SERMO 2

1. Le Carême est un temps opportun : Dieu donne à l'homme le temps de se convertir, l'homme est appelé à la conversion et à la satisfaction. Cette conversion doit être totale.

2. L'homme doit se convertir, afin de ne pas être privé de la gloire éternelle, vivant dans l'humilité alors que beaucoup recherchent les honneurs ; afin de ne pas être damné, alors que tant le seront ; afin d'être sauvé, alors que tant retardent le moment de leur conversion.

3. La conversion doit s'accompagner de la satisfaction.

4. Dieu a donné du temps à l'homme pour sa conversion. Il demandera raison de sa vie à l'homme, en particulier aux clercs, et jugera en conséquence.

Ms :

A1 : Amiens, Bibliothèque Municipale, Ms 284, 58ra-59ra.

A2 : Amiens, Bibliothèque Municipale, Ms 284, 66va-66vb.

Ca : Canterbury, Cathedral Archives Lit. Mss. D 7, 114-2b-114vb ; 112va-112vb.

A1 |58ra| Sermo fratris Iordani in principio quadragesime.

Ecce nunc tempus acceptabile ⁵⁶⁹, etc.

A2 |66va| Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis.

Ca |114 rb| Ecce nunc tempus acceptabile, ecce ueniunt dies salutis.

_______________

A1 1. Notum est uerbum hoc de tempore gratie. Primo, dixit Apostolus quia ante tempus gratie erat tempus iracundie, et summus sacerdos secundum ordinem Melchisedech ⁵⁷⁰ factus est reconciliatio ⁵⁷¹ , et ex tunc fuit tempus acceptabile, scilicet gratie et salutis. In illo autem tempore, scilicet gratie, tempus istud, quadam lege scilicet, priuilegiatum est.

A2 1. Istud dictum est de tempore gratie ab Apostolo. Ante enim tempus illud erat tempus iracundie. Set ille magnus sacerdos Ihesus Christus in tempore iracundie factus est reconciliatio, mediator factus Dei et hominum, et ab illo tempore postea fuit tempus acceptabile, quia gratie, et dies salutis, postquam saluator operatus est salutem in medio terre ⁵⁷². Set quia istud tempus quadragesimale priuilegiatum est, ideo de hoc tempore dicitur istud.

Ca 1. Verbum satis notum et certum. Primum dixit Appostolus de tempore gratie. Ante enim illud fuit tempus iracundie. Set aduenit nobis ille sacerdos magnus, qui factus est reconciliatio et mediator Dei et hominum, pontifex futurorum, et ipse faciet dies salutis, qui operatur salutem in medio terre.

_______________

A1 Hoc enim tempus quadragesime acceptabile est Deo et homini : Deo, quia in hoc possimus opus operari quod acceptum erit Deo ; homini, quia concessit ei Deus hoc tempus ut posset in ipso Deum sibi placare. Est autem acceptabile propter duo : primo propter conuersionem cordis, secundo propter satisfactionem operis, que duo Deus accepta habet, quia nisi accepta haberet, non dixisset in capite ieiunii : Conuertimini ad me in toto corde uestro ⁵⁷³ , etc.

A2 Ergo tempus in quo modo sumus et totale tempus in quo uiuimus est tempus acceptabile homini, acceptabile diuino conspectui. In hoc enim⁵⁷⁴ tempus in quo sumus et in totali tempore gratie in quo uiuimus possumus facere bona opera que sunt accepta Deo et nobis. Deo⁵⁷⁵ acceptabile, quia nobis dedit Deus hoc tempus, ut in eo possimus eum placare. Nobis acceptabile enim est ad duo : ad conuersionem cordis et ad satisfactionem operis. Deus autem hoc tempore acceptum habet utramque. Nisi enim acceptam haberet nostram conuersionem, non proposuisset nobis in principio huius temporis : Conuertimini ad me in toto corde uestro, etc. In corde dicit. Non enim debemus conuerti in ore tantum, sicut multi quidem confitentur in aliqua parte corporis, in aliqua gula. Non sufficit hoc Domino, set in toto, non in dimidio.

Ca Hoc est tempus acceptabile homini et diuino conspectui. Dedit enim nobis hoc tempus in quo operari possimus, quod acceptabit Deus, et iam est nobis acceptabile, et Deo, ad conuersionem cordis et satisfactionem operis, quorum utrumque est acceptabile Deo et maxime in hoc tempore, et quod magis in hoc tempore, signum est cum in principio huius temporis dicitur : Conuertimini ad me in toto corde uestro, non tantum ore aut parua parte cordis.

