Sermo 39.

Paris, Mazarine 1026, fol. 54vb-56vb

[marg] De eodem

Item de eodem.

  1. Erat autem proximum Pascha, etc, (Io. VI. 4). Veniens ad Christum multitudo magnamagne om. P2 imminente (Pascha)imminente] Pascha add. P2, quod transitus interpretaturLib. interp. hebr. nom. (Thiel, 338) et est dies festus non quorumlibet, set Iudeorum, id est confitentium, de V. panibus et duobus piscibus reficitur.

Nam transeuntes de presentis vite exilio, in gloriam felicitatis eterne 2034 reficiuntur a Domino salutifero penitentie cibo, qui cibus per quinque panes ordeaceos et duos pisces designatur. Isti ergo quinque panes sunt illa V. que sunt necessaria cuilibet 2035 penitenti, scilicet cordis contrictio, oris confessio, 2036 tres partes satisfactionis, scilicet ieiunium, elemosina et oratio. 2037 Et bene sunt ordeacei panes isti, quia asperi. In cordis enim contrictione est dolor . In oris confessione pudor. In operis satisfactione labor. Set certe licet sint asperi panes isti, tamen multum confortant penitentem per spem venie et securitatem consciencie. [55ra]

[Marg] Contrictio est dolor de peccatis assumptus, cum propositio confitendi et satisfaciendi.

  1. Primus itaque panis est cordis contrictio. Et dicitur contrictio quasi simul vel ex toto tritio. Et valet amplius quam totius mundi peregrinatio. Naum. I. (3), In tempestate et turbine vie Domini. Notandum quod in tempore tempestatis et turbinis primo turbatur celum et fit obscurum. Deinde veniunt tonitrua, postea pluvia. Deinde venit Sol qui totum illuminat. Sic est de peccatore, cum incipit redire in viam Dei. Prius turbatur in anima bona turbatione pro peccatis. Deinde veniunt tonitrua, id est suspiria, postea venitvenit om. P2 pluvia lacrimarum et tandem venit Sol, id est Spiritus sancti gratia, que etiam athomos sicut Sol, id est minora peccata, facit cognoscere et totum hominem illuminat. Quare autem dolendum et flendum sit pro peccatis, quere infra in sermone „Videns Iesus civitatem, etc.“

Deinde sciendum quod multa inducunt contrictionem, scilicet:

  • Preteritorum peccatorum 2039 recordatio. Ysa. XXXVIII. (15), Recogitabo tibi, etc. Eze. XXXVI. (31), Recordamini viarum vestrarum. Idem. XXVII. (30), Eiulabunt (super te) voce magna, etc. Mich. IIII. (10), Dole, satage, etc. 2040
  • Extremi iudicii expectatio. Ysa. XLIII. (26), Reduc in memoriam, etc. Iob. XXXI. (14) Quid faciam cum surrexerit, etc. 2041 Ieronimus: 2042 „Quociens diem iudicii cogito, toto corpore contremisco“. Idem: 2043 „Sive bibo, sive commedo, etc.“ 2044
  • Infernalium penarum precogitatio. 2045 Mt. XXII. (13), Ligatis manibus et pedibus mittite eum in tenebras exteriores), etc.
  • Pro peccatis nostris Dei elongatio. Iere. VI. (26), Filia populi (mei), accinge(re) cilicio, etc.
  • Pro peccatis nostris Christi crucifixio. Eze. XLIII. (10), Fili hominis, ostende domui Israel templum, etc. Ysa. XXVI. (17), A facie tua, Domine, etc. Iob. XXIII. (15), A facie.
  • Misericordie divine recogitatio. 2046 Eze. XVIII. (22), Quacumque hora, etc. Iere. XXXI. (9), In fletu (venient), etc.
  • Rei amisse consideratio. Ephes. (V. 5), Scitote intelligentes, etc. I. Cor. VI. (9), Nolite errare neque fornicari, etc. Gal. V. (19), Manifesta sunt opera carnis, etc.

[Marg] Confessio est coram sacerdote peccatorum declaratio.

  1. Secundus panis est oris confessio. Et dicitur confessio quasi simul vel ex toto fessio, nam ille vere confitetur qui totum fatetur vel fatur.Et dicitur… vel fatur] quasi simul sive ex toto factio. Nam ille qui vere confitetur vel fatetur vel fatur, qui totum dicit. Confessio est coram sacerdote peccatorum declaratio. P2 Set nota quod multa exiguntur ad hoc quod sit confessio vera. Unde versus:

[marg] Versus:

Sit simplex, humilis confessio. Pura, fidelis.

Vera, frequens, nuda, discreta, libens, verecunda.

Integra, secreta, lacrimabilis, accelerata.

Fortis et accusans et sit parere parata.

