SERMO n° 35 (RLS n° 739), inédit.

Pour la bienheureuse Edwige: exhortation à la canoniser.

Sermon donné entre le 20 et le 25 mars 1267, en consistoire.

« Personne, après avoir allumé une lampe, ne la met en quelque endroit caché ou sous le boisseau, mais bien sur le lampadaire, afin que ceux qui entrent voient la clarté » 3936 . Ces mots indiquent les raisons pour lesquelles les saints sont canonisés et inscrits au catalogue catholique des saints, en particulier la bienheureuse Hedwige; car deux critères de canonisation sont exigés: la sainteté de vie et les miracles; le fondement est constitué par la sainteté de vie, dont il est question dans les mots: « Personne, après avoir allumé une lampe »; suivent les miracles: « ne la met en quelque endroit caché ou sous le boisseau, mais bien sur le lampadaire »; enfin la raison pour laquelle Dieu fait briller ses saints par leurs miracles: « afin que ceux qui entrent voient la clarté  »; mais puisque les miracles sont parfois mal connus, survenus dans des lieux reculés, voire même produits par le mal, l’église romaine fait enquêter d’abord sur la sainteté, puis sur les miracles; ce n’est que lorsque qu’elle a officiellement approuvé la vie et les miracles d’un saint qu’ils deviennent utiles aux Chrétiens et leur indiquent la clarté .

1. le terme « lampe » peut désigner n’importe quel saint, mais s’applique spécialement à Hedwige du fait de la fragilité de son sexe; elle fut une lampe ardente, du feu que le Seigneur a envoyé sur la terre; elle n’aurait pu endurer ce qu’elle a enduré sans être enflammée de cette ardeur, la charité, qui fait tout supporter à l’homme; au contraire ceux que l’envie aveugle ne peuvent reconnaître les miracles des saints, tant que ceux-ci sont vivants; ils ne le font qu’après leur mort; Hedwige a dès l’adolescence supporté dans son corps la mortification, celle de Jésus Christ; elle qui avait été élevée dès le sein de sa mère dans la délicatesse, c’est un miracle qu’elle ait adopté un mode de vie si inverse, alors que l’habitude est une seconde nature;

2. mais la vérité, c’est que « Personne, après avoir allumé une lampe, ne la met en quelque endroit caché ou sous le boisseau »; Dieu ne se contredit pas: il n’a pas voulu cacher Hedwige, au contraire il l’a mise sur le lampadaire, afin que ses miracles brillent; il a fait en sorte que le souverain soit instamment requis d’ordonner l’enquête sur sa vie et ses miracles, pour les rendre publics et l’inscrire au catalogue des saints; cela pour que ceux qui entrent voient la clarté ;

3. on ne canonise pas les saints par égard pour leurs compatriotes célestes: ces derniers se reconnaissent parfaitement entre eux; ceux qui ont besoin d’être éclairés, ce sont ceux qui entrent ; ils sont encore dans l’Eglise militante, au seuil de l’Eglise triomphante; de même, ceux qui présentement ne sont pas dans l’Eglise peuvent se voir offrir la grâce d’y entrer; c’est pourquoi Dieu rend visibles, par leurs vie et leurs miracles, ces saints qui sont sur le seuil; c’est pourquoi il exige de son vicaire qu’il les canonise, afin de diffuser partout leur gloire, connue seulement localement; un saint est comme un trésor: s’il demeure caché, il n’a aucune utilité; une fois connus, les saints proposent aux Chrétiens leur exemple, car ils ont la même fragilité, la même chair qu’eux; nous éprouvons une grande joie de voir nos frères atteindre une telle gloire; du fait qu’ils ont éprouvé dans leurs tourments la même fragilité que nous, ils sont plus prompts à compatir à nos malheurs; les actes de leurs parents sont expliqués aux fils afin qu’ils les imitent et rougissent de s’écarter de elur chemin; or les saints sont nos parents: ils ont reçu le pouvoir judiciaire, sont les princes de la terre; beaucoup furent et demeurent nos amis; nous devons rougir de ne pouvoir les imiter, brisant ainsi le pacte que Dieu a conclu avec nous; mais nous ne pouvons nous plaindre: il ne dépend que de nous de connaître le même sort qu’eux; si nous avons mal agi, c’est depuis notre naissance, et non avant; lorsque nous sommes parvenus à l’âge de raison, Dieu nous a baptisés comme eux: nous avions le choix entre la vie et la mort, le bien et le mal; avant tous les autres, notre souverain pontife et nous-mêmes, qui lui sommes tels des fils incorporés spirituellement, devons suivre les traces du Christ en proclamant la sainteté d’Hedwige; c’est ce que je préconise de tout coeur, pour l’honneur de Dieu, de cette Eglise et l’utilité de tous les fidèles.

