SERMO 8

1. [Prothème] Ceux qui sont éloignés du salut sont comme ceux qui, trop éloignés percoivent des voix sans pouvoir distinguer les paroles.

2. Le Seigneur a invité Thomas à approcher des mains de ses plaies afin de vérifier qu'il est vraiment ressuscité ; afin d'apprendre à l'aider dans l'oeuvre du salut, comme la main est l'auxiliaire du corps ; afin de conserver ce qui a été accompli ; afin de recevoir la récompense promise par le Christ ; afin d'achever ce qui manque pour obtenir le salut.

Ms :

Canterbury, Cathedral Archives Lit. Mss. D 7, 160rb.

Colmar, Bibliothèque Municipale, Ms. 44, 70va.

|160rb| Affer manus tuas in latus meum ¹³⁵¹.

1 . In omnem terram exiuit sonus ¹³⁵², etc. Omnes quidem¹³⁵³ audiunt sonum, et pauci uerba. Illi tantum audiunt sonum qui uniuersaliter sunt terreni, et non sunt edificati. Set quare ? Quia longe distabant. Psalmus : Longe enim a salute ¹³⁵⁴ Domini cor eorum est, set ipsi in quibus finita est terrenitas, illi uerbum percipiunt¹³⁵⁵. Quidam¹³⁵⁶ prope sunt auribus corporalibus, tamen longe sunt, quia non est efficacia, audiunt quod aure interiori uerbum percipere debemus. Iohannes : Qui habet aures audiendi ¹³⁵⁷, etc.

2 . Affer ¹³⁵⁸, inquid Deus ad Thomam, manus tuas, etc. "Mitte manum", dicit, ad probandum, ad auxiliandum, ad conseruandum, ad excipiendum.

______________

|70va| Afer manum tuam et mitte in latus meum.

2. Ad experiendum, ad auxiliandum, ad conservandum, ad remunerandum, ad excipiendum.

Ad probandum. Enim Thomas noluit credere discipulis, quod uiderant Deum, <si> non haberet fortius argumentum. Dixit enim : Nisi ¹³⁵⁹ uidero, non credam ¹³⁶⁰. Illi quidem qui simul congregati fuerunt, Dominum uiderunt et pacem acceperunt. Thomas non intrauit et ideo non uidit. Qui ergo uolunt uidere Dominum, in congregatione uidebunt, alii non. Dolet enim hostis pacis, nec sustinet quod homo iungatur congregationi. Thomas enim segregatus non uidit, post in congregatione uidit.

Ad experiendum. Dicit quod : "Resurrexi, quid pro te pertuli." Noluit credere discipulis quod Deus surrexisset, set surrexit Dominus uere ¹³⁶¹. Surgamus ergo nos a morte anime. Apostolus : Sicut Christus surrexit per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uite ambulemus ¹³⁶². Mors anime est peccatum, quod diuidit Christum ab eis qui in uita anime non sunt. Set plures non cum Christo, set cum Lazaro resurgunt. Christus resurgens a mortuis iam non moritur ¹³⁶³. Lazarus uero non suscitatur, iterum non moriturus. Multi a morte anime resurgunt, ut iterum moriantur. Christus non moritur, quia non est reuersus ad superletalem, id est ad¹³⁶⁴ |160va| transitoria. Set Lazarus reuersus est in domum suam. Multi resurgunt, et iterum non peccant, de quibus : Funes ceciderunt michi ¹³⁶⁵, etc., et sunt illi qui relicto mundo hereditatem tenent. Vnde Apostolus : Si consurrexistis cum Christo, que sursum sunt sapite ¹³⁶⁶.

______________

Ad experiendum, quia : "Surrexi ut credas, quid pertuli ut diligas." Nam Thome resurectio per tactum uulnerum est probata¹³⁶⁷, similiter et passio patuit in eisdem. Nos quoque afferamus manum in latus eius, ut resurectionis testes simus, resurgentes et ipsi cum Christo non cum Lazharo, qui ad domum suam et suppelectilem¹³⁶⁸ suam iterum est reuersus, secundo moriturus. Tales sunt qui penitentes non omnia plene deserunt, set adhuc timore pudoris paupertatem diligere non audientes, rebus et negotiis mundi adherent in quibus sepe proprietatem moriuntur, ut uitia que propter se committere uerebantur, ratione eorum que nolunt deserere cogantur. Spirituales autem et uere penitentes relinqunt omnino peccata cum occasionibus peccatorum, quoque omnibus rebus que possident, unde Apostolus : Si comsurrexistis cum Christo, non cum Lazharo, que sursum sunt querite.