  • Ut simplex, scilicet ut se accuset non alium. Ps. (LXXVI. 7), Meditatus sum in corde meo et exercitabar, etc. Idem. (LV. 9), Deus vitam, quasi dicat: non alienam, annuntiavi tibi. 2048
  • Humilis ut puplicanus qui non audebat oculos ad celum levare; set percutiabat pectum suum dicens: Deus propitius esto mihi peccatori, Luc. XVIII. (13).
  • Pura ut sine ypocrisi et vana gloria et sine timore servili, 2049 set cum timore solummodo filiali. 2050 Ysa. XXVI. (18), A timore t(uo), D(omine). Con(cepimus) (et) pe(perimus) (spiritu), etc. 2051 [55rb]
  • Fidelis ut tam confitens quam ille cui confitetur 2052 sint in fide catholica, et fiat similiter sub spe venie. Alias non valet, sicut patet in Iuda 2053 : Peccavi, tradens sanguinem iustum, etc, Mt. XXVII. (4).
  • Vera, id est non tacens verum 2054 , nec admiscens falsam. Unde non dicat in tempore confessionis se perpetrasse peccatum, nisi sciat vel credat inesse. In genere vero bene se debet dicere 2055 peccatorem: I. Io. I. (8), Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, etc. Ps. (LXXXIIII. 12), Veritas de terra est, orta est. 2056 Glossa: 2057 «De homine peccatore confessio nata est cui dictum est: Terra es et in terram revertur, etc, (Gen. III. 19)».
  • Frequens. Io. XI. (7), Eamus in Iudeam iterum. Iudea confessio interpretatur, 2058 quasi dicat Dominus: Iterum, iterum 2059 eundum est ad confessionem, unde 2060 si per peccatum frequenter ceciderit 2061 , per frequentem confessionem resurgat. Unde 2062 si nunquam abstinuit vel abstinere proposuit, set confessus fuit, 2063 tenetur iterum confiteri. Vel sacerdos suus, cui confessus est, imperitus est, 2064 tenetur confiteri alii de licentia tamen illius. Vel sacerdos etiam remittat eum ad superiorem propter delicti enormitatem, vel ut facilius gratiam consequatur. Augustinus: 2065 „Quanto quis confitebitur 2066 sub spe venie turpitudinem criminis, tanto facilius consequitur gratiam remissionis.“ Ysa. XXIII. (16), Sume citharam, circui civitatem. Bene cane, frequenta canticum.
  • Nuda quia non est 2067 confiteri per nuntium, nec per epistolam, set viva voce et opere 2068 ore proprio. Luc. XVII. (14), Ite, ostendite vos sacerdotibus, etc. Vel: nuda, ne peccatum palliet, set quodlibet peccatum suo proprio nomine exprimat et omnes circumstantias. Ysa. XIIII. (22), Perdam Babilonis nomen, 2069 id est paccati, quod ducit hominem ad confusionem, in confessione ipsum non tacendo, non palliando, set expresse numerando, et reliquias, id est dulcem memoriam, tactum, confabulationem et similia, et progeniem, id est quicquid inde progenitum est, et germen, 2070 id est initium peccati 2071 vel malam voluntatem.
  • Discreta ut sacerdotem peritum eligat. 2072 Augustinus: 2073 „Sacerdotem gratias 2074 qui te sciat ligare et solvere.“ Vel discreta ut distincte 2075 confiteatur singula peccata. Ps. (VI. 7), Lavabo per singulas noctes lectum meum, id est per singula peccata conscientiam meam. 2076 Dicuntur 2077 autem peccata noctes, quia ducunt ad noctem eternam. Legitur etiam IIII. Reg. V. (10), quod Naaman lavit se septies in Iordane et statim mundatus est a lepra. Naaman interpretatur decorus 2078 et significat peccatorem qui in prima sua conditione 2079 fuit decorus, set per lepram peccati factus est indecorus. Tali dicitur ut lavet se septies propter VII peccata mortalia, et hoc in Iordane, quod interpretatur iudicii acervus, 2080 id est in confessione, [55va] in qua mediante lacrimarum fluvio se debet iudicare 2081 et contempnere 2082 , et sic sanabitur. De sex ablutionibus 2083 habes supra ubi loquitur de sex ydriis. Septima est fides baptismi. Act. (XV. 19), Fide purificans corda eorum, etc.
  • Voluntaria 2084 ut non sit sicut 2085 confessio Achor, de quo 2086 Iosue: VII. (19), Da gloriam Domino, etc, set sicut confessio dextri latronis in cruce, Luc. XX. (40). In Ps. (XXVII. 7), Ex voluntate mea confitebor ei.
  • Verecunda sicut confessio puplicani, qui pre nimia verecundia noluit oculos ad celum levare, (Luc. XVIII. 13). Eccli. IV. (24), Pro anima tua non confundaris dicere verum, etc.
  • Integra. (Auctor incertus): 2087 «Caveas ne verecundia ductus facias», sicut Iudas confessionem tuam.“ 2088 Tren. II. (19), Effunde sicut aquam cor tuum, etc. Iob. XIII. 2089 (15), Vias meas in conspectu eius arguam. Ysa. XLVII. (2), Tolle molam, mole farinam; discooperi crura, transi, etc. Ps. (XLVII. 7), Ibi dolores ut parturientis, etc.
  • Secreta, scilicet ut secreta peccata in secreto confiteantur. 2090 Ps. (LXI. 9), Effunde coram ipso 2091 corda vestra.
  • Lacrimabilis. Iere. VI. (26), Filia populi mei, accingere cilicio, et conspergere cinere. Luc. VIII. (52), etc 2092 . Tren. II. (18), Deduc quasi torrentem, etc.
  • Accelerata. Eccli. V. (8), Ne tardes converti ad Dominum, et ne differas(de die in diem)..
  • Fortis. Dic exemplum de Magdalena: Luc. (VIII. 2). Ieronimus: 2093 „Timor Domini omnem solvit timorem.“ Bernardus: 2094 „Mira perversitas! Non pudet inquinari et pudet ablui!“
  • Accusans ut dicat se commisisse peccatum ex propria malitia. 2095 Prov. XVIII. (17), Iustus in principio, etc. 2096 II. Reg. Ultimo. (XXIV. 17), Ego sum qui peccavi, ego, etc. Augustinus: 2097 „Domine, si quid boni habeo, a te est, si quid mali, a me est.“ Glossa 2098 super illum locum Psalmi: Veritas de terra orta est, id est, confessio de homine peccatore nata est ut se accuset, cinerem et terram se esse cognoscens cui dictum est: Terra es et in terram reverteris, (Gene. III. 19). Et sic iustitia de celo prospexit, quasi dicat: parcamus huic quia sibi non parcit, ignoscamus huic quia agnoscit peccatum suum. Vel: iustitia 2099 de celo prospexit quia a Domino Deo data est iustificatio penitenti de peccatis suis.
  • Et sit parere parata, ut salutem paratus sit facere 2100 pro recipienda vita anime 2101 quecumque faceret pro vitanda corporis morte. Ro. VI. (13), Sicut exhibuistis membra vestra, etc. Mt. XX. (22), Potestis bibere calicem, etc. Iob. XXXIII. (27), Respiciet homines suos rationabiliter venientes et dicet: Peccavi, etc. Certe, si talis fuerit confessio nostra sicut supradictum est, ad salutem eternam perveniemus, quod significatum fuit 2102 Gene. XLIII. (15), ubi dicitur 2103 quod Iudas adduxit Beniamin ad Ioseph, fratrem suum, qui lingua egipciaca salvator mundi dicebatur, Gene. XLI. (46). Per Beniamin, qui fibus dextere interpretatur, 2104 intelligitur confessio [55vb] hominis quam Iudas 2105 , id est vere confitens, 2106 ad verum Ioseph, id est Christum salvatorem mundi, adducit.
  1. Tertius panis est ieiunium, quod est contra carnem:carnem] Triplex autem est ieiunium add. P2
  • Primum ieiunium est corporale. Mt. VI. (16), Cum ieiunatis, ieiunio, scilicet corporis, nolite (fieri sicut hipocrite), etc. Et I. Cor. IX. (27), Castigo corpus meum, etc. Gal. V. (24), Qui Christi sunt, carnem suam, etc. Col. III. (5), Mortificate membra vestra, etc. Eccli. XXXIII. (25), Cibaria, etc.
  • Secundum est a gaudio temporali se retrahere. Unde 2108 legitur: Gene. XXII. 2109 (13), quod Abraham interfecit arietem et Isaac reservavit. De hoc quere in sermone: 2110 „Beati qui audiunt, etc.“
  • Tertium est a peccatis omnino 2111 cessare. Ysa. LVIII. (6), Nonne hoc est ieiunium, quod elegi? Dissolve, etc. Et Eccli. XXXIIII. (31), Homo qui ieiunat in peccatis, etc. (Auctor incertus): 2112 „Quid prodest abstinentie a carnalibus, et carnalia opera non deponere?“ Gregorius: 2113 „Incassum caro atteritur, si a pravis voluptatibus suis animus non refrenetur.“