Ms P, f. 120ra-122rb.

De beata Adwigi seu exortacio ad hoc ut canonizetur. Luca xi°: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit neque sub modio sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur lumen videant 3937 .

In hoc verbo ostenduntur nobis cause propter quod sancti canonizantur et sanctorum catholico cathalogo, id est numero, ascribuntur -cathalogus enim interpretatur conscriptio vel numerus iustorum vel ennumeratio seu ordo vel series vel breuis conscriptio, a cathalogos, quod est ratio vel sermo-, et specialiter beata Adwigis; et quia 3938 ad canonizationem sanctorum duo maxime requiruntur, scilicet vite sanctitas et miraculorum operatio, et vite sanctitas preambula est et fundamentum, ideo primo dicitur de vite sanctitate, cum dicit: Nemo lucernam accendit. Secundo de miraculorum coruscatione, cum 3939 dicit: Et in abscondito ponit neque sub modio sed super candelabrum. Tercio subiungit causam propter quam Deus facit sanctos coruscare miraculis, ibi: Ut qui ingrediuntur lumen videant .

Sed quia aliquando finguntur miracula et aliquando fiunt in uno loco vel 3940 in locis remotioribus, et ideo 3941 nichil scitur de illis miraculis, et etiam quia aliquando fiunt miracula a malis, ideo auctoritate ecclesie romane fit inquisitio de sanctitate primo, secundo de miraculis ne mali pro sanctis habeantur et venerentur. Et ne falsa et ficta pro veris approbentur, et ut ea que quasi latebant veniant in publicum, propter multiplices utilitates que inde proueniunt fidelibus, Ecclesia romana, certificata per legittimam inquisitionem de sanctitate vite et miraculorum operatione alicuius sancti, eum ascribit cathalogo sanctorum, id est declarat et publicat eum esse sanctum, ut sine alicuius dubitationis scrupulo homines eum venerent 3942 et Deum in eo laudent, iuxta verbum Psalmiste: Laudate Dominum in sanctis eius 3943 , et ut ad eum supplicationes suas dirigant atque vota, quod notatur ibidem, scilicet: ut qui ingrediuntur lumen videant.

1. Dicit itaque: Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit. Licet nomine lucerne possit intelligi quilibet sanctus quem Deus igne sue caritatis inflammauit et luce sapientie illuminauit 3944 , tamen nomine lucerne potest intelligi beata Adwigis, ratione fragilitatis sexus. Lucerna enim dicitur lux in testa, unde Glosa hoc exponens dicit: « Testam humane nature flamma mee divinitatis implebo » 3945 , id est fide mea illuminabo. Ipsa enim fuit lucerna ardens 3946 illo igne quem venit Dominus mittere in terram 3947 . Et voluit ut arderet 3948 . Fuit et lucens per bona opera, secundum quod Dominus dicit in evangelio: Sic luceant opera nostra coram hominibus ut glorificent Patrem vestrum qui in celis est 3949 . Tot enim et tanta sustinere non potuisset, nisi inflammata fuisset hoc igne. Caritas enim paciens est et facit hominem fortem ad omnia sustinenda. Dicit Augustinus: Nichil fortius animo habente caritatem 3950 . Sic verum est, nichil fortius est homine habente caritatem, hec est que iugum Domini facit suaue et onus eius leue, unde Psalmista: Viam mandatorum tuorum cucurri cum dilatasti cor meum 3951 , per caritatem scilicet. Unde ibi Augustinus: Viam mandatorum Domini currere non potuisset nisi Dominus cor eius caritate dilatasset 3952 . Amor enim Dei amara reddit dulcia, aspera leuia, intollerabilia portabilia. De hac etiam lucerna potest intelligi quod dicit Deus Pater in Psalmo: Paraui lucernam Christo meo 3953 . Hanc lucernam parauit Deus Pater multiplicibus carismatibus ut in ea honoraretur Christus et per eam, et fuit de numero illarum lucernarum de quibus precepit Dominus ut accenderentur in tabernaculo testimonii. Per septem enim illas lucernas universitas sanctorum figurabatur, quibus erat ecclesia illustranda.

In ista sancta verificatum est quod dictum fuit de muliere forti, Prou. in fine: In nocte non 3954 extinguetur lucerna eius 3955 , id est in morte, immo tunc amplius coruscauit. Dicitur enim de Heli, i° Reg. iii°, quod caligauerant oculi eiuset videre non poterat lucernam Deidonec extingueretur per mortem 3956 . Sic homines inuidie caligine obscurati videre non possunt, id est approbare lucernam Dei, id est viros sanctos, donec extinguantur per mortem. Tunc approbant quos reprobauerant, conuicti et confutati miraculis que Deus per merita sanctorum operatur post mortem ipsorum. Hanc lucernam Iesu accendit igne amoris sui et illustrauit radiis cognitionis sue et fecit eam lucere per bona opera et dedit ei 3957 ponere manum ad fortia 3958 et aggredi talia que viri digito suo tangere non audebant, nec etiam adhuc auderent. Ipsa enim crucis mortificationem iugiter ab adolescentia sua in corpore suo portauit et dicere poterat cum apostolo: Stigmata Domini nostri Ihesu Christi in corpore meo porto , ad Gal. ultimo 3959 . Et mortificationem Domini Ihesu in corpore suo circumtulit ut posset dicere cum apostolo, iia ad Cor. iiii°: Mortificationem Ihesu Christi in corpore vestro circumferentes 3960 , et illud apostoli, ad Gal. ultimo: Michi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Ihesu Christi 3961 , id est nisi in cruce quam pro Christo porto. Et cum non sit parum secundum philosophum sic vel sic a iuuentute assuesci 3962 , et ista e mamilla matris delicatissime fuerit enutrita, mirum fuit, immo supermirabile et secundum naturam impossibile, quod ad contraria sic assueuit, ac si ignis descendere assuesceret et terra ascendere, cum consuetudo altera natura sit, maxime illa que a cunabulis inicium sortitur. In ipsa enim verificatum fuit quod dicitur Tren. iiii° 3963 : Qui nutriebantur 3964 in croceis amplexati sunt stercora 3965 . Sed hoc totum habuit a Deo qui ipsam quasi lucernam accendit.

2. Sed veritas dicit quod nemo lucernam accendit , eam et in abscondito ponit neque sub modio. Non est contrarius Dominus verbis suis, quia ipse, qui hanc lucernam accendit , noluit eam abscondi, ut absconsa esset; neque sub modio, ut paruum et modicum mocum illuminaret; sed posuit eam super candelabrum ut longe lataque lumen suum effunderet, id est fecit ut miraculis coruscaret, ut per hoc sanctitas vite eius elucesceret. Fecit etiam ut cum instantia peteretur a summo pontifice ut de vita ipsius atque miraculis diligens inquisitio fieret, per quam summus pontifex publicaret sanctitatem ipsius, et miracula facta meritis ipsius approbaret, et sic eam numero sanctorum ascribi faceret, et venerari ut sanctum. Hoc est ponere eam super candelabrum, hoc est in propatulo ac publico, et non sine causa, immo ut qui ingrediuntur lumen videant.

3. Non enim canonizantur propter illos qui sunt in patria, quia ipsi non indigent approbatione summi pontificis. Ipsi enim vident qui sunt sancti, se enim vident ad invicem. Unde dicitur in Exodo xxv° de Cherubim: Respiciantque se mutuo versis vultibus in propiciatorium 3966 . Sic omnes qui sunt in paradiso respiciunt se mutuo, et ideo aperte vident omnes consortes suos, hoc est sanctos, nec indigent ad hoc ut cognoscant qui sunt sancti, ostensione aliquorum miraculorum, quia civitas illa non indiget sole neque luna ut luceant in ea, nam claritas Dei illuminauit eam et lucerna eius agnus est , Apo. xxi° 3967 , quia iam ingressi sunt illam aulamsuperiorem ubi omnes qui 3968 ibi sunt sunt docibiles Dei.

Sed qui ingrediuntur, illi indigent. Existentes 3969 enim in ecclesia militante, que est vestibulum et ingressus ecclesie triumphantis, sunt in ingrediendo et ingrediuntur. Unde unicuique talium dicit Dominus per Yeremiam iii° 3970 : Post me ingredi non cessabis 3971 . Illi etiam qui sunt in vita presenti, licet non sint numero vel merito in ecclesia, tamen ingrediuntur si volunt, quia eis offertur gratia ut ingrediantur, unde quantum ad Deum ingredientes reputantur, nisi per eos staret. Ideo Dominus lucernas quas accendit in abscondito non ponit neque sub modio sed super candelabrum, id est in aperto per miraculorum ap[er]tionem, et inquisitionem certam de sanctitate vite et miraculis, ut qui ingrediuntur lumen videant, non illi qui iam ingressi sunt, quia illi non indigent -qui ingrediuntur, coruscatione miraculorum indigent-, et ut miracula probentur legitime et vite sanctitas operantis, ut fides eorum infirma titubans et imbecillis fulciatur, et doctrina ex cuius auditu fides est, ut apostolus ad Rom. x° 3972 : Fides est ex auditu, auditus autem per verbumDei 3973 ; et ut preterita per presentia confirmentur, ut ea que audiuimus et patres nostri annuntiauerunt nobis firmentur in cordibus nostris et probentur vera fuisse per similia que videmus; ut possimus vere dicere: Sicut audiuimus sic vidimus in ciuitate Domini virtutum 3974 ; ut possimus dicere cum regina Sabba, iii° Re. x°: Non credebam narrantibus michi donec ipsa veni et vidi oculis meis et probaui quod media pars nuntiata non fuerat 3975 .

