SERMO 5

1. [Prothème] Le Christ a ouvert à ses disciples les Ecritures.

2. Le Seigneur reproche d'abord à ses disciples leur difficulté à comprendre l'utilité de la passion et leur lenteur à croire en la gloire de la résurrection.

3. Le Christ devait souffrir afin d'accomplir la volonté du Père ; afin de réconcilier le genre humain ; afin de révéler l'amour véritable ; afin de provoquer l'homme à cet amour ; afin de montrer quelle est la dignité de l'homme ; afin d'exclure toute ingratitde ; afin d'entrer dans sa gloire.

Ms : Canterbury, Cathedral Archives Lit. Mss. D 7, 173va-175ra.

|173va| [marg.] Iordani in crastino pasce.

Nonne hec opportuit pati Christum, et sic intrare in gloriam suam ⁸⁰⁰ .

Rogemus in principio Deum, ut qui hodie discipulis suis dignatus est Scripturas aperire, etc.

Nonne oportuit, etc. Hec sunt uerba Domini loquentis et respondentis ad discipulos. Primo tamen eos arguit, deinde illud quasi sub interrogatione subiungit : O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus, que locuti sunt prophete ⁸⁰¹, et statim subiungit : Nonne oportuit, etc. Alter discipulorum Cleophas nomine narrauit ei gesta, tanquam ignoto et peregrino, et tamen ipse solus expertus fuit. Alii cognouerunt per uisionem, set ille solus per passionem, narauit quod indebite sustinuit Ihesus, qui passus fuit, et qualiter summi sacerdotes ⁸⁰², etc., et innuebat causam, quod scilicet uir fuit potens opere et sermone coram Deo et omni populo ⁸⁰³. Non dicit coram loculo uel mundo. Talis enim⁸⁰⁴ debuit morti tradi et maxime a sacerdotibus.

Dicit : O stulti et tardi. Stulti, quia ignorabant utilitatem passionis. Dixerunt enim ualde turpe quod ualde pulcrum, et esse ualde dampnosum quod fuit ualde gratiosum. Tardi ad credendum gloriam resurrextionis, quia dixerunt : nos sperabamus ⁸⁰⁵ quod esset redempturus |173vb| Israel ⁸⁰⁶, quia ipsi intelligebant de gloria temporali. Et de utilitate passionis et gloria resurrexionis loquntur omnes prophete.

Habuerunt ergo ignorantiam et in intellectu, et tarditatem in affectu, et ideo sequitur : Oculi eorum tenebantur ne eum agnoscerent ⁸⁰⁷. Intellectus enim et affectus sunt oculi interiores, adhuc est peregrinus in oculis multorum. Multi adhuc⁸⁰⁸ sunt stulti et tardi, etc. Et dicet quis : "Immo bene cognosco", etc. Probatio quod non, per lucrum negotiantium et studium discentium. Negociator enim exercet negotium quod credit esse ualde lucratiuum. Similiter discipulus libenter audit scientiam quam credit ualde utilem. Vnde, si negociator diceret aliquod negotium ualde utile esse, et nollet ei communicare, non crederetur ei. Similiter, qui passionis utilitatem cognouerunt, libenter communicarent⁸⁰⁹, set omnes passionem fugerunt, et ideo stulti sunt, secundum ueritatem. E contrario tamen, qui communicare uolunt, stulti reputantur, set per ipsam stultitiam placuit Deo saluare mundum⁸¹⁰. Set multi noluerunt intelligere, ut bene agerent. Apostolus sciuit, et ideo communicare uoluit, cum dixit : "Suppleo in corde meo que desunt passioni Christi ⁸¹¹ ", quasi diceret : Sicut fuit in capite, et in membro debet esse. Petrus : Communicantes passionibus Christi, gaudete ⁸¹². Et sicut ignorantia tenet intellectum, sic tarditas credulitatis⁸¹³ glorie resurrextionis tenuit affectum. Ibi non fuit caritas. Apostolus : Caritas omnia credit, et ideo omnia suffert ⁸¹⁴. Vbi ergo est caritas, ibi non est tarditas. Sicut enim amor mundane glorie, quando est corde alicuius, facit ipsum ita promtum et paratum, et nichil aliud permittit facere, ita esset qui amorem illius glorie haberet. Iohannes : Multi magis diligunt gloriam hominum quam Dei ⁸¹⁵. Vnde ibi sunt promti et ueloces, hic stulti et negligentes. Naturale est homini quod diligit illud sequi. In ratione ergo eorum fuit error, et in uoluntate tepor. Idem significatur per rationem et uoluntatem, et per intellectum et affectum. Et utrum quod oculum purgauit Christus, antequam discessit ! Primo apperuit oculum amoris, id est uoluntatem. Vnde dixerunt : Nonne cor nostrum |174ra| ardens erat ⁸¹⁶, etc. Set hoc non fuit antequam ad eos uenit, set dum loqueretur nobis in uia, et aperiret Scripturas ⁸¹⁷, etc. Psalmus : Ignitum eloquium tuum Domine seruus tuus ⁸¹⁸, etc. Iste magister noster rectum modum habuit docendi. Scripturas aperuit et corda inflamauit, non se inflauit, ut aliqui faciunt. Si sic Scripture aperirentur ut corda accederentur, tunc magis accensi essent in sexto uel septimo anno⁸¹⁹ quam in primo. Set modo, heu, est e contrario. Istorum cor ardens erat in quo ? In Ihesu. Heu, quam tepida corda nostra sunt in Ihesu, set in aliis ardent. Optime duxit eos in sui cognitionem, primo docendo et inflammando, et hoc non suffecit, quia nec propterea ipsum cognouerunt, set posteaquam manu panem accepit et fregit. Per manum opus significatur. Predicator uel doctor tunc panem frangit quando quod dicit ore opere exequitur. Psalmus : Non a uerbis, set a mandatis tuis intellexi ⁸²⁰. Modo heu, multi sistunt, in apertione Scripture non inflamant, nec in cognitionem Dei ducunt, et hoc forte quia manum non apponunt. Quidam tamen quandoque accenduntur, et in parte Deum cognoscunt, set statim tamen euanescunt. Vnde, quando oculi eorum erant aperti, euanuit ab oculis eorum ⁸²¹. Purgauit tamen rationem ab errore et uolumptatem⁸²² a tepore. Ideo oportet manum aponere. Gregorius : "Impletio mandatorum intelligentiam aperit ocultorum⁸²³." Iste in se prius impleuit, quam discipulos arguit. Ita debent prelati et magistri facere. Facile est increpare, set difficile est emendare, et ipse increpauit et emendauit.