Notandum quod ieiunare debemus:

  • Rationabiliter 2114 ut caro tamen nutriatur. Ro. XII. (1), Rationabile sit obsequium vestrum. Glossa Ambrosius 2115 super illum locum: I. Ad Thi. V. (23), Noli bibere aquam.
  • Prudenter. Vult Dominus 2116 ut non a nimietate 2117 debiles fiant, et post me dicorum suffragia requirant. Cant. V. (5), Manus mee distillaverunt mirram, etc. In manibus significantur opera, in digitis distinctio operum. Mirra est carnis mortificatio, que si cum discretione fiat, 2118 erit probatissima; et dicitur gratissima, 2119 sine discretione enim stilla 2120 reputatur. Set cum discretione probatur plenaria. Unde manus dicuntur stillare mirram. Set digiti sunt pleni 2121 mirra probatissima. Eccli. XXXIII. (31), Si est tibi servus fidelis. Idem ibidem: 2122 (Eccli. XXXIII. 28) Servo malivolo tortura et compedes, etc.
  • Hylariter ut elatio caveatur. Mt. VI. (16), Cum ieiunatis (nolite fieri sicut hipocrite), et infra (17): tu autem cum ieiunas (unge caput tuum), etc. II. Cor. IX. (7), Hylarem datorem (diligit Deus), etc.
  • Frugaliter ut pauper reficiatur. Augustinus: 2123 „Unde caro tua atteritur, 2124 inde caro pauperis sustentatur.“

Notandum quod quatuor sunt 2125 genera hominum ieiunant. Unde versus: Ieiunavit 2126 iustus, medicus, simulator, avarus.