_______________

A1 Set queret aliquis quomodo conuertat se in toto corde : si totas affectiones habeat ad Deum. Non enim debet aliquis in parte conuerti ut ore tantum, ut quidem qui in parte cordis eum confitentur, set ex toto. Quod fit⁵⁷⁶ si in toto corde diligas eum, si toto corde eum metuas, si in ipso toto corde leteris, si in toto corde secundum spiritum steteris⁵⁷⁷. Ita enim dicit beatus Bernardus⁵⁷⁸. Set affectiones iste a Deo salutari suo sunt elonguate⁵⁷⁹. Ideo uerius dicte sunt captiue, ita quod homo uolens liberare eas non potest uel non possit. Ideo inpotentiam suam considerans clamet : Conuerte, Domine, captiuitatem nostram sicut torrens in austro ; qui seminant in lacrimis.⁵⁸⁰Amor enim aut austrum delitiis siue diuitiis adhereret, ita quod non potest ui⁵⁸¹ auelli uel se liberare.

A2 Qualiter toto corde conuerteris ad Deum ? Si omnes affectiones cordis tui ad Christum direxeris, si ipsum ex toto corde diligaueris, si in ipso leteris, si⁵⁸² propter ipsum tristeris. Multum enim affectiones ille aduerse sunt ad Deo salutari suo, nec tantum aduerse set captiue ducte, et ita captiue sunt, ut ille qui uelit redire⁵⁸³ uidens impotentiam suam, clamet ad Dominum : Conuerte, Domine, captiuitatem nostram sicut torrens in austro. Amor enim hominis exulat a Deo, quando conuertit se ad transitoria, siue ad desideria cordis, siue ad uoluptates carnis, et ita captiuus ducitur nobilis miles Christi, amor uidelicet, set quando amor est coram Deo, in libertate sua est, quamdiu ergo affectiones iste transitorie in mente sunt captiue.

Ca Bernardus : "Toto corde ad Deum conuertis si eum diligas, si eum timeas, si secundum eum tristeris uel gauisus fueris", quasi dicat : si omnes operationes tuas ad eum direxeris. Quando enim quicquam comoda temporalia ut diuitie, delicie, dignitates etc., animum tuum distraxerint et deducunt illum nobilem Christi militem, tunc est homo captiuus et huiusmodi captiuitate nullus nisi Deus aufere potest. Vnde : Conuerte captiuitatem nostram sicut torrens in austro.

_______________

A1 Set amor iste cum est coram Deo liber est, transitoriis autem deditus captiuus est et similiter alie affectiones ; unde accidit quod qui in huiusmodi prauis affectionibus inueterati sunt, uix se inde possunt auellere et huiusmodi affectiones⁵⁸⁴ reuocare. Vnde Augustinus : "De peruersa uoluntate facta est libido et dum libidini seruitur facta⁵⁸⁵ est consuetudo et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas, et sic quasi quibusdam ansulis sese coherentibus facta est dura seruitus⁵⁸⁶." Ideo ergo penitens uidens hanc neccesitatem clamat de necessitatibus : iustus erit meum, et tunc primo cum penitet uidet in quas se ingresserat necessitates

A2 Sicut beatus Augustinus ostendit⁵⁸⁷ captiuitatem istarum affectionum quomodo cathenate sunt : "De peruersa uoluntate facta est, inquit, libido, et dum libidini seruitur facta est consuetudo, et dum consuetudini non resistitur facta est necessitas, quibus quasi quibusdam ansulis." Et ideo non immerito clamat |66vb| peccator ad Dominum : De necessitatibus meis erue me Domine ⁵⁸⁸.

Ca Auster est uentus calidus, qui dissoluit gelu, et quod nostra uoluntas ad multa illicita defluat quasi torrens, patet per Augustinum : "De peruersa⁵⁸⁹ uoluntate facta est libido, et dum libidini seruitur, facta est consuetudo, et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas."

_______________

A1 Vnde ergo : "Dum se expedire nititur, tunc primo sentit quod duris⁵⁹⁰ nexibus teneatur⁵⁹¹."

Vnde dicit : Conuerte, Domine, captiuitatem nostram sicut torrens in austro, ut sic nexus huiusmodi mundi austro gratie dissoluantur. Quare, homo, non aduertis quo affectiones defluxerunt. Vbi, scilicet amor, etc. Gregorius : "Agunt⁵⁹² que non decent⁵⁹³, metuunt quod non opportet, dolent uane, gaudent |58rb| uanius⁵⁹⁴. "Cum autem Dominus conuerterit has affectiones, exultabit Iacob, id est supplantator uitiorum, scilicet penitens, et post letabuntur⁵⁹⁵ Israeliti⁵⁹⁶ , cum uidebunt facie ad faciem.