Item ponit Dominus lucernas quas accendit super candelabrumet vult ut ponantur a vicario suo per canonizationem, ut lucerne que fuerunt sub modio, id est aliquam regionem illuminauerunt, longe lateque lumen suum diffundant, ut per hoc 3976 plures ad laudem Dei inuitentur, et magnificent eum in sanctis eius.

Item ut pluribus ex hoc veniat utilitas, dicit Ecclesiasticus xli°: Sapientia enim abscondita et thesaurus inuisus, que utilitas in utrisque ? 3977 Quasi dicat: Nulla. Quilibet sanctus est quasi quidam thesaurus, ex cuius ostensione et manifestatione prouenit magna utilitas. Et hac enim manifestatione homines ad spem eleuantur et a desesperatione subleuantur. Per hoc enim quod audiunt homines et etiam mulieres a peccatis abstinuisse et de peccatis penituisse, et tam sanctam vitam egisse, sperare possunt quod cum auxilio Dei quod eis presto est similia agere possent si vellent. Non enim fortitudo lapidum fortitudoeorum fuit, nec caroeorum enea 3978 , sed fragilis ut caro nostra, et tantum tamen, tot et tanta facere potuerunt et etiam pati, cooperante gratia Dei que nobis presto est et offertur nobis, sicut et illis.

Item ex hoc accrescit nobis magnum gaudium et magna gloria quod fratres nostri tantam a Domino gloriam sunt adepti, et tantam potestatem, sicut fratres Ioseph et pater eorum gauisi sunt ex hoc quod Ioseph ita magnificatus erat in conspectu regis Egypti, et tantam ab eo acceperat potestatem. Item ex hoc audacius possunt petitiones suas offerre Domino, cum vident seu audiunt seu credunt fratres suos habere tantam 3979 familiaritatem cum Deo, et tantos esse in familia regis superni 3980 quantum angeli, qui 3981 presentabant Deo orationes et elemosinas hominum, ut Cornelii et Thobie; sed modo fratres nostri meruerunt huiusmodi ministerii recipere dignitatem.

Tunc vereri merito poteramus tradere petitiones nostras angelis; sed modo audacter possumus eas tradere fratribus nostris qui, ex hiis que passi sunt, experti sunt fragilitatem nostram, et ex hoc ad compatiendum nobis proniores sunt et faciliores. Ex hoc etiam inuitamur et incitamur ut eorum vestigiis inherentes imitemur ipsos, sicut filii karissimi, ac si nobis diceret sicut dicit apostolus: Imitatores mei estote 3982 sicut filii karissimi.

Ad hoc enim ponuntur gesta parentum ante oculos filiorum, ut eos satagant imitari, et ut erubescant et confundantur esse degeneres a probitate patrum suorum. Sic et nos debemus erubescere et confundi degenerare et deuiare a sanctitate fratrum nostrorum et conuertere nos ad immunditias et vilitates, et ideo dicit Ecclesiasticus xli°: Erubescite matrem et patrem de fornicatione et apreside et potente de mandacio, a principe et iudice de delicto, a sinagoga et plebe de iniquitate et a socio et amico de iniusticia, de loco in quo habitas de furto, de veritate Dei et testamento 3983 .

Sancti enim sunt patres nostri et matres. Data est eis potestas iudiciaria. Facti sunt principes orbis terre. Multi sunt et socii nostri sunt, et amici cohabitatores nostri fuerunt. Et ideo erubescere deberemus facere predicta peccata, et maxime quia contra veritatem Dei sunt et testamentum et pactum quod Dominus pepigit nobiscum et non cum ipso.