Nonne oportuit, etc. Tangit Dominus penam et gloriam, set premisit penam, et subiungit gloriam. Oportuit pati pluribus de causis, ut uolumptatem Patris adimpleret, ut genus humanum reconsiliaret, ut ueram caritatem suam nobis reuelaret, ut totaliter hominem ad sui amorem prouocaret, ut dignitatem hominis ostenderet, ut uitium ingratitudinis excluderet, ut sic penam in suam gloriam intraret.

Vt uoluntatem Patris, etc. Bonus filius, quando scit⁸²⁴ quod pater aliquid uult fieri, dicit : "Oportet me illud facere", nec aliam rationem querit, set tantum quia pater uoluit. Et nonne Pater voluit ipsum |174rb| sic pati ? Volumptas Patris reuelata est in uerbis Scripturarum. Ysayas : Dominus uoluit conterere eum ⁸²⁵, et loquitur ibi de Christo. Huic tamen dure uoluntati Patris non contradixit Filius. Dixit tamen Filius : Si posset, transeat a me calix iste, non sicut ego uolo, set sicut tu ⁸²⁶. Fuit ergo uoluntas Patris, ut per istam potionem totum genus humanum sanaret. Suam passionem uocat potionem, siue calicem. Valde medicinalis fuit ista potio. Rebelles filii querunt causam uolumptatis⁸²⁷ Patris, set obediens filius statim supponit quod pater nichil uult nisi rationabile, et illud exequitur. Multi sunt adhuc rebelles. Dicunt : "Quare non dat michi Deus gratiam, etc. ?" "Nonne aliter potuit genus humanum redimisse, etc. ?" Set sic⁸²⁸ non dicit obediens filius, unde in Euuangelio : Sicut mandatum dedit michi Pater, sic facio ⁸²⁹, non tantum quod mandauit, set sicut mandauit. Set multi nolunt scire rationem mandatorum Dei. Iohannes Crisostomus : "Noluit te Deus esse iudicem actionum suarum, set esse seruum mandatorum, scilicet ut ea impleres⁸³⁰." Hoc uoluit bene⁸³¹ facere, Psalmus : Doce me facere uolumptatem tuam, quia Deus meus es tu ⁸³². Dicit aliquis : "Si scirem⁸³³ quod Deus uellet me intrare in religionem, uel huiusmodi, libenter illud facerem." Set certe sic est de iudeo, non ita peruersus uidetur, si sciret quod Deus uellet ipsum fieri christianum, quin statim conuerteretur. Vt quid ergo iactat se ipsum, qui non precessit iudeum. Si ergo Pater eum uoluit pati, et ille fuit Filius obediens, etc., eum pati oportuit.

