1. Il existe deux gloires, la gloire intérieur, qui s'obtient par l'humilité et la tranquillité d'âme et la gloire extérieure.
2. La gloire extérieure est celle du monde ; elle est constituée par la sagesse, l'opulence et la puissance ; de nombreux clercs et laïcs la recherchent.
3. Il existe une gloire intérieure qui est la glorification honteuse de ses péchés. A cette gloire s'oppose une autre gloire intérieure, qui est la pureté du cœur, l'assiduité, la familiarité du Seigneur, la tranquillité.
4. Il existe une quadruple gloire au ciel, celle de ce qui est mérité, espéré, désiré, médité
Ms : Canterbury, Cathedral Archives Lit. Mss. D 7
|155ra| [marg.] Fratris Iordani
Omnis gloria eius filie regis ab intus 2152.
1. Nota quod est gloria interior, et gloria exterior. Interius habenda est gloria propter humilitatem et securitatem. Vnde Gregorius : "Valde bona sua paruipendum, qui ad uidendum hominum sufficere non credit2153." Hoc est qui ponit laudem suam in ore, quod frequenter apertum est. Bernardus : "Stultus sum2154, si gloriam meam posuero in cistula labiorum tuorum uel fistula2155, et cum uoluero cepero eam mendicare2156." Bene super hoc conqueritur Dominus, quod gloriam suam in eo uoluit reponere dicens : Factus sum tamquam uas perditum 2157.
2. Gloria exterior, hec est temporalis, scilicet mundi, et ista in tribus consistit, in sapientia, in opulentia, in potentia. Multi enim laici et etiam clerici gloriam de hiis querunt, et super hoc conqueritur Ieremias : Non glorietur sapiens in sapientia sua, non fortis in fortitudine sua, neque diues in diuitiis suis 2158. Ab hac ergo triplici gloria prohibet nos propheta. Set quia diuersi diuersa habent, si quid habes, si quid tenes, quicquid habes, a Deo habes, da Deo gloriam, et tibi retine usum. Vnde Apostolus : Quid habes quod non accepisti, quid ergo gloriaris quasi non acceperis 2159. Bernardus : "Quis credat parieti sise dicat pertinisse radios solis quas per fenestras suscepit2160." Ita multi quod habent boni ascribunt uirtuti sue, et spoliant Dominum gloria sua. Contra illud Apostolus : Soli Deo honor et gloria 2161. Item, contingit quod multi immoderatas faciunt expensas, ut assequantur quod diligunt, et multos labores sustinent multi, ut aliquam mulierem quam diligunt adquirant. Ita prelati et alii diuites multum laborant, et student, et legunt, uolentes episcopatum, uel aliam dignitatem assequi. Set esto quod aliquis2162 ducat eam. Contra : lecatrix est, non ergo Deus eos coniunxit, ideo separentur. Sicut enim cum pulcram2163 habeat uxorem cum offenderit eum2164, statim peteret diuortium, ita, gloria mundi eneruat uires, euacuat bursas. Quod si non fecerit qui eam duxerit, fingit se uelle abire, asserens, absque huiusmodi uanitatibus, nullo modo nec posse nec uelle tamen † eo † sustinere. Ista est filia pharaonis, que interpretatur discipans uel discipatorum2165. In Exodo, pharao diabolus uel mundus, dissipans bona thesaurorum interiorum. Ista, cum sit filia dissipatoris, non habet legitimum filium. Ideo Moysem adoptauit in filium. Per Moysem, qui interpretatur2166 assumptus ex aquis, et qui fuit homo ebreus2167, intelligimur nos de sacro fonte renati et etiam ueri ebrei christiani. Vtinam, sicut Moyses fecit, et nos faceremus ! Factus est grandus non corpore set fide. Noluit |155rb| appelari filius filie pharaonis, cui, si sic esset, reseruandi essent thesauri egyptorum, malens periclitari cum populo Dei, et improperium2168 pro eo sustinere, quam thesauros egyptorum possidere. Sic et nos facere deberemus. Quis enim, si uere crederet infernum, et ea que dicta sunt non timeret ? Moyses adultus in fide noluit amplius suggere lac matris sue, scilicet glorie mundi. Magis existimauit diuitias, improperia2169 Christi, quam thesauros egyptorum. Heu, quam pauci sunt, qui estimant