  • Ieiunat iustus. Mt. VI. (16), Tu autem cum ieiunas, etc. Strabo: 2127 «Ille Domino ieiunat, qui pro amore eius se macerat et quod sibi subtrahit, alteri largitur.»
  • Medicus. Eccli. XXXVII. 2128 (32), Noli avidus esse in omni epulatione, etc. Idem. XXXI. (24), Sompnus sanitatis in homine (parco), etc.
  • Simulator. Mt. VI. (16), Cum ieiunatis, nolite, etc. Tales enim iam receperunt mercedem suam, scilicet laudem humanam.
  • Avarus. Eccli. XI. (18), Est qui locupletatur parce agendo. Idem. XIIII. (3), Viro cupido et tenaci sine ratione cum substantia. (Martinus Legionensis): 2129 «Quod manducaturus [56ra] eras, si ieiunares 2130 da pauperibus, ut ieiunium tuum sit saturitas anime et (non) 2131 marsupii lucrum.»

Commendatur autem ieiunium: 2132

  • A loco: quia in Paradiso fuit 2133 institutum.
  • Ab auctore: quia a Domino fuit institutum. De hiis: Gene. II. (16). Et postea sanctificatum cum 2134 ieiunavit XL diebus et XL noctibus, Mt. IIII. (2).
  • A tempore: quia ante peccatum priusquam, scilicet homo peccaret, 2135 Gene. II. (16).

Nota etiam quod ieiunium valet ad multa, scilicet:

  • Ad corporalem sanitatem conservandam. Eccles. 2136 V. (11), Saturitas divitis non sinit eum dormire, etc. Iob. XX. (22), Cum satiatus 2137 fuerit, arctabitur, etc. Eccli. XXXI. (24), Sompnus sanitatis. Luc. XXI. 2138 (34), Attendite, ne graventur corda vestra, etc. 2139 Eccli. XXXVII. (32), Noli avidus esse, etc.
  • Ad carnem ne lasciviat 2140 reprimendam. I. Cor. IX. (27), Castigo corpus meum. Col. 2141 III. (5), Mortificate membra vestra, etc.
  • Ad corporalem et spiritualem pulcritudinem 2142 servandam. Dan. I. (15), dicitur quod Daniel et tres pueri 2143 qui cum ipso erant commederunt panem et legumen 2144 et biberunt aquam et 2145 inventi sunt pulcriores et corpulentiores pre omnibus pueris 2146 qui vescibantur cibo regio. Hoc etiam patet 2147 in religiosis et secularibus. Hoc genus demonum in nullo potest eici, nisi in ieunio et elemosina, (Mt. XVII 20).
  • Item 2148 ad fugam demonum faciendam.
  • Ad Spiritus sancti gratiam habendam, 2149 sicut patet in apostolis qui (tempore) ieiunii 2150 gratiam Spiritus sancti receperunt, 2151 (Act. II. 2.)
  1. Quartus panis est elemosina. Hic est contra mundum.Hic… mundum om. P2 Et notandum quod triplex est elemosina:
  • Prima consistit in cordis contrictione, scilicet quando aliquis se offert Domino. Iuxta illud Eccli. XXX. 2153 (24), Miserere anime tue (plancens Deo), etc, quasi dicat: si vis placere Domino primo miserere anime tue, quia sicut dicit (Strabo): 2154 «Qui ordinate vult elemosinam dare, a se ipso debet incipere.» Prov. XI. (17), Benefacit anime sue vir misericors.
  • Secunda in proximi compassione. Iob. XXX. (25), Flebam quondam, etc. Gregorius: 2155 „Plus est de se ipso quam de suis dare“.
  • Tertia est in manuali largitione. LVIII. (7), Ysa. Frange esurienti, etc. Et Mt. (XII. 13), Extende manum tuam.

Nota quod elemosina:

  • Deum in membris suis satiat. 2156 Mt. XXV. (42), Esurivi et non dedis michi, etc.
  • Proximum illuminat. Mt. V. (16), Sic luceat lux vestra coram hominibus, etc.
  • Amicos spirituales conservat. Luc. XVI. (9), Facite vobis amicos, etc. Glossa 2157 super illud: Stulte, hac nocte, etc, Luc. XII. (20): «Non sunt homines qui secum non p(ossunt) (perorare), set s(ola) m(isericordia) c(omes) e(st) (defunctorum).» 2158 Apoc. XIIII. (13), Opera enim illorum, etc.
  • Temporaliter remunerat. Prover. III. (9), De primitiis frugum da panem, etc. 2159 Idem. (XXVIII. 27), Qui dat pauperi, non indigebit.
  • A peccatis et a morte liberat. Dan. IIII. (24), Peccata tua elemosinis redime, etc. Tob. IIII. (11), Elemosina ab omni peccato, etc. Idem. XII. (11), Elemosina a morte liberat. 2160 Prover. XIII. (8), Redemptio anime viri, etc. 2161
  • Gratiam hominis conservat. Eccli. XVII. 2162 (18) et [56rb] XXIX. 2163 (16), Elemosina viri quasi signaculum 2164 cum ipso, et gratiam hominis, quasi pupillam conservabit.
  • Viam ad Paradisum preparat. Prover. XVIII. (16), Donum hominis dilatat viam eius.
  • Eternaliter remunerat. Eccli. XII. (2), Benefac iusto, et habebis retributionem, etc. Luc. (VI. 38), Date et dabitur vobis.