Hereditas illa est resurgentium, iterum resurgunt cum Lazaro. De quibus Gregorius : "Alius illicita refugit et tamen bonis mundi carere pertimescit¹³⁶⁹." Hec resurrextio fragilis non est cum Christo, set cum Lazaro. Item : "Idem consessa tenere appetunt, uideri inter homines minores erubescunt, summo opere curat¹³⁷⁰ ne inops in domo sit aut despectus¹³⁷¹ in puplico¹³⁷²." Qui enim resurgit modo Lazari multas infirmitates sue resurrextionis subiungit. Vnde idem : "Et mala que propter semetipsum non appetit, propter alia que non derelinquid comittit¹³⁷³." Mortalitates enim multe ad unam mortem trahunt.

Mitte ergo ad experiendum, scilicet ut credas quid pertuli ut diligas, sicut ut de resurrextione credas. Deus per effectum ostendit ei suum affectum. Quis induxit eum ad uulnera perferenda pro nobis ? Nos, nos utique. Homo fatuo¹³⁷⁴ amore laborans fortia facit ut assequatur amorem turpem, et Christus uulneratus in bello ad amorem tuum. Quam nequam est anima nostra, cui per Scripturas satis constat de passione Christi, qui non potest artari ad amorem Domini. Bernardus : "Est quod me plus mouet, urget, et accendit, que super omnia me reddunt amabilem tibi, bone Ihesu, calix quem bibisti opus redemptionis nostre¹³⁷⁵."

______________

Set tante karitatis sunt quidam ut timeant, si beneficia sua relinquerent, alius indignior post illa possideat, plus in hoc zhelantes salutem aliorum quam propriam, quod penitus est absurdum, insuper nec sine magna presumptione est ut post de te maiora presumas et de proximo suspiceris indigna, cum e contrario timere debueras ne tu indigne locum illum teneres, quem alius longe melior debuerat uel deberet supplere.

Mitte itaque manum ad experiendum quod resurrexi, item, quid pro te pertuli, ut ex hoc diligas sicut et ego prior dilexi te.

Hoc omnino nostrum amorem totum facile sibi uindicat¹³⁷⁶. Nullo alio modo potuit extorqueri amor noster, quam sic : dilexit nos Deus dulciter, sapienter, fortiter. Dulciter, quia carnem nostram induit, fortiter, quia mortem pro nobis sustinuit, sapienter, quia culpam nostram asumendo non assumpsit. Bernardus : "Disce, o christiane, a Christo, disce Christum amare dulciter, sapienter, fortiter¹³⁷⁷." Aliqui amant Christum dulciter, set non sapienter. Vnde, Domino eunti ad passionem¹³⁷⁸ dixit : Ecce ascendimus ¹³⁷⁹, etc. Petrus autem dixit : Absit a te Domine, non tibi istud¹³⁸⁰. Iste diligebat carnaliter et dulciter, et non sapienter. Vnde Deus arguit eum, dicens : Vade retro, Sathanas, non sapis ea ¹³⁸¹ , |160vb| id est : licet sis dulcis affectu, non tamen sapiens intellectu.

_______________

In cruce si quidem nos dilexit et fortiter dilexit, morti fortiter se subiciendo, secundum quod Bernardus triplicem eius distinguit amorem, dulcem, sapientem, fortem. Dulcem, inquid, dixit quod carnem induit, cautum¹³⁸² quod culpam curauit¹³⁸³, fortem quod mortem sustinuit. Idem : "Disce christiane a Christo quemadmodum diligas Deum Christum, disce et amare dulciter, amare prudenter, amare fortiter. Dulciter ne illecti, prudenter ne decepti¹³⁸⁴, fortiter ne oppressi ab amore Domini auertamur." Idem : "Non abduci blanditiis, non seduci fallaciis, non frangi iniuriis¹³⁸⁵ toto corde tota a te uirtute diligere est¹³⁸⁶."