improperia2170 Ihesu Christi tesauris mundi maiora ! Lesio pedis mei, uel manus mee, lesio mea est, set lesio alicuius membri Christi ipsius improperium2171 est. Set que Moyses respiciebat in remunerationem, set miseri respiciunt in terram. Plus diligit sponsam quam matrem. Laban supposuit Liam lippam Iacob qui credebat eam esse Rachelem. Laban dealbatio2172, id est timendus, cuius filia, scilicet gloriam exteriorem, qui querit apprehendere, apprehendit ignominiam , et non tantum ignominiam temporalem, set non etiam perhennem. Osee : Gloria eorum <in> ignominiam commutabo 2173. Lippa erat Lia et per hanc pena gehennalis interpretatur. Vnde in Euuangelio : Ibi erit fletus et stridor dentium 2174, et nota quod dicit ibi, quasi dicat : nusquam talis nec tantus fletus qualis et quantus ibi. Si enim descendit cum uiro gloria eius, ibi Lya non Rachel, ibi Lia non cessabit mouere ploratum sponso suo, et faciet eum lyppum, sicut et ipsa lipa est. Quam cruenti, quam crudi erunt oculi quos oportet plorare tot lacrimas quos habent occeanus guttas ! Quod potest probari. Si enim occianus staret absque mutatione uel augmentatione, et cotidie minueret guttam unam ad ultimum finem habiturus. Set dampnatus semper flebit. Lacrimarum non est numerus, guttarum est numerus. Ergo plures erunt lacrime quam gutte. Quam sumptuosa2175, quam periculosa est sponsa ista ! Apostolus : Gloria uiri mulier 2176. Et de hac muliere habetur in Genesi, ubi uxor Putipharis dixit Ioseph : Dormi mecum 2177, et bene dixi : Dormi. Mulier enim ymaginaria uiro qui eam forte desiderauit in sompnis applaudit deludendo, set cum uigilauerit, nichil est quod uidit. Ita dicit gloria mundi : "Dormi mecum", set non est consentiendum, set potius pallium relinquendum. Hec sunt de gloria exteriori, que misera est.
3. Est autem gloria |155va| interior, id est gloriatio turpis de peccatis, et maxime fugienda, sicut contingit quod aliquid iactat se fecisse, quod numquam fecit, sicut dicit Augustinus : "Fingebam me fecisse quod non feci, ne haberer abiector2178 eo quod fui2179 innocentior2180." Ecclesiasticus : † Circuibam ter iter facientibus Babilon. † Psalmus : Quid gloriaris in malitia 2181, quia gloria peccati nichil est. Set istam gloriam nec etiam temporalem querere debemus, set ab intus et hec gloria anime que gloriatur interius, scilicet de cordis puritate, de uisionis assiduitate, de familiaritate, de mentis securitate.
De cordis puritate. Gloria est homini, quia si tibi gloria uidetur habere munda uestimenta, quomodo non tibi gloria in cordis puritate ? Vnde illud : Beati mundo corde 2182. Set utinam tantum2183 carum haberemus cor sicut calceum, quia tunc ad minus aliquando tergeremus illud. Homines namque interius sunt sordidi, set in exterioribus mundi.
Postea sequitur assiduitas uisionis, cuius Domini ad animam. Nisi enim precedat assiduitas, non sequitur uisitatio. Multum gratularetur uetula si princeps eam sepe uisitaret. Non enim Dominus tantum <in> incarnatione, non tantum in morte, set etiam cotidiana uisione suos uisitat. Psalmus : Paratum cor meum Deus 2184, et est bis dictum paratum, quia Dominus cum temporalibus et spiritualibus, et non uacuis manibus uenit, set aliquas secum eterni saporis prelibationes2185 desunt. In futuro autem Psalmus : Iusti epulentur et exultent in conspectu 2186 . Vis hoc experiri ? Bernardus : "Eximia2187 desunt culineo conscientie tue, non enim decet puritatis auctorem illic introire, set inde tepescunt in fide, quia nichil sapiunt de eternis2188." Apostolus : Nos igitur primitias Spiritus habentes, intus ingemissimus 2189.
Sequitur familiaritas. Si mundani gloriantur de2190 familiaritate, multo plus gloriandum est de familiaritate Domini interius. Cantico : Dilectus meus michi et ego ei2191. Et hec familiaritas nichil parcit contemptum.