Secunda ratio est, ut genus humanum redimeret. Paucos uidetis reconsiliatores, qui de suo totam emendam, uel eius medietatem faciunt leso. Set aliqui ad intercedendum uel loquendum intermittunt in reconsiliationibus. Set si quis diceret aliquibus : "Non potestis hos reconciliare, nisi omnem substantiam uestram detis, uel huiusmodi", statim dicerent⁸³⁴ : "Mallemus quod numquam reconsiliati essent." Set iste de suo tantum satisfecit quod homo purus satisfacere non potuit. Et plures sunt rationes, et una⁸³⁵ est rationabilis satisfactio, quam dicam. Qui uult placare Iesum, oportet quod ei satisfaciat. Adam⁸³⁶ offendit Deum, non potuit satisfacere, sicut si auferem tibi unum equum uiuum, non satisfacerem tibi, licet redderem decem equos mortuos. Similiter Adam hominem |174va| uiuum et integrum subtraxit Deo. Fuit enim in statu innocentie, et potens non mori, et perfectus tam in gratuitis quam in naturalibus, set pre lapsum dupplici mortuus est morte. Dicit enim Dominus : Quacumque hora comederis, morte morieris ⁸³⁷. Fuit enim mortuus tam morte culpe quam pene, quia factus fuit necessario moriturus. Sicut ergo dupliciter primo uixit, sic postea duppliciter mortuus fuit, et hoc uniuersaliter per peccatum parentum. Nullus ergo ad satisfactionem suffecit, ideo Christus uenit in mundum sine peccato, etc., et optime satisfactum est, quod melior secundus homo quam primus. O felix culpa que tantum ac talem meruit redemptorem⁸³⁸ ! Ysayas : In reconsiliatione misertus sum tui ⁸³⁹. Set quia ex pura misericordia fecit quod fecit, si ergo per alium hominem satisfieri non potuit istum, pati oportuit.

Alia ratio est, ut caritatem suam nobis reuelaret. Et dicit quis : "Nescio an diligit me priusquam aliquid expertus sim in opere." Omnes enim prophete satis potuerunt clamare quod diliget hominem. Thomas autem numquam credidisset nisi uidisset⁸⁴⁰, etc., quia ut ait Gregorius : "Exibitio operis probatio est dilectionis⁸⁴¹." Set Christus per maximam difficultatem reuelauit suam caritatem. Vnde : Maiorem caritatem nemo habet ⁸⁴², etc. Iohannes : Qui dilexit nos, et quia lauit nos a peccatis nostris in sanguine suo ⁸⁴³. Item : Sic ⁸⁴⁴ Deus diligit mundum ut Filium unigenitum daret ⁸⁴⁵, etc. Quid plus potuit facere ? Diligamus ergo Deum, quoniam ipse primus dilexit nos ⁸⁴⁶. O homo, in quo ostendis quod Deum amas ? Non das unigenitum, immo non nummum indigenti, quo etiam habundans⁸⁴⁷ sis. O quam confusi multi erunt in presentia Dei !

Alia est ratio corelatiua, scilicet ut hominem totaliter ad amorem suum prouocaret, quasi diceret : "Ego uolo primum⁸⁴⁸ hominem diligere, aliter forte non diligeret me." Salomon : Prebe, fili ⁸⁴⁹ cor tuum michi ⁸⁵⁰. Sicut si multum aliquam puellam diligeres, et ipsa nollet diligere te, nichil faceres quod ipsam uellet. Opportuit ergo Christum pati, ut⁸⁵¹ hanc miseram sponsam, id est humanum genus, in amorem suum prouocaret. Si nobilis aliquis pro amore alicuius puelle ignobilis etiam multa mala passus esset, indignum esset ualde, si ipsa ipsum non diligeret. O quanta passus est unicus Dei filius pro amore istius puelle, ideo turpissima morte condempnatus est. Bernardus : |174vb| "Super omnia bona te reddit michi amabilem, calix nostre redemptionis quam bibisti⁸⁵²." Hoc est quod totum facile sibi uendicat amorem nostrum. Apostolus : Vnus mortuus pro omnibus, ut iam nemo sibi uiuat, set ei qui mortuus est pro eo⁸⁵³. Vide si plus uiuas parentibus, honori, studio, uel mundo, etc., quam Deo. Et si hoc est, patet quod iniuriam facis Deo.