A2 "Dum se, inquit Gregorius, explicare nititur, etc." Primo sentit quam duris nexibus teneatur⁵⁹⁷ et ideo bene orat : Conuerte captiuitatem nostram, etc., ut possint ad te affectiones nostre congelare in flumine et hoc sicut torrens in austro. Homo, quare non respicis ubi defluxerunt affectiones tue, ubi amor tuus, ubi timor, et sic et aliis. Diligunt que non decent, gaudent que non oportet.

Ca Gregorius : "Dum se quis expedire nititur, tunc primo sentit quam duris nexibus alligetur."

Gregorius : "Diligunt que non decent, metuunt que non oportet, dolent uane, si gaudent, uanius." Studeat ergo se conuertere et corrigere, qui suam uoluntatem sic nouit defluxisse.

_______________

A1 2. Deberes autem conuerti ad ipsum, o homo. Et quare ? Manifeste ter. Prima est ne gloria eterna priueris, secunda⁵⁹⁸ ne in eternum dampneris, tertia ut in eternum salueris.

De prima Dominus : Nisi conuersi fueritis, et efficiamini sicut paruuli ⁵⁹⁹, etc. Non facies tibi Dominus maiorem gratiam quam discipulis suis, et ita, nisi conuertaris, non intrabis. Si dices : "Quis es tu, Domine, ut conuertar ad te ?" Certe magnus Dominus et laudabilis nimis, non hic, set in ciuitate Dei nostri ⁶⁰⁰, et quia talis, non hic tibi magnus, o homo, proponitur, set paruulus. Vnde : Paruulus datus est nobis ⁶⁰¹. Debes ergo conuerti, ut dictum est, ne eterna gloria priueris.

A2 2. Conuerti deberes, o homo, pluribus de causis, ne gloria eterna priuareris, et si non propter hoc conuertere, ne in eternum dampneris, set melius est ut conuertaris ut in eternum salueris.

Hoc docet nobis Dominus in Euuangelio : Nisi, inquit, conuersi fueritis, etc., non intrabitis in regnum celorum. Si hoc non feceris, non faciet tibi maiorem gratiam quam discipulis suis. "O paruuli", inquit. O, uti uere simus ut paruuli ad te, qui es magnus Dominus et laudabilis nimis ! Set multi uolunt eum imitari ut sint magni et laudabiles, et tamen propositus est omnibus paruulus ad imitandum. Sicut scriptum est : Paruulus datus est uobis, dico ad imitandum eum in humilitate. O, si daret se exemplum in magnitudine quot sequentes haberet !

Ca 2. Conuerti debes⁶⁰², homo, propter tria. Primo, ne eterna gloria priueris, quia satis esset magna miseria priuari illa, et si ideo non uelis, ne in eternum damneris, et adhuc melius, ut in eternum salueris. Istas tres rationes proponit nobis Dominus.

Primam, cum dicitur : Nisi conuersi fueritis et eficiamini sicut paruuli, non intrabitis etc.

_______________

A1 Set si hoc non tangit, saltem moueat te secundum, ne in eternum dampneris. Nisi enim conuersus fueris, gladium suum uibrabit, arcum suum tetendit, et parauit illum ⁶⁰³, et hoc, scilicet arcum et gladium, propter iuuenes et senes. Iuuenes enim qui naturaliter a morte sunt remoti, sagitta, id est morte promota, feruntur. Senes qui propinqui morte, sicut gladio cominus pugnatur, forte similiter punguntur. Set dicet aliquis : Vibrauit gladium, tetendit arcum, set non percutiet tam cito, imo⁶⁰⁴ diu expectabit. Vnde sequitur : In eo parauit uasa mortis ⁶⁰⁵, quod dicit Ieronimus : "Ideo quia non parauit ut faciat uasa mortis, id est occidat corpus et animam." Corpus enim, quamdiu in eo anima, est uas uite. Similiter et anima quamdiu Deus est in anima, qui dicit : Ego uita ⁶⁰⁶, est uas uite. Set hec sunt uasa mortis, cum corpus priuatur anima et anima Deo. Set heu, quam multe anime modo sunt in inferno que deberent utraque uita uiuere, que modo dolent. Vnde de ipsis dicitur : Sagittas suas ardentibus effecit ⁶⁰⁷, id est efficaces fecit sentientibus in inferno dolorem.