[marg] Notandum quod licet ieiunium bonum sit, in multis tamen prefertur oratio. 2165

  1. Quintus panis est oratio. Hic est contra diabolum:Notandum… oratio] Quintus panis… contra diabolum inv. P2
  • Primo quia facilior est. Debilis enim egrotus non potest ieiunare. Pauper non potest elemosinam dare, quilibet tamen eorum 2167 potest orare. Unde Glossa 2168 super illum locum, Ps. (XXXVI. 21), Iustus autem miseretur et retribuet, etc: «Semper est quod det homo saltem orationem.» 2169
  • Secundo quia velocior. 2170 Unde Glossa 2171 super illum locum, 2172 (Ps. LXXXVII. 3), Intret in conspectu tuo oratio mea: «Magna virtus pure orationis que quasi quedam persona ad Deum intrat, et mandatum peragit, quo caro pervenire nequit.» Eccli. XXXV. 2173 (21), Oratio humiliantis se nubes penetrabit, etc.
  • Tertio quia delectabilior. 2174 (Nichil omnium) 2175 delectabilius quam oratione loqui ad Dominum vel cum Domino. Luc. XVIII. (13), Deus propitius esto michi peccatori. Gene. XVIII. (27), Dixit Abraham: Loquar ad Dominum meum (cum sim pulvis et cinis), etc. Ubi notatur captatio benivolentie. Cum sim pulvis. Hic notatur postulatio gratie, quasi dicat: sine te non possum. 2176 Et cinis. Hic notatur insinuatio proprie fragilitatis et miserie.
  • Quarto quia Domino propinquior. 2177 Elemosina enim per manum pauperis ad Deum mittitur. Carnis maceratio per corporis afflictionem Deo offertur. Set oratio quasi facie ad faciem Deum 2178 alloquitur dicens: Ps. (L. 3), Miserere mei Deus, etc. Rabanus sive Ysidorus: 2179 «Qui velit 2180 cum Deo esse, frequenter debet orare et legere. Nam cum oramus, ipsi cum Domino 2181 loquimur; cum legimus, Deus nobiscum loquitur.»
  • Quinto quia consolabilior. 2182 Oratio enim ab omni consilio destitutum consolatur. Unde Iosaphat: II. Paral. XX. (12), Cum ignoremus quid facere debeamus, hoc solum habemus residuum, ut oculos nostros dirigamus ad te. 2183 Ps. (CXIX. 1.), Ad Dominum cum tribularer, cla(mavi), etc. Ion. II. (2), Oravit Ionas ad Dominum Deum suum, et exauditus est, etc. Tob. III. (21), Hoc autem habet pro certo omnis qui colit te, etc.
  • Sexto quia efficatior. 2184 Virtus enim orationis demones superat. Mt. XVII. 2185 (20), Hoc genus demonum non eicitur nisi per orationem, etc. Psal. (CXVIII. 115), Declinate a me, maligni, etc.

Notandum quod tribus modis oramus:

  • Erecti ut cum Domino nos surrexisse ostendamus. I. Cor. XV. (51), Omnes quidem resurgemus, etc. Vel erecti oramus ad ostendendum quod pro celestibus facti sumus et hoc mente et corpore querimus, et quod in rebus terrenis sustentamentum 2186 solummodo querere debemus. Heb. XIII. (14), Non habemus hic manentem civitatem, etc. I. Thi. VI. (8), Habentes alimenta, etc. [56va]
  • Prostrati causa humilitatis, quasi dicat quilibet cum Abraham, Gene. XVIII. (27), Loquar ad Dominum meum, etc. Eccli. XXXV. 2187 (21), Oratio (humiliantis se nubes penetrabit), etc.
  • Genibus flexis ut ostendamus quod tam mente quam 2188 corpore Deo servire debemus. Unde insignum particularis obsequii. Unum genu tantum coram domino terreno flectimus et duo 2189 coram Deo. Ephes. III. (14), Ego flectu genua mea, etc. 2190

Item cum oramus manus ad celum levamus ad similitudinem Moysi qui quando 2191 manus levabat vincebat Israel, quando 2192 remittebat vincebat Amalech, Exod. XVII. (11). Tren. III. (41), Levemus corda nostra cum manibus, etc. Gregorius: 2193 „Cor cum manibus levat qui orationem suam 2194 operibus roborat“. I. Thi. II. (8), Levantes puras manus, etc.

Item cum oramus 2195 pectus tundimus 2196 ut sic cooperentur sibi pectus, lingua, manus. Ubi notatur dolor contrictionis, clamor confessionis, labor satisfactionis. Ac si dicamus: Paccavimus cogitatione, locutione et opere. Luc. XVIII. (13), Puplicanus a longe stans, etc.

Item quia quinque sensibus peccavimus, ideo 2197 V. digitis culpas nostras percutimus. Augustinus: 2198 „Qui tundit 2199 pectus et non corrigit, sollicitat peccatum et non tollit“.