Alia ratio est, ut vitium ingratitudinis excluderet, quia semper erat homo prius ingratus Deo, qui tamen hominem creauit, et omnia sub pedibus eius subiecit⁸⁵⁴, etc., nec tamen gratus fuit benefactio⁸⁵⁵ creationis, etc. Ingratitudo ergo ipsum perpetuum constituit. Bernardus : "Quid dicebat homo creatus et ingratus ? Dixit et facta sunt, quasi dicat : Non plus laborauit pro me, nec magnas gratias⁸⁵⁶ recipit qui parum laborauit⁸⁵⁷." Vnde, nisi plus laborasset in redemptione quam fecit in creatione, sic semper diceretur ei. Set dicet quis : "Quare tantum laborauit, nonne aliter redimisse potuit ?" Et dicendum quod Deus noluit redimere per angelum, uel huiusmodi, quia sic angelus semper reputasset hominem sibi seruum. Potuit tamen, unde Bernardus : "Valuit Deus, set maluit cum iniuria sui quam cum ingratitudine tui te redimere⁸⁵⁸." Si quis autem fide iuberet pro te, deberes ei gratus esse. In Prouerbiorum : Gratiam fideiussoris ne obliuiscaris ⁸⁵⁹. Non posuit pro te tunicam uel capam, set pretiosam animam. O quot sunt adhuc ingrati Deo ! Omnis qui mortaliter peccat, ingratum se monstrat. Nisi ergo multum pro homine fecisset, numquam ingratitudinem exclusissent. Oportuit ergo pati, etc.

Sexta ratio est, ut hominis dignitatem⁸⁶⁰ ostenderet, scilicet ut homo sciat quante nobilitatis sit. Quando bonus mercator pro aliqua re multum dat, pretium illius manifestat, quod aliter forte uile reputaretur. Oportuit ergo quod ostenderet quod fecit, redimendo non auro uel argento, set sanguine proprio agni ⁸⁶¹, scilicet immaculati. Augustinus : "Ne uilescat tibi, appende te ex pretio qui pro aliquo uili rem dat⁸⁶²." Illam aliquam rem uilem esse designat, ut multum⁸⁶³ uilis est uita, quando das eam pro breui et turpi delectatione. Salomon : Scortum uix valet pretium unius panis, et mulier uiri pretiosam capit animam ⁸⁶⁴. Bernardus : "Proh dolor ! peccandi tempus, recidendi⁸⁶⁵ terminus⁸⁶⁶ facta est resurrextio saluatoris⁸⁶⁷." Quid minus reuerentie exigit tempus ascencionis quam passionis. Sic est etiam de multis, statim post pascha. Pascha dicitur pulcrum tempus. Bernardus : "Pascha interpretatur transitus, non reditus⁸⁶⁸." |175ra| Multi⁸⁶⁹ tunc tamen redeunt ad uomitum. Salomon : Da anime tue secundum honorem suum⁸⁷⁰, id est non temporalia et uilia. Grossa enim et uilia debent poni ante porcos. Salomon : Inhonorantem animam suam quam honorabit⁸⁷¹. Oportuit ergo pati, etc.

Septima ratio est quam ipse assignat, ut sic intraret, etc. Ecce uia, set ad quam terminum⁸⁷² ? Ecce ianua, ad quod hospitium ? Qui nec peccauit, sine pena⁸⁷³ gloriam suam non habuit, et tu qui peccasti sine pena⁸⁷⁴ gloriam habebis ? Non. Similiter et martyres lapidati⁸⁷⁵ secti sunt, etc., non tamen digne iudicati sunt, immo, ut ait Apostolus, quibus dignus non erat mundus ⁸⁷⁶, et ita, quibus iudicium⁸⁷⁷ non erat, bibentes biberunt. Similiter etiam beata Virgo et apostoli, etc. Bibentes ⁸⁷⁸ ergo bibetis ⁸⁷⁹. Similiter duo filii Zebedei, quando mater⁸⁸⁰ eorum petiit quod unus sederet ad dextris, etc. Respondit Ihesus dicens : Nescitis quid petatis, potestis bibere calicem quod ego bibi ⁸⁸¹, scilicet, ipsi petierunt gloriam et ipse reduxit eos ad penam dicens : Calicem quod bibetis⁸⁸², etc. Gregorius : "Si appetetis quod demulcet, prius bibite quod dolet⁸⁸³." Si Dominus ita fecit, numquid non serui ? Caput debent membra sequi , aut ab eo diuidi, sicut patet in foramine. Penam ergo oportet precedere gloriam. Hec est uia que uidetur recta. Nouissima eius tamen ducunt ad mortem ⁸⁸⁴.