A2 Si autem hoc non mouet, scilicet ut conuertaris ad eum ut salueris, saltem moueat te secundum, scilicet ne dampneris. Ait enim : Nisi conuersi fueritis, gladium suum uibrauit, arcum suum tetendit et parauit illum. Propter duo genera hominum habet Dominus arcum et gladium. Propter iuuenes siquidem habet arcum, arcus enim a longe minatur et percutit. Timeant ergo iuuenes de uite longeuitate presumentes. Gladius de prope percutit. Timeant ergo senes qui propinqui sunt morti. Habet ergo Dominus quo percutiat hos et illos. Set multi dicunt : "Misericors est et non percutiet." Immo uere percutiet, et ideo sequitur : Et parauit uasa mortis, id est sententiam dampnationis in corporibus et in animabus, que sunt uasa. Facta est siquidem anima ut esset uas, set ut esset uas uite, non mortis, uite siquidem que est Christus. Christus enim ait : Ego sum uia, ueritas et uita. Heu, quot⁶⁰⁸ anime iam sunt in inferno que debuerant esse uite. In gladio suo et arcu multa fecit Dominus uasa mortis. Sagittas suas ardentibus effecit, id est efficaces fecit ardentibus in eternum. Ecce ergo quomodo hiis duobus uinculis uult te trahere Dominus, scilicet uinculo timoris et amoris, et si non stringit te uinculum timoris, saltem stringit uinculum amoris.

Ca Secundam, cum dicitur : Conuertentur in infernum omnes qui obliuiscuntur ⁶⁰⁹ etc. Item : Nisi conuersi fueritis, gladium suum uibrauit, arcum suum tetendit et parauit etc. Hoc propter duo genera hominum, iuuenes scilicet, et senes. Senes autem sicut ab omnibus dicitur, prope mortem uel proximi morti sunt, propinquos autem perimit gladius. Iuuenes autem distant aliquando a morte et distantes |114va| sagittat arcus, et ideo ista duo arma elegit sibi Deus. Set posset dici : "Minatur set non percutit." Et ideo sequitur : In uasa mortis sagittas suas ardentibus effecit. Vnde iuuenes moriuntur ut senes. Vas mortis est corpus sine uita id est Christus qui est uia, ueritas, et uita.

_______________

A1 Set si non propter hoc conuerteris, conuertere melius per amorem, ut scilicet in eternum salueris. Vnde Dominus : Conuertimini ad me, et salui eritis ⁶¹⁰. Propter quod nullus hodie conuertitur. Set heu, quot conuerterentur si dixisset : et dives eritis. Nec mirum si salui fiant qui ad saluatorem conuertuntur. Set dicunt adhuc : "Conuertar, set prius hoc et hoc faciam." Contra quos Dominus : Faciens facies contrarium, ne tardes conuerti ad Dominum ⁶¹¹, etc. Heu quot modo hac spe decepti positi in inferno. Dicunt isti : Aduersi sumus ne iremus post tergum Domini ⁶¹². Iob : Interroga iumenta et uolucres, docebunt te ⁶¹³. Docebunt, inquam, facto, licet non uerbo. Facto, quia sole occumbente yumenta ad domum festinant |58va| et uolucres ad nidum, et nos quibus sol cotidie occumbit, id est mors propinquat, tardamus ire ad domum, scilicet regni celestis, quod dicitur nidus, quia extra asperum est per penitentiam, set nidus melior in quo est tanta quies, tanta pausatio. Ex magna ergo misericordia clamando, uocat Dominus ad conuersionem, quia non uult mortem peccatoris, set ut magis conuertatur et uiuat ⁶¹⁴, ut dicit Ezechiel, quam sibi uult peccator. Vnde : manibus et uerbis ⁶¹⁵ accersierunt ⁶¹⁶ sibi mortem impii ⁶¹⁷.

A2 Conuertimini ad me, inquit, et salui eritis. O si dixisset Dominus : "Conuertimini ad me et diues eritis", quot⁶¹⁸ haberet hodie ad conuersionem currentes. Set aliter non potest saluari homo nisi currat ad saluatorem. Set heu quanti currunt ad perditionem⁶¹⁹. Set aliqui dicunt adhuc : "Conuertar me, set modo impeditus sum, non possum conuerti ita cito." [...]