Notandum quod licet V. panes sint asperi ad vescendum, si cum 2200 duobus piscibus condiantur, scilicet timore et spe, erunt suaves. 2201 Unus sumptus est de aqua salsa, scilicet timor, qui provenit ex amaritudine pene, alter vero 2202 , scilicet spes, de aqua dulci 2203 quia de dulcedine glorie provenit. De hiis duobus piscibus, scilicet timore et spe: Deut. 2204 XXIIII. (6), Non accipies loco pignoris inferiorem et superiorem molam. Mola inferior est spes, que semper firma est, et ista sustentamur ne in foveam desperationis cadamus cum Chaim. Eccli. II. (11), Respicite, filii, nationes hominum, etc. Ysa. XL. (31), Qui sperant in Domino, (mutabunt), etc. Mola superior est timor qui reprimit inferiorem molam, scilicet spem, ne presumamus, 2205 et sicut mola superior est semper 2206 in motu et in circuitu, ita timor facit circuire angulos conscientie, ne ibi peccatum aliquod remaneat. Prover. XIV. (16), Sapiens timet, etc. Eccli. XVIII. (27), Homo sapiens in omnibus metuit, etc. Eccli. XI. (27), In die bonorum, non immemor sis malorum, quasi dicat: In die prosperitatis sis memor adversitatis, et in die adversitatis sis memor beneficiorum Dei. 2207 Christus enim in cruce positus habuit Mariam a dextris, Iohannem vero 2208 a sinistris. Per crucem Christi presentem vitam intelligimus, que [56vb] tota est, quasi quidam cruciatus. Hic habet dextram et sinistram et quinque prosperitatem, quinque asperitatem, immo sepe et Mariam. 2209 Set Maria, id est amaritudo adversitatis, debet esse a dextris, ne extollamur in prosperis, et Iohannes, id est gratia Dei et beneficiorum eius memoria, sit a sinistris, ne desperemus in adversis.

  1. Nota quod quilibet debet habere triplicem timorem:Nota… timorem] Et notandum est quod quilibet debet habere triplicem timorem, scilicet P2
  • Mortis subitanee. Eccles. 2211 IX. (12), Nescit homo finem suum, etc. Augustinus: 2212 „Latet ultimus dies ut observemus omnes dies“.
  • Sententie ultime. Iob. XXXI. (14), Quid faciam cum surrexerit ad iudicandum Dominus. 2213 Ieronimus (Glossa): 2214 „Quotiens diem iudicii cogito, toto pectore 2215 contremisco“.
  • Pene eterne. Ysa. In fine. (LVI. 24), Vermis eorum non morietur, etc. Gregorius: 2216 „Ut sine fine puniantur, sine fine vivere compellentur.“ Idem: 2217 „Ibi morte semper vivit, finis semper incipit, defectus deficere nescit“. 2218 Psal. (XLVIII. 15), Mors depascet eos.
  1. Item quilibet debet habere tripliciter spem, scilicet:tripliciter spem, scilicet] spem tripliciter P2
  • Venie. Eze. XVIII. (22) et XXXIII. 2220 (12), Quacumque hora ingemuit (peccator omnem iniquitatum suarum recordabor amplius), etc. 2221 Luc. XV. 2222 (11), de filio prodigo.
  • Gratie. De hoc habemus exemplum apostoli. I. Cor. XV. (10), Gratia Dei sum id quod sum, etc.
  • Glorie. Ps. (LXXXIII. 12), Gratiam et gloriam dabit Dominus. Gratiam, scilicet in presenti, et gloriam in futuro. Zac. XII. (7).
Notes
2034.

in gloriam… eterne om. P2

2035.

cuilibet rep. P2

2036.

confessio] et add. P2

2037.

oratio] Contritio est dolor de peccatis assumptis, cum proposito confitendi et satisfaciendi add. P2 (voir plus bas la notre marginale de Pm)

2039.

preteritorum peccatorum inv. P2

2040.

Mich. IIII… satage, etc. om. P2

2041.

surrexit, etc.] Sap. IIII. (20), Et traducent illos add. P2

2042.

Ieronimus, Contra Vigilantium (23. 349), („Quanto iratus fuero, et aliquid mali in meo animo cogitavero: et me nocturnum phantasma deluserit, basilicas martyrum intrare non audeo: ita totus et corpore et animo contremisco.“)

2043.

Ieronimus, Adversus Jovinianum (23. 290)

2044.

Idem, «Sive … commedo, etc.»] Idem: «Sive bibo, sive comedo, sive aliquid aliud facio urtur semper auribus meis illa vox intonare: Surgite mortui, venite ad iudicium salvatoris.» P2

2045.

precogitatio] cogitatio P2

2046.

Misericordie… recogitatio om. P2

2048.

tibi] quasi dicat: non alienam add. P2

2049.

servili] seculari P2

2050.

cum timore solummodo filiali] cum timore filiali tamen modo (?) P2

2051.

a facie tua, Domine. Concepimus, et quasi parturivimus, et peperimus spiritum (vulg: Isa. XXVI. 18)

2052.

fideliter… confitetur] fideliter, ut tam ille qui confitens est, quam ille qui confitetur P2

2053.

in Iuda] dicente add. P2

2054.

verum om. P2

2055.

bene se debet dicere] debet bene se dicere P2

2056.