Set Petrus argutus dilexit sapienter, set non dicitur fortiter. Dixit enim : Paratus sum tecum et in mortem ire ¹³⁸⁷. Ad uocem tamen mulierculam, Christum negauit. Set post fortiter dilexit, quando indutus uirtute, ex alto dixit : Oportet magis Deo obedire quam hominibus ¹³⁸⁸. O homo, quomodo diligit ? Deus precepit diligere ex toto corde, ecce dulciter, et ex tota anima, ecce sapienter, et ex tota uirtute, ecce fortiter. Ita et nos, toto corde diligere debemus Deum, ut nobis dulcescat, sapienter ut mundi fallatie non nos seducant, fortiter ut nos mundi tribulationes non opprimamur, nec eiusdem honoribus. Quid mirum si hominem exprimit, quod angelum oppressit.

Item, Mitte manum in latus ad auxiliandum, et per manum aliquando accipitur opus, aliquando auxilium. De Iohanne Baptista dicitur : Etenim manus Domini erat cum eo¹³⁸⁹. Et in Psalmo : Manus mea auxiliabitur ei ¹³⁹⁰. Deus post resurrextionem ostendit discipulis manus et latus, id est operationem et dilectionem. Multi ostendunt manus, et non latus. Deus aliter ostendit quanta passus est pro nobis, quantamque caritatem habuit, que per latum accipitur, et sic nobis operatus est salutem, set non sine nobis, id est cum adiutorio nostro. Apostolus : Sumus coadiutores ¹³⁹¹. Secundum Augustinum : "Qui te fecit sine te, non iustificabit te sine te¹³⁹²."

______________

Exemplum de Petro qui dulciter dilexit set non sapienter cum diceret : Absit a te Domine, etc., et audiuit : Vade, etc., quia sapientia deest¹³⁹³ tibi. Post autem dulciter sapienter amauit cum ait : Paratus sum tecum, etc., set non fortiter quia defecit. Set dulciter, sapienter, fortiter dilexit cum dixit : Non possumus non loqui ¹³⁹⁴ , etc.

Item, mitte manum tuam ad auxiliandum, quoniam cooperatores eius sumus. Primo solo lateris eius beneficio sanati sumus in baptissmo, postea quia cecidimus in salute nostra, oportet ei comparari et adiuuare ipsum. Adiutorium enim in manu notatur secundum illud : Manus enim mea auxiliabitur, etc.

Iohannes Crisostomus : "Gratia Dei est adiutorium, et non datur dormientibus et quiescentibus, set laborantibus, et non preualentibus¹³⁹⁵." Penset unusquisque quantum laborauit. Set nisi laboremus, effectum passionis Christi habere non poterimus. Et non tantum in nobis uelle debemus, set et in aliis. Ecclesiasticus : Et eram respiciens ¹³⁹⁶ in aduentu hominum. Iob : Cuius adiutor es ¹³⁹⁷. Penset unusquique, cuius adiutor est, uel mundi uel Christi. Psalmus : Facti sunt in adiutorium filiis Loth ¹³⁹⁸, qui interpretatur declinans iudicium¹³⁹⁹, et per ipsum intelliguntur bene clerici. Ipse qui plus honorat uitam mundi quam anime, cuius ¹⁴⁰⁰ adiutor est.

_______________

Set nota nos eum iuuamus¹⁴⁰¹ libero arbitrio, ipse nos gratia. Gratia autem non datur in adiutorium dormientibus nec quiescentibus set laborantibus et non preuaricantibus. Ecclesiasticus : Respiciens eram ad adiutorium et non erat, qui postea facti sunt in adiutorium filiis Loht, et filiis huius seculi conformando se seculo. Loht enim declinans¹⁴⁰² iudicium, est mundus est qui Deum iudicem non aduertit. Adiutorio itaque indiget et in se¹⁴⁰³ et in aliis secundum istud : Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui trahuntur ad mortem liberare ne cesses ¹⁴⁰⁴, set iudicate secundum illud, Iob, cuius adiutor factus es, etc.

Non multum doleret aliquis de paupertate, set super hoc quod non honoraretur, et in hoc sunt Christi depressores ex eo quod student exaltare inimicum eius, id est mundum, et subuertere nimium amicum nostrum. Quid aliud est opprimere Christum, quam exaltare uitam mundi ? Idem uerumtamen que cogitatis explere, id est estote in commessationibus et |161ra| adlocutionibus et qui sic, quid aliud quam uitam mundi exaltant et Christum opprimunt ? Apostolus : Alius esurit ¹⁴⁰⁵ , alius quidem hebrius est ¹⁴⁰⁶. Deus dixit : Cum facis prandium,non uocas diuites set pauperes ¹⁴⁰⁷. Set non sic faciunt, antechristi sunt, quam mercedem ergo habebunt. Heu, quantis locis opprimitur Christus in membris sibi multis¹⁴⁰⁸. Set multi dicunt : "Nos sumus Christi coadiutores, nos predicamus et huiusmodi facimus, etc." Set ad modum regis terreni, si in bello multos conflictus haberet, et periclitaretur, et sui milites uel barones alias dimicantes non omnem quam possent operam adhiberent ad dominum suum liberandum, diceretur de hiis quod citra posse suum facerent, cum melius facere possent. Rex iste est Christus, apostoli barones sui sunt, qui passi sunt. Set tota sollicitudo nostra est qualiter preualeamus in mundo.

Item, ad seruandum manus intromittitur, id est intromittamus opera nostra, quia nec latro¹⁴⁰⁹ nec aliquis uiator auferet, quia nec in cute operta querent. O utinam ibi decimam nostrorum apponeremur agricole ut multiplicent fructus suos. Primo perditur¹⁴¹⁰, set postea saluatur semen¹⁴¹¹, quod perditum uidetur. Psalmus : Euntes ibant et flebant, et post: Venientes autem uenient ¹⁴¹², etc. Reponamus ergo opera nostra in agro dominici corporis.

_______________

Item, ad conseruandum. Quia latus Christi bonum est marsupium opum et operum tuorum, que per manum significantur. Fidelis socius esset, qui tibi transituro per siluam latronum, pocam reseruaret inter carnem et cutam suam. Nota etiam quod semen, id est opera, nusquam melius reseruantur quam iacta in agro ad fructificandum, que tamen ibi quasi perdita uidentur. Ipse autem est ager cui benedixit Dominus ¹⁴¹³.

Nos habemus agrum ueritatis, et uanitatis. Quis seminaret ubi non crederet metere nisi flores et spinas ? Ager uanitatis est mundus, sicut dicit Salomon : Omnia que sub celo sunt uanitas ¹⁴¹⁴. Sancti uoluerunt metere semina sua in sulcum agri huius, de quibus: Hii sunt quos retinens¹⁴¹⁵ mundus inhorruit¹⁴¹⁶, etc. Flos mundi paradysus est, id est perfecte aridus † hoc est facti fructu. † Flos est omne illud quod in uanitatibus expenditur. Primitie sunt flores, messis spine. Ieremias : Triticum seminauerunt et messuerunt spinas ¹⁴¹⁷. Hoc est, multi seminant bona opera, set propter sterilitatem agri accipiunt hic pro primitus flores et in futuro pro messe spinas, id est eternas conpugtiones. Osee : Inundauereunt maledictum et mendacium ¹⁴¹⁸, etc. Seminate uobis in ueritate iustitie¹⁴¹⁹. Veritas Christus est, sicut ipse dicit. Seminemus ergo in ipso. Ager enim non sterilis, set fertilis, nec non tarde set cito faciens fructum. Sicut dicit Ecclesiasticus : Cito edes de generationibus suis¹⁴²⁰. Vnde Deus conquerit per Ieremiam, quod pauci sunt qui seminant in ipso : O Israel, numquid solitudo factus sum aut terra serotina ¹⁴²¹. Solitudo |161rb| non est, quia bene cultus est. Fuit enim lancea confossus, clauis et sputa confixus¹⁴²² blasfemiis et conuiciis stercoratus, et non solum pluuia set etiam sudore, cruore rigatus. Factus enim in agonia et factus est sudor ipsius tamquam gutte sanguinis non stillantis set currantis in terram ¹⁴²³. Ager est ergo bene cultus, et cito facit fructum. Salomon : Benedictio Domini festinat in mercedem iusti ¹⁴²⁴. Sulcus agri huius est latus lancea apertum. Ibi repone depositum tuum. Bernardus : "Libenter illi repono depositum, qui cautus in obseruando et fidelis in retribuendo¹⁴²⁵."