Ex hanc familiaritate sequritas mentis sequitur. Secura mens quasi iuge conuiuium 2192. Anima ergo secura uenit de domo lucea, itura ad palatium eternum. Psalmus : Educ de carcere animam meam 2193. Apostolus : Infelix ego, quis me liberat de corpore mortis huius 2194. Set latro qui sibi conscius2195 est, non uuult extrahi de carcere, quia timet sibi, sicut et anima peccatoris qui sibi conscius timet. Si enim diceretur aliter : "Ante uesperam morieris", quis est qui non timeret sibi ? Augustinus : "Si times male2196 mori, disce bene uiuere2197." De gloria interiori dicit Apostolus : Gloria nostra hec est |155vb| testimonium 2198 conscientie nostre 2199. Set cum aliter diceretur : "Bene facis, bene legis, bene operaris", ex hoc gloriaretur, et si consuleret conscientiam suam, diceret ei contrarium dicens : "Ego te melius noui quam alii, non est ita." Cui ille : "In ore duorum uel trium stat omne uerbum et plures2200 hoc testimonium de me perhibent." Conscientia respondit : "Respice in me, et uide quod ita non est, sicut de muliere quam beatores pulcram esse dicunt, audit et gloriatur super hoc, et currit ad speculum, quod dat ei testimonium siue boni, siue mali, et plus credit speculo quam omnibus aliis." Speculum est conscientia. In ea potest homo uidere qualis est sponsa enim ut placeat domino suo. Prius se ornat, inspiciens in speculo. Set falsum speculum de capite facit caudam, et e contrario. Mulier que non est pulcra cito irascetur, si ponatur speculum coram ea. Ita mali, si apponatur eorum conscientia coram eis, uel etiam Scriptura Sacra, que est quasi speculum. Et hoc est cum aliquis monet contra aliquem malum, quod intus. Set si non uult modo, ut apponatur speculum, apponetur in futuro, sicut dicit Dominus : Arguam te, et statuam te contra faciem tuam 2201 . Quanta uerecundia erit ibi ! Vnde Propheta : Respondebit arrogantia in facie sua2202, patris coram filio, et e contrario, fratris coram sorore, et e contrario, uxoris coram sponso, et e contrario. Ibi uidetur qualem testimonium2203 perhibet hic conscientia, et dicitur testimonium, uel quod reddit conscientia, uel quod datur conscientie. Quam felix, cui Spiritus Sanctus tunc reddit testimonium 2204 , non exterius in curia, set interius in anima, id est in conscientia. Si enim aliquis diceretur : "Tu es filius regis Anglie", uidetur irrisio. Set quando Spiritus Sanctus nos dicit esse filios Dei, tunc adquiescit conscientia nostra. Heu, quantum laboraremus ad hoc, ut uere de nobis dici posset : "Eritis filii alicuius principis." Verum cum Propheta abstulerit nobis triplicem gloriam, scilicet de sapientia, de fortitudine, de diuitiis. Tribuit nobis scire <per> intellectum, et nosse per affectum. Set Dominus : Tanto tempore uobiscum eram et non cognouistis me 2205. Item, superior gloria est, id est perhennis. Vnde in Psalmo : Exultabunt sancti in gloria 2206 , etc. Non dicit in hac miseria, set in gloria, que per Rachel significatur. Talem2207 gloriam precedit humilitas. Vnde Dominus : "Vis ascendere ? Recumbe ergo in nouissomo loco, et dicetur tibi : Amice, ascende superius 2208." Fias ergo prius contemptibilis, et post habebis illam gloriam, de qua gloria Libani data est ei 2209, id est candidatio, id est candor lucis eterne, id est illius eminentis et candentis patrie, in spendoribus sanctorum 2210. Infelix |156ra| de quo dicitur : "Tollatur impius ne uideat gloriam Dei." Quam indignus est habere, qui saltem non est dignus uidere. Quam terribile uerbum ! Bernardus : "Vtinam oculi mei priuati essent uisu, si non essent uisuri gloriam celestem2211."
4. Et est in anima quadruplex gloria, scilicet in celis. Psalmus : Nimis honorati sunt amici tui Deus 2212, nimis dicit, id est supra modum, ibi Dominus in cuius domo gloria et diuitie 2213, quatuor mensuras dabit ibi nobis Dominus, scilicet meriti, sperati, desiderati, cogitati.
De primo in Euuangelio de denario diurno, ubi illi qui non digni fuere conductione, inueniuntur ualde digni in remuneratione.
Set estne aliqua alia mensura maior in celo ? Est utique, scilicet sperati. Multa enim cum seruiunt nobilibus sperant habere plusquam meruerunt. Vnde illud : Spes illorum immortalitate plena est 2214.
"Habesne, Domine Deus, aliquam maiorem mensuram ?" "Habeo, scilicet desiderati". Multi enim desiderant quod neque merentur, neque sperant, et etiam usque ad infernum dilatatur hec mensura, ubi querentes desiderant mortem et non inuenient2215, et iustum est, ut qui hic fugiunt Dominum iure ibi mortem querant, et si inueniant, quanta penuria est ibi panis et aliorum bonorum, ubi mors requiritur. Psalmus : Desiderium peccatorum peribit 2216. De illis in gloria : Desiderium cordis eius tribuisti ei 2217 , etc.
"Set bone Domine Deus, habes aliam maiorem mensuram ?" "Habeo utique, scilicet cogitati." Vnde illud : Quod oculus non uidet, nec auris audiat nec in cor hominis 2218 etc. Ecce quod superhabundabit cogitationem. Vnde illud in Euuangelio : Et dabunt in sinum uestrum mensuram bonam 2219. Ecce quantum ad meritum referatam2220, quantum ad speratum cogitatam, quantum ad desideratum et superaffluentem, quantum ad cogitationem, et de hac gloria dicit Dominus : Gloriam meam alteri non dabo 2221, id est alieno, hoc est extra tribum suam, set gloriationi sanctorum.
Ps. 44, 14
non inveni
stultus sum] turus non sum cod.
fistula] fistrula cod.
BERNARDUS, Sermones in Cantica Canticorum, sermo 13, Sancti Bernardi opera, I, 73 : Stultus sum, si cistellæ labiorum tuorum gloriam meam credidero, et cœpero mendicare eam abs te cum habere voluero.
Ps. 30 13
Ier. 9, 23
I Cor. 4, 7
BERNARDUS, Sermones in Cantica Canticorum, sermo 57, Sancti Bernardi opera, I, 122 : Sed et respicientes se oculum. quasi solis radium per fenestras et rimas parietis subeuntem, beato oculo cernet.
I Tim. 1, 17
aliquis] aliquid cod.
pulcram] pulcrum cod.
offenderit eum ] ostenderit eam cod.
Matthias THIEL, Grundlagen und Gestalt der Hebräischkenntnisse des frühen Mittelalters, Spoleto, 1973, 379.
Op. cit., 361
ebreus] ebrius cod.
improperium] imperium cod.
improperia] imperia cod.
improperia] imperia cod.
improperium] imperium cod
THIEL, Grundlagen, 339.
Os. 4, 7
Matth. 8, 12
sumptuosa] suptuosa cod.
I Cor. 11, 7
Gen. 39, 7
abiector] abiectorum cod.
fui] sui cod.
innocentior] innocentorum cod. ; AUGUSTINUS, Confessiones, II, 3, PL 32, 677 : Fingebam me fecisse quod non feceram, ne viderer abjectior quo eram innocentior, et ne vilior haberer quo eram castior.
Ps. 51, 3
Matth. 5, 8
tantum] tui cod.
Ps. 56, 8
prelibationes] preliabationes cod.
Ps. 67, 4
eximia] ex mins cod.
non inveni
Rom. 8, 23
de] da cod.
Cant. 2, 16
Prou. 15, 15
Ps. 141, 8
Rom. 7, 24
conscius] concius cod.
male] multe cod.
AUGUSTINUS, Sermones de tempore, PL 38. 1161 : O vos qui plus timetis male vivere quam male mori : quia si bene vixeris, male mori non poteris.
AUGUSTINUS, De disciplina christiana, 12, PL 40, 676 : Corrige male vivere, time male mori. Sed noli timere : non potest male mori qui bene vixerit.
testimonium] testamentum cod.
II Cor. 1, 12
plures] plureis cod.
Ps. 49, 21
Os. 5, 5
testimonium] testamentum cod.
Rom. 8, 16
Ioh. 14, 9
Ps. 149, 5
talem] salis cod.
Luc. 14, 10
Is. 35, 2
Ps. 109, 3
non inveni
Ps. 138, 17
Ps. 111, 3
Sap. 3, 4
Cf. Apoc. 9, 6
Ps. 111, 10
Ps. 20, 3
I Cor. 2, 9
Luc. 6, 38
referatam] referam cod.
Is. 42, 8