Ca Et ita, due sunt rationes per quas conuerti debemus, set hoc est melior : Conuertimini ad me,et salui eritis, et quid miri si saluabitur qui ad saluatorem conuertitur. O quanti conuerterentur ad eum, si diceret : "Conuertimini ad me et diuites eritis." Salomon : Ne tardas, immo festina, conuerti ad Dominum et ne differas ⁶²⁰ de die in diem. Iob : Interroga iumenta et docebunt te et uolatilia celi et annuntiabunt tibi, et hoc enim et illa sole inclinante, festinant ad ospitium uel nidum, et tu tardas uenire ad hospitium cum sol iam tendat ad occasum, cum iam meridies etatis tue uel nona transiit. O quam iocundum et serenum hospitium est regnum Dei ! Nidus mollis est intus, durus et hirsutus exterius, sic⁶²¹ regnum Dei, et ita oportet conuerti ad Dominum. O quam pium uerbum Dei : Nolo mortem peccatoris, set magis ut conuertatur et uiuat.

_______________

A1 Quid ergo fiet ex quo nolunt conuerti ad Dominum. Conuertantur ergo peccatores in infernum ⁶²², et non solum ipsi, set omnes gentes qui obliuiscuntur Deum. Set quare ? Quia cum potuerant conuerti et noluerunt, cum uolunt non possunt, scilicet in morte. Et famem patientur ut canes, quia sepe ut canes ad uomitum redierunt⁶²³ et circuibunt ciuitatem ⁶²⁴, scilicet paradisum, set non intrabunt, unde rapiet eos diabolus quasi errantes.

3. Necessaria ergo esset conuersio, et satisfactio. Set multi in parte conuertuntur⁶²⁵, quod non sufficit, propter hoc dicitur : Facite fructus dignos penitentie ⁶²⁶, et nota quod dicit : "Facite", non legite, non predicate, set : "Facite penitentiam dignam remissione culpe et fructiferam", id est afferentem fructum glorie. Et quia a paucis fit talis dicit Ysaias : Nullus est qui faciat penitentiam ⁶²⁷ super peccato suo ⁶²⁸, quia si non facit dignam, quomodo faciet fructiferam ? Tota enim uita longeui hominis non sufficeret ad dignam, quomodo ergo ad fructiferam ? Set Deus misericors nobis et compatiens, eandem nobis dignam et fructuosam facit. Set ueram facere uelimus, set certe non facimus fructuosam, set potius foliatam uel paleatam, quia et homo folium est. Set qui est fructus fructum facit, qui granum granum facit, sicut contingit naturaliter. Augustinus : "Set paleam sequeris, palea efficeris⁶²⁹", id est temporalia, folium es et folium facis.

Ca Magnum yminet periculum hiis qui non conuertuntur ad eum. Vnde Propheta : Conuertantur in infernum etc. Item : Conuertentur ad uesperam et famem patientur ut canes, qui pluries redeunt ad uomitum et circuibunt ciuitatem. Non dicit : intrabunt, set si circueunt, timere possunt eum qui circuit querens quem deuoret ⁶³⁰.

3. Non tantum oportet conuerti set et satisfacere, set sicut rara uel particularis conuersio, sic et satisfactio. Set plena satisfactio est facere dignos fructus penitentie. Non dicitur : "Legite uel predicate", set : Facite dignos fructus penitentie, dignos ut respondeant ad culpam, fructus quoad futuram gloriam. Ieremias : Nemo est qui facit penitentiam super peccato suo, et si non facit dignam, qualiter fructuosam.

Set ita pius et misericors est Deus, quod cum debemus duplum uel triplum, relaxat nobis usque ad simplum uel minus, si faciamus quod possumus. Si homo sit fructus uel granum, tunc potest facere fructum. Si autem sit palea, id est inania mundi gaudia sortetur, sicut alta arbor, id est mundus, multa habet folia et paucos fructus.

_______________

A1 Vita enim hominis est sicut arbor. Osee : Non est uitis frondosa ⁶³¹, etc. Sunt enim in homine multa folia, pauci fructus, quia apparebit in autumpno cum colliget fructum pater familias magnus, et folia relinquetur que non curetur⁶³². Quatuor enim sunt in foliis, marcescunt, cadunt, conterentur et putrescunt, et ideo, quasi inutilia non colliguntur. Fructus autem colliguntur, ut in sinu Abrahe, id est Dei patris, reponuntur. Superbi ergo et ambitiosi multum affectant folium esse, id est aliis superponi, set iustis sufficit ut sub foliis latent. Set numquid cadunt folia cum superbi potentes et nobiles moriuntur, quia omnia iam dicta contingunt. Ysayas : Occidimur⁶³³ quasi folium uniuersi ⁶³⁴. Quia sicut folium numquam⁶³⁵ redit ad arborem, sic nec homo ad hanc uitam. Est autem spiritus uadens et non rediens ⁶³⁶ , |58vb| et ideo folium, quia sicut uentus impellit hic et inde folia sic⁶³⁷ peccata nostra inpellunt in infernum.

Non enim post mortem est petitio uenie uel conseruatio glorie, nisi in hac uita meruerunt.

Ca Set aliquando diuiduntur fructus a foliis. Foliorum quatuor sunt incommoda. Primo in arbore marcescunt, postea de arbore cadunt, deinde a pedibus bestiarum conculcantur, ultimo putrescunt, quia Dominus non curat fructus de foliis. Set fructus sine putredine, custodiuntur, et cum dulcissimum et delicatum Habraye reponuntur. Set folia primo multum virent, et abundant in arbore et fructus latitant sub illis. Sic iustis sufficit ut latitent sub magnis. Qui etiam in diuiciis et deliciis suis plures marcescunt et cadunt, quidem miserabiliter, quidem etiam de equis, ut frangant collum. Ysayas : Cecidimus omnes quasi folia. O misera similitudo, quot⁶³⁸ foliis comparamur, et uentus excutit huiusmodi folia, id est cura temporalium uel uana gloria. Et sicut folium numquam reuertitur ad arborem, sic nec mortuus resurget ut uirescat, et non est amplius locus uenie, nec expectatio glorie.

_______________

A1 4. Set dicunt aliqui : faciamus fructus, contra quos Dominus : Exspectaui quod uinea mea faceret uuas et fecit labruscas ⁶³⁹. Bernardus : "Ve his, et iterum, ue illis quibus dictum est : Exspectaui.⁶⁴⁰" Vua enim talium est uua fellis, non ergo tempus acceptabile quia reprobi despiciunt. Set de hoc aliquando penitebunt, cum scilicet dicent : "Nos insensati uitam eorum reputabamus insaniam." Ecce ergo tempus acceptabile. Proponit nobis pretiosum donum. De quo Bernardus : "Nichil pretiosius tempore. Set heu hodie nichil uilius reputatur⁶⁴¹." Vnde dies eius sicut umbra defecerunt ⁶⁴². Iob xxiiii : Dedi eis locum penitentie ⁶⁴³, etc. Nichil ergo carius deberet esse tempore, quod tamen ab illis male expenditur, et tamen Deus de dono districte requiret rationem, ut tu faceres seruienti qui auferet fecem uini, cum ei auferi uinum ad duodecim uel ad duos solidos precipisset. Anselmus : "Miser homo, quid respondebis⁶⁴⁴ in illa die quando requiretur a te omne tempus uiuendi tibi inpensum, quomodo inpensum⁶⁴⁵."

Ca 4. Set multi dicunt : "Faciam |114vb| fructum multum", et dici solet : "Non intrabo religionem, quia inclusus essem et fructus non facerem." Set hodie obstructum est hos loqui enim umquam, quia hic possunt studere et predicare. Exspectaui, inquid Dominus, uineam meam ut faceret uvas et fecit labruscas. Bernardus : "Nihil est pretiosius tempore. Heu hodie nihil uilius reputatur." Magis irascitur quis pro uno denario quam amittit, quam pro omnibus quos in uanitatibus consumpsit. Veniet autem tempus in quo requiretur tempus. Anselmus : "Quid respondebis, quando requiretur, etc." Bernardus : "Sicut nec peribit capillus de capite ⁶⁴⁶, sic nec momentum de tempore⁶⁴⁷."

_______________

A1 Vnde Dominus : Cum accepero tempus ⁶⁴⁸, ita quod non habebis tempus, unde dicit⁶⁴⁹ : Cum accepero tempus, quia modo est hominis, set tunc erit Dei. Vnde prima ad Thessalonicenses : Venit dies Domini, sicut fur in nocte ueniet ⁶⁵⁰. Ibi glossa : "Hic est dies hominum pro libitu suo agentium, set tunc Dei erit in uirtute iudicantis⁶⁵¹." Vnde : Ego iustitias iudicabo ⁶⁵², et si iustitias, quid erit de iniustitiis, cum etiam omnes iustitie nostre sint quasi panus menstruate ⁶⁵³, quia etiam opera bona mala intentio corumpit. Set si oculus nequam, id est intentio⁶⁵⁴, et totum corpus ⁶⁵⁵. Impiis ergo durum fiet iudicium, set durissimum hiis qui presunt ⁶⁵⁶ et bene dicit durissimum, quia fient eis tres⁶⁵⁷ questiones, quarum prima hiis qui ecclesiastica beneficia recipiunt, et secunda similiter.

Ca Vnde dicitur de Domino : Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Libro Sapientie : Iudicium durissimum in hiis qui presunt fiet ⁶⁵⁸. Satis malum esset si dixisset : durum retineant autem hoc qui presunt uel preesse uolunt, hocque nec durum nec durior set etiam durissimum, et est huiusmodi propter tres questiones quos proponit eis Dominus, nisi digne possint ad illas respondere. Prima est quomodo intrauit, secunda quomodo uixit, siue in quali statu sit, tertia quomodo rexit. Quoad primam potest dici durum, ad secundam durius, ad tertiam durissimum.

_______________

A1 Prima erit quomodo huc intrasti⁶⁵⁹, secunda quomodo ingressus uixisti, tertia quomodo uiuens alios instruxisti. Hec hoc modo proponuntur ut cogites hic de solutione, quomodo huc intrasti, scilicet in regno quod habes, scilicet beneficium, in quo te et alios deberes regere, non quia Deus ignoret⁶⁶⁰ quomodo intraueris, set adiurando, cum ipse sit hostium, sicut hostiarius de illo quem non uidit intrare, maxime cum non habeat uestem nuptialem, et bene queret, quia si sine uitio habuerit, tamen habuit intentionem ad temporale solum, quia non recipit ex caritate set ex cupiditate. Ideo dicit : Non habens uestem nuptialem ⁶⁶¹. Vnde : Visitabo super omnes, uestiti sunt ueste peregrina ⁶⁶².

Ca Prima fecit Dominus, cum dixit : Quomodo huc intrasti non habens⁶⁶³ uestem nuptialem, et obmutuit et non respondit, et ideo sequitur iudicium : Ligatis manibus, ne se defendat, et pedibus, ne fugiat, proicite eum in tenebras exteriores ubi erit fletus ⁶⁶⁴ etc. Idem de eo qui indebite intrat in ouile. Et dixit Petrus : Domine, tu ⁶⁶⁵ omnia scis,⁶⁶⁶ quomodo ignoras qualiter huc intrauit ? Respondet : "Quia non intrauit per hostium", id est per me qui sum hostium ⁶⁶⁷, et quia non habens uestem nuptialem, id est caritatem. Propheta : Visitabo super omnes qui uestiti sunt ueste peregrina, et hoc est, si te induxunt preces uel munera uel cupiditas tua. Est corpus et est anima, et hec duo sunt homo. Similiter in Ecclesia sunt temporalia et spiritualia. Spiritualia sunt ut septies in die laudes Deo reddere, et horas canonicas in coro cantare. Set multi et magni sunt qui uix unam uel duas audire possunt, et quamdiu plus diligis temporalia quam spiritualia, in malo statu es, et oportet ut totum te mutes, ut intentio tua principaliter sit circa spiritualia, et aut nullo modo aut secundo circa temporalia. Apostolus enim prius seminauit spiritualia, et post messem⁶⁶⁸ carnalia. Si autem plus propter spiritualia quam propter temporalia ingressus es, caritas Dei tecum fuit, et bene poteris ad hanc questionem respondere. Set si de cauda caput fecisti, non Dei fecit caritas, set tua cupiditas.

_______________

A1 At ille obmutuit ⁶⁶⁹ , et statim requiritur iudicium : Ligatis manibus et pedibus ⁶⁷⁰, etc. Manibus ne se defendat, pedibus ne effugiat. Ibi erit fletus inproportionalis aque marum.