Item, Aufer manum ad remunerandum. Deus petit mercedem laboris sui a nobis. Dicit enim Ysayas : Seruire me fecisti in peccatis tuis, et laborem posuisti iniquitatibus tuis ¹⁴²⁶. Ostendit latus apertum, et exquirit mercedem. Dicit enim per Zachariam : Si bonum est in oculis uestris, afferte mercedem sui ante saltem quiescite ¹⁴²⁷, id est si non uultis impendere, saltem non inquiesscetis me. Sapientia : Qui subtrahit mercedem et effundit sanguinem fratres sunt ¹⁴²⁸, hoc est : pares erunt in pena. Mercenario non subtrahes mercedem sine periculo dampnationis eterne. Quid ergo si Christo¹⁴²⁹ mercedem subtrahis ? De hiis Deus : Super dolorem uuulnerum meorum addiderunt ¹⁴³⁰, crucifixores milites dolorem intulerunt, set isti subtrahentes mercedem superaddunt. Non dicit Deus, set tantum dolere de pena illata quam de dolore superaddita, scilicet de ingratitudine. Exigit Christus a te pro mercede totam uitam tuam, et totam animam tuam, quantum¹⁴³¹ de uita tua subtrahis¹⁴³², tantum de mercede.

_______________

Item, ad remunerandum, quoniam de latere suo seruiuit nobis : seruire me fecit¹⁴³³, etc. Vnde etiam ait : Si bonum est in oculis uestris, etc., quasi dicat : Saltim non inpungnetis me. Qui subtrahit mercedem et qui effundit sanguinem fratres sunt, ambo utique homicide immo secundum Bernardum deicide¹⁴³⁴. Non solum¹⁴³⁵ autem set deterius peccas, pretium ei sanguinis auferendo et ingratus excitendo, sicut dicit : Super dolorem uulnerum mearum, sicut pro quocumque longos labores faceres et expensas, postea de ingratitudine eius doleres quam de laboribus et expensis tuis. Remunera ergo Christum dando ei uitam tuam pro qua dedit mortem suam. Ezhechiel : Qui uendit ad id quod uendidit non reuertetur adhuc in uiuentibus uita eorum ¹⁴³⁶, quasi admirantem.

Item, Affer manum, ad excipiendum, id est non tantum ut reponas, ideo etiam ut excipias, et non tantum in futuro, set etiam in presenti, et maxime in morte tua. Si diceret frater diues fratri¹⁴³⁷ pauperi : "Quia non emi teram illam bonam, sic enim poteris ditari, non habeo unde possim comparare", et ille diceret : "Da totum quod habes, et residuum cape de meo, ut sufficiat." Et ita, si uellet dare nisi partem modicam substantie sue, nonne iure terra illa carrere deberet. Sic Christus, qui caro et frater noster est factus, omnes dicimus quia uolumus habere illam preclaram hereditatem. Si uis habere, operare ergo. Venalis est ager celestis. Da fideliter quantum habes, et si non sufficiat, aufer manum, id est ut tantum uendices in me ut residuo possitis |161va| conparare. Ager ille est Acheldemach, illa celestis patria ager est sanguinis et emptus in sepulturam peregrinorum ¹⁴³⁸. Hic peregrini hic ibi sepelientur. Apostolus : Mortui estis ¹⁴³⁹, scilicet mundo, et patria¹⁴⁴⁰ nostra est cum Christo. Iob : Peregrinus non remansit foris ¹⁴⁴¹. Ager ille denominatur ager sanguinis, hoc est Acheldemach, a maiori denominatur, hoc est a sanguine, et non a nostra pecunia, quia maius est premium Christi sanguinis, quam¹⁴⁴² nostrum meritum. Vnde Bernardus : [...].

______________

Item, ad excipiendum. Vnde Bernardus : "Fidenter quod michi ex me deest, usurpo ex uisceribus Ihesu Christi, que misericordia affluunt, non desunt foramina per que effluant¹⁴⁴³."