Item ex hoc aufertur nobis omnis occasio murmurandi et causandi 3984 contra Deum et in presenti et etiam in futuro. Murmurare enim non poterimus de hoc quod Deus ita eos exaltauit et assumpsit et nos dereliquit, quia idem fecisset nobis, nisi per nos stetisset. Antequam ipsi vel nos nati fuissemus, nichil boni vel mali fecimus, propter quod deberet illos eligere et nos reprobare. Item postquam nati fuimus et ad annos discretionis peruenimus, apposuitnobis Dominus sicut et ipsis aquam et ignem, ut ad quod vellemus porrigeremus manus nostras ; ante nos posuit vitam et mortem, bonum et malum, ut quod placeretnobis daretur nobis, sicut dicitur Ecclesiastico xv° 3985 . Non habent ergo peccatores unde possent conqueri, quia posset eis Dominus dicere: En oculus tuus nequam est quia ego bonus sum 3986 . Et ideo peccatores poterunt merito conqueri de se ipsis, non de Deo.

Propter has et alias utilitates quas describere non possemus, ponit Dominus lucernas quas accendit non in abscondito sed super candelabrum ut qui ingrediuntur, id est qui sunt in statu in quo intrare possunt, lumen videant , per cuius aspectum utilitates possint consequi antedictas.

Pre aliis dominus noster summus pontifex qui est vicarius Christi, et nos qui sumus spiritualia membra summi pontificis et peculiares filii, debemus sequi vestigia Ihesu Christi, ut ex quo nobis constat legitime de sanctitate vite beate Adwigis et de miraculis, non abscondamus eam nec sub modio, id est sub angulo illius regionis eam latitare permittamus, sed super candelabrum ponamus, eam sanctorum catahalogo ascribendo. Et hoc suadeo quantum possim et consulo ad honorem Dei et huius ecclesie et ad utilitatem 3987 omnium fidelium, ad quos peruenerit factum istud: pax et gaudium qui venerabuntur Deum in ipsa Amen.

Notes
3936.

Lc. 11, 33.

3937.

Lc. 11, 33.

3938.

F. 120rb.

3939.

cum] corr. interl. P.

3940.

vel ] corr. interl. P.

3941.

et ideo] corr. interl. ms.

3942.

venerentur ] P.

3943.

Ps. 150, 1.

3944.

F. 120va.

3945.

Cf. Biblia latina cum Glossa ordinaria, vol. IV, glose marginale à Lc. 11, 33, p. 183.

3946.

Io. 5, 35.

3947.

Lc. 12, 49.

3948.

arderet] corr. interl. P.

3949.

Cf. Mt. 5, 16; Sic luceat lux vestra coram hominibus ut videant vestra bona opera et glorificent Patrem vestrum qui in celis est] Vulgate.

3950.

Citation non littérale; référence non trouvée.

3951.

Ps. 118, 32.

3952.

Citation non littérale. Voir toutefois les Ennarationes in Psalmos, éd. J. Fraipont et E. Dekkers (CCSL, 40), p. 1698 (ennaratio118, sermo11, cap. 5, ligne 5).

3953.

Ps. 131, 17.

3954.

F. 120vb.

3955.

Prov. 31, 18. Non extinguetur in nocte lucerna illius] Vulgate.

3956.

1. Rg. 3, 2-3. Et oculi eius caligauerant nec poterat videre lucerna Dei antequam extigueretur] Vulgate.

3957.

ei] corr. marg. P.

3958.

Prou. 31, 19.

3959.

Gal. 6, 17.

3960.

2. Cor. 4, 10.

3961.

Gal. 6, 14.

3962.

Cf. J. Hamesse, Les auctoritates Aristotelis, p. 100; Aristoteles latinus, t. XXVI, 1-3 (fasc. 2), Ethique à Nicomaque, éd. R. A. Gauthier, Leiden-Bruxelles, 1972, p. 6, 03b23-24: « Non parum igitur differt sic vel sic ex iuventute assuesci, sed multum, magis autem omne ».

3963.

iii°] P.

3964.

nutrie-(f. 121ra)-bantur.

3965.

Lam. 4, 5.

3966.

Exod. 25, 19.

3967.

Apoc. 21, 23.

3968.

F. 121rb.

3969.

existentos?] P.

3970.

iiii°] P.

3971.

Jer. 3, 19.

3972.

xi°] P.

3973.

Rom. 10, 17.

3974.

Ps. 47, 9.

3975.

3. Rg. 7. F. 121va.

3976.

ut per hanc hoc] P.

3977.

Eccli. 41, 17.

3978.

Cf Job 6, 11.

3979.

F. 121vb.

3980.

supni] P.

3981.

qui] corr. marg. P.

3982.

Phil. 3, 17.

3983.

Eccli. 41, 21-23.

3984.

cau-(f. 122ra)-sandi.

3985.

Cf. Eccli. 15, 17-18.

3986.

Mt. 20, 15.

3987.

F. 122rb.