Ca Set credunt quod numquam proponetur eis ista questio, et ideo dicitur : Obmutuit, id est penitus tacuit. Vnde subiungitur : Ligatis manibus, ne se defendat, et pedibus, ne fugiat, proicite eum in tenebras exterioras, et ita extrema gaudii luctus occupabit⁶⁷¹. Deus meus, quantus meror erit tuus si ad infernum descendas, plures plorabunt lacrimas quam habet mare guttas ! Set quia cotidie hec⁶⁷² audiunt, non terrentur. Sicut tamen Balaam teritus fuit ad uocem, |112va| quia rara fuit et mirabilis, sic moueri debent ad illam uocem. Beati qui nunc fletis, quia ridebitis ⁶⁷³ etc. Set qui obmotuit et non potuit respondere, statim sequitur iudicium. Et si dicas : "Iuste intraui", dicas ei : Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit ⁶⁷⁴, et uideas ne lucem quod in te est, id est credas esse, tenebre sint. Et est exemplum uulgare, queras a pastore gregem pascente in campo an magis pro dilectione gregis an pro mercede sua, et inter centum non inuenies duos quin pro⁶⁷⁵ mercede magis, et ita mercennarius est. Vnde si posset habere mercedem sine custodia, numquam custodiret. Set <si> sit filius patrisfamilias, dicet : "Non custodio pro mercede, set quia debeo, et sicut oues patris mei et michi commendate similiter." Et tu fac similiter, et eris filius Patris tui qui in celis est, alioquin mercennarius. Si ergo nunc unam prebendam bene habueris, quid erit de multis ? Et dicet forte : "Dispensatum est mecum", et dicatur potius dissipatum, quia si ostenderes proprie tunicam tuam, non esset tunica Ioseph, nec tunica integra uel inconsuta. Vnde si quis forte conscientiam ostenderet, numquam secum dispensatum esset. Non ergo caritas fecit set proculdubio tua cupiditas, et hoc est maximum hodie in Dei Ecclesiam periculum. Si autem bene intrarent, bene Deo seruirent, sicut qui uenit ad forum ad equum emendum, non intromittit se de sotularibus uel huiusmodi, set de negotio principaliter intento. Bernardus : "Quid miri si infideliter seruit⁶⁷⁶ qui infideliter intrat, si per caritatem intraret et secundum hoc ageret⁶⁷⁷." Et est magis circa hanc questionem inmorandum, quia hec est radix aliarum.

_______________

A1 Secunda, quomodo uixisti. Ysaias : Tu quid ⁶⁷⁸ hic uel |59ra| quasi quis hic ⁶⁷⁹, hic scilicet stas, magni nominis umbra, et non respondit, et ideo sequitur iudicium : Asportari te faciet Dominus quasi gallum gallinatium⁶⁸⁰. Est enim gallus qui et cantat et generat, ut simplices sacerdotes in ecclesiis suis, qui cantant horas et aliquando predicant. Set magni sunt gallinatius, qui nec cantant nec predicant⁶⁸¹ uel generant, quia numquam etiam ecclesias suas uel prebendas intrant. Set libenter fouent pullos, tamen arte ad hoc inducti⁶⁸², quia extrahantur plume de pectore et post excitatur cum uiciis in eo pruritus⁶⁸³ per urticam que uiridis est, et uidetur habere refrigerationem cum tamen ardorem et exustionem habeat, cui est contraria rosa que calorem ignis uidetur habere et exustionem, et habet refrigerationem. Significantur temporalia que exurunt. Extrahit ergo diabolus uirtutes de pectore talium et facit appetere talia, quod est excitare pruritum⁶⁸⁴.

Ca Secundam ponit Ysayas : Quis es tu, expellam te de statione tua ⁶⁸⁵ tamquam gallum gallinaceum⁶⁸⁶. Et dicitur a uetulis, quod huiusmodi gallus numquam raucesset, nec uocem proferret, set deplumant ipsum in pectore et tunc apponunt urticas, et ita ad auferendum pruritum fricat se ad pullos, |112vb| et ita assuefacit pullos cooperire et ducere. Sic est de quibusdam, qui uocem non emittunt, set cum depilatis libenter suscipiunt pullos ad nutriendum⁶⁸⁷, etc. Vrtica dicitur temporalia, que habet umiditatem et tamen ardorem, set rosa, licet uideatur ignea, tamen fragat et refugium prestat. Et ita alicui dici possit : "Quis es tu ? Certe non magnus, set magni nominis umbra."

_______________

A1 Tertia questio : quomodo rexerit. Ieremias : Vbi est grex qui tibi traditus⁶⁸⁸, et grex sunt anime. Ezechiel : Et uos greges mei homines estis ⁶⁸⁹. Set heu, quot lupi deuorant hunc gregem. Quid ergo faciendum ut qui preest in sollicitudine⁶⁹⁰ presit ? Sic Apostolus : Mea sollicitudo instantia omnium electorum⁶⁹¹. Nunc autem est tempus acceptabile ad hoc.

Rogemus ergo Dominum, etc.

Ca Tertia questio, scilicet qualiter rexit, ponitur a Ieremia : Vbi est grex, qui datus est tibi et pecus inclitum tuum, quasi diceret : "Male seruasti", et homines sunt grex iste, sicut dicit Ezechiel. Bernardus : "Pensate quid de gregibus agitur, quorum pastores lupi efficiuntur⁶⁹²." Ideo dicitur : Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo ⁶⁹³.