit dux belli ? Dixit Dominus: Iudas ascendetecce tradidi terram in manum eius 3535 . Chananeus terram occupauerat in qua nichil iuris habebat. Sic Tartari terram Christianorum occupare et eos exheredare intendunt, et Dominus vult ut nobiles sint duces exercitus sui et quod ipsi liberent populum Christianorum de manibus Tartarorum.

d. De Iuda legitur Gen. xlix°: Iuda te laudabunt fratres tui, manus tue in ceruicibus inimicorum tuorum, adorabunt te, id est honorabunt, filii patris tui 3536 . Omnes enim sumus de eodem patre. Catulus leonis 3537 Iudas, id est audax et fortis. Et post: Non auferetur sceptrum de Iuda et dux de femore eius 3538 , quia dominium semper remanebit penes nobiles, velint nolint feneratores, qui eos deuorant. Et quare hoc sub-(f. 176va)-iungit: Lauabit in vino stolam suam et in sanguine uue pallium suum 3539 , id est corpora sua, suo sanguine pretioso, quo tota curia celestis quasi uino optimo inebriata est, id est letificata, sicut quondam sanguine martyrum beatorum Iudicum ix°: Vinum laetificat Deum et homines.

Et de Iuda dicitur Deut. xxxiii°: Audi Domine vocem Iude, id est petitionem nobilium, et ad populum suum introduc eum, manus eius pugnabit pro eo, id est pro Domino, et adiutor illius erit, id est Domini, contra aduersarios eius 3540 .

i° Machabeorum iii° dicitur de Iuda bellatore: Similis factus est leoni in operibus suis 3541 . Huic Iude Dominus porrigit gladium crucis et dicit: Accipe sanctum gladium. Crux Christi gladius est, quo Christus diabolum debellauit, de quo in psalmo: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime 3542 , id est, o Christe. Ysa. xxvii°: In die illa visitabit Dominus in gladio duro grandi et forti, id est cruce, super Leuiatam serpentem veterem 3543 .

De hoc gladio Ysa. xxxi°: Cadet Assur in gladio non viri et gladius non hominis vorabit illum. Non hominis, supple: puri, et subiungit: Et fugient tunc 3544 a facie huius gladii, et adhuc fugit dyabolus a facie huius gladii 3545 , id est crucis iuxta illud: Ecce crucem Domini, fugite partes aduerse 3546 .

De hoc gladio dicit Christus viro Iude: Accipe sanctum gladium. Gladius iste sanctus est, quia omnia que sanctificantur, per crucem sanctificantur, et accipientes se sanctificat et mundat. Filiis enim Israel volentibus transire Iordanem et accipere hereditatem eternam sibi promissam, dictum est (f. 176vb), Iosue iii°: Sanctificamini hodie, cras enim transibitis 3547 . Sic oportet ut qui volunt habere hereditatem eternam sibi promissam sanctificentur, et hoc fit per crucem. Crux enim figurata est per mare in quo lauabantur ingressuri templum, et bene per mare figurabatur, quia multum habet amaritudinis.

De hoc dicit: Accipe sanctum gladium munus a Deo, quia hoc est magnum donum Dei, ut homo crucem pro Christo acipiat, nec potest hoc esse nisi ex gratia Dei. Ad Phylipp. i° 3548 : Vobis datum est non solum ut in eum 3549 credatis sed etiam ut pro eo patiamini 3550 . O quot et quanti hoc donum desiderauerunt, et tamen habuere non potuerunt!

Et nota quod gladius iste erat aureus, quia crux aliis penitentiis preualet et minus grauat, sicut incisio vel ustio facta auro.

2. Sequitur: In quo deicies aduersarios populi mei Israel. Speramus quod ita fiet ad litteram. Nichilominus tantum hoc spiritualiter fit in accipientibus crucem, qua debent deiicere peccata. Ad litteram semper hoc fieret, nisi peccata hominum impedirent. Per peccata enim separatur Deus ab hominibus et recedit ab eis, Osee vii°: Ve eis cum recessero ab eis 3551 . Exo. xxxiii° ait Moyses: Si non tu ipse precedis ut educas nos de loco isto 3552 , quasi dicat: Sine te nichil poterimus facere. Numeriis xiiii°: Nolite ascendere, non est enim Deus nobiscum, ne coruatis coram inimicis uestris 3553 . ii° Machab. xii°: Inuenerunt sub tunicis interfectorum de donariis ydolorum 3554 . Omnibus ergo manifestum est factum ob hanc causam eos corruisse.

Abiiciatis ergo, carissimi, peccata, vos qui crucem accepistis, vel assumere intenditis, et dabit vobis (f. 177ra) Dominus victoriam de inimicis populi christiani, et post victoriam coronam immarcessibilem, quam nobis et uobis concedere dignetur Dominus noster Ihesus Christus qui viuit in secula seculorum Amen.

Notes
3521.

2. Mac. 15, 16.

3522.

2. Mac. 15, 16.

3523.

Cf. 2. Mac. 15, 11 s.

3524.

2 Mac. 15, 11.

3525.

Cf. Thiel, p. 326.

3526.

Ps. 112, 4.

3527.

Ps. 46, 3.

3528.

Is. 4, 2.

3529.

Is. 2, 22.

3530.

Ps. 8, 8.

3531.

Cf. Jérôme: Liber interpretationis hebraïcorum nominum, CCL 72 (1959), p. 136: Iudas confitens vel glorificans.

3532.

xliiii° ] P1.

3533.

Is. 46, 11.

3534.

1. Rg. 2, 30.

3535.

Idc. 1, 1.

3536.

Gn. 49, 8.

3537.

Gn. 49, 9.

3538.

Gn. 49, 10.

3539.

Gn. 49, 11.

3540.

Dt. 33, 7.

3541.

1. Mac. 3, 4.

3542.

Ps. 44, 4.

3543.

Is. 27, 1.

3544.

non ] Vulgate.

3545.

Is. 31, 8.

3546.

Cf. Gregorius magnus, Liber responsalis, dans PL t. LXXVIII, col. 725-850, ici col. 803D.

3547.

Cf. Jos. 3, 5. Sanctificamini cras enim faciat Dominus inter vos mirabilia ] Vulgate.

3548.

ii° ] P1.

3549.

ut in eum ] add. marg. P1.

3550.

Phil. 1, 29.

3551.

Cf. Os. 7, 13. Ve eis quoniam recesserunt a me ] Vulgate.

3552.

Ex. 33, 15.

3553.

Nm. 14, 42.

3554.

2. Mac. 12, 40..