Vetitas de terra orta est (vulg)

2057.

Cf. Gl. marg. III. 212B

2058.

Lib. interp. hebr. nom. (Thiel, 338)

2059.

Iterum, iterum] Iterum et iterum P2

2060.

unde] ut P2

2061.

dedicerit] homo add. P2

2062.

unde] vel P2

2063.

abstinere proposuit, sed confessus fuit] abstinere proponit, si confessus fuit P2

2064.

Vel sacerdos… imperitus est] Vel si sacerdos suus, cui confessus est, imperitus sit P2

2065.

Non inveni

2066.

quis confitebitur] pluribus confitetur P2

2067.

est] debet P2

2068.

opere om. P2

2069.

Perdam Babylonis nomen, et reliquias, et germen, et progeniem, dicit Dominus. (vulg)

2070.

id est quicquid… et germen om. P2

2071.

initium peccati inv. P2

2072.

peritum eligat inv. P2

2073.

Cf. Augustinus, De baptismo contra Donatistas (43, 150)

2074.

gratias] paritum add. P2

2075.

distincte] discrete P2

2076.

Ps. (VI. 7), Lavabo per singulas noctes, etc, id est per singula peccata, lectum meum, id est conscientiam meam. P2

2077.

dicuntur] dicit P2

2078.

Lib. interp. hebr. nom. (Thiel, 363)

2079.

sua conditione] sui conditione P2

2080.

«Rivus iudicii, vel fluvius iudicantis, sive descensio eorum, aut apprehensio eorum.» (Paris. Lat. 15467, f. 605b)

2081.

sedebat iudicare Pm, se debet radicare P2.

2082.

et contempnere rep. P2

2083.

de sex ablutionibus] de septem abusionibus P2

2084.

voluntaria] libens, id est voluntaria P2

2085.

ut non sit sicut] non ut P2

2086.

de quo] dicitur add. P2

2087.

Auctor incertus (Augustinus?), De vera et falsa poenitentia (40,1125), («Cautus sit poenitens ne verecundia ductus dividat apud se confessionem, ut diversa diversis sacerdotibus velit manifestare.»)

2088.

Caveas… confessionem tuam] Caveas ne verecundia ductus dividas confessionem P2

2089.

Iob. XIII.] Iob. XII. Pm, P2

2090.

secreta… confiteantur] secreta ut peccata secreta confiteantur P2

2091.

coram ipso Pm, P2, coram illo (vulg)

2092.

Luc. VIII. om. P2

2093.

Non inveni

2094.

Bernardus, Epistolae, (182, 347A) («O perversitas! Non pudet inquinari, et ablui pudet!»)

2095.

ex propria malitia] propria malitia P2

2096.

Iustus prior est accusator sui. (vulg)

2097.

Augustinus, In Ioannis evangelium tractatus CXXIV (35, 1706) («Tamen quomodo si quid mali sumus, a nobis sumus; ita quidquid boni sumus, ab illo, et per illum sumus.»)

2098.

Non inveni

2099.

iustitia] iustitiam P2

2100.

ut salutem… facere] ut saltem sit paratus facere P2

2101.

vita amine] anima P2

2102.

significatum fuit] significatum est P2

2103.

ubi dicitur om. P2

2104.

Lib. interp. hebr. nom. (Thiel, 262)

2105.

confessio hominis quam Iudas] filius hominis quem Iudas P2

2106.

Lib. interp. hebr. nom. (Thiel, 338)

2108.

unde] ut P2

2109.

Gene. XXII.] Gene. XXIII. Pm, P2

2110.

in sermone] in sermone illo P2

2111.

omnino om. P2

2112.

Auctor incertus] Augustinus Pm, P2; Auctor incertus: Sermones dominicales (13, 646B)

2113.

Gregorius, Homiliae in Evangelia (76,1138B)

2114.

rationabiliter rep. P2

2115.

Gl. marg. V. 122A

2116.

Vult Dominus] Vult enim Deus P2

2117.

a nimietate] ieiunii add. P2

2118.

fiat om. P2

2119.

et dicitur gratissima] et Domino gratissima P2

2120.

stilla] stulta P2

2121.

sunt pleni inv. P2

2122.

ibidem om. P2

2123.

Non inveni

2124.

atteritur] conteritur P2

2125.

sunt om. P2

2126.

Unde… Ieiunavit om. P2

2127.

Idem Pm, Hyeronimus P2; Walafridus Strabo: Evangelium secundum Matthaeum (114, 104A) («Deo jejunat qui pro amore ejus se macerat et quod sibi subtrahit alteri largitur.»)

2128.

Eccli. XXXVII.] Eccli. XXXVIII. P2

2129.

Martinus Legionensis] Ieronimus Pm, P2; Martinus Legionensis: Sermones (208, 646D)

2130.

si ieiunares] si ieiunasses P2

2131.

non om. Pm

2132.

La distinction suivante est un texte continu dans Pm (sans aucun trait en marge), tandis qu'elle est clairement marquée par des signes graphiques dans P2.

2133.

fuit] primitivo add. P2

2134.

cum] eum P2

2135.

A tempore, quia ante peccatum fuit institutum, scilicet prius quam homo peccaret P2

2136.

Eccles. V.] Eccli. VI. Pm

2137.

satiatus] saturatus P2

2138.

Luc. XXI.] Luc. XX. Pm, P2

2139.

Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula (vulg)

2140.

lasciviat] lasciviet P2

2141.

Col.] Gal. Pm, P2

2142.

ad corporalem… pulchritudinem] ad corporalem pulchritudinem et spiritualem P2

2143.

et tres pueri] et socii eius P2

2144.

comederunt… et legumen] et comederunt legumina P2

2145.

et om. P2

2146.

pre omnibus pueris] omnibus pueris P2

2147.

patet] manifeste add. P2

2148.

item om. P2

2149.

habendam] recipiendam P2

2150.

tempore om. Pm

2151.

receperunt] acciperunt P2

2153.

Eccli. XXX.] Eccli. XX. Pm, P2

2154.

Strabo] Augustinus Pm, P2; Strabo, Evangelium secundum Lucam (114, 293B) («Qui ordinate vult dare eleemosynam, a semetipso incipit, et eam sibi primum dat.»)

2155.

Non inveni

2156.

Nota… elemosina] Et nota quod ipsa elemosina in suis membris: - Deum satiat. […] P2

2157.

Non inveni

2158.

«Non…defunctorum»] «Non fuit hominis qui secum perorare (?) non potest, sola misericordia comes est defunctorum» P2 (Ambrosius: «Non sunt hominis que ferre secum non potest, sola misericordia comes est defunctorum.» P1)

2159.

«Honora Dominum de tua substantia, et de primitiis omnium frugum tuarum da ei.» (vulg)

2160.

« […] quoniam eleemosyna ab omni peccato et a morte liberat» (vulg: Tob. XII. 11.)

2161.

Prov. XIII…. viri, etc. om. P2

2162.

Eccli. XVII.] Eccli. XXVIII. Pm, P2

2163.

Eccli. XVII… et XXIX.] Eccli. XXVIII. Redemptio anime viri divitie eius, etc, et eiusdem XXXIX. P2

2164.

Signaculum] sacculus Pm, P2

2165.

Notandum… oratio] Notandum est quod licet ieiunium in multis sit bonum, tamen ei prefertur oratio P2

2167.

quilibet tamen eorum] set tamen quilibet eorum P2

2168.

Gl. interl. III. 137v

2169.

saltem orationem] saltem et orationem P2

2170.

secundo… velocior] secundo quia melior est P2

2171.

Gl. marg. III. 216B

2172.

Unde Augustinus super illum locum P2

2173.

Eccli. XXXV.] Eccli. XXV. P2

2174.

delectabilior] est add. P2

2175.

Nichil omnium P2, Mich. II. Pm

2176.

Ubi notatur… non possum] Unde hic notatur captatio benivolentie, cum dicit: loquar ad Dominum meum, et hic notatur postulatio gratie; cum dicit: cum sim pulvis, et cinis, quasi dicat: sine te non possum. P2

2177.

propinquior] est add. P2

2178.

Deum] presentem add. P2

2179.

Isidorius, Sententiae (83, 679B) et Rabanus Maurus, Homiliae (110, 89B) ou Id. De ecclesiestica disciplina (112,1233D).

2180.

velit] vult P2

2181.

ipsi cum Domino] ipsi Domino P2

2182.

consolabilior] est add. P2

2183.

«Sed cum ignoremus quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut oculos nostros dirigamus ad te.» (vulg)

2184.

efficatior] est add. P2

2185.

Mt. XVII.] Mt. XXVII. P2

2186.

et quod… sustentamentum] ut quod in rebus terrenis sumus victu P2

2187.

Eccli. XXXV.] Eccli. XXXVI. Pm, Eccli. XXXIII. P2

2188.

quam P2, qui Pm

2189.

duo] autem flectimus add. P2

2190.

Eph. III. Ego flecto cor meum, etc. P2, «Huius rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri, Iesu Christi […]» (vulg)

2191.

quando] cum P2

2192.

quando] cum P2

2193.

Gregorius, Moralia (76, 43A)

2194.

suam] bonis P2

2195.

cum oramus om. P2

2196.

tundimus] tondimus P2

2197.

ideo] tunc add. P2

2198.

Augustinus, De disciplina Christiana (40, 675) («Nam qui tundit pectus et non corrigitur, solidat peccata, on tollit.»)

2199.

tundit] tondit P2

2200.

si cum] si tamen P2

2201.

condiantur… suaves] condiantur, non erunt sic asperi, scilicet timore et spe. P2

2202.

alter vero] set alter vero P2

2203.

de aqua dulci] set de aqua dulci P2

2204.

Deut.] dicitur Deut. P2

2205.

ne presumamus] ne superbiamus P2

2206.

est semper inv. P2

2207.

In die prosperitatis… Dei] In die prosperitatis, ne immemor sis bonorum Dei. P2

2208.

Iohannem vero] et Iohannem P2

2209.

quinque prosperitatem… Mariam] quinque prosperitatem, immo sepe et magnam adversitatem. P2

2211.

Eccles] Eccli. Pm

2212.

Augustinus, Sermones de Scripturis (38, 241) («Latet ultimus dies, ut observentur omnes dies.»)

2213.

«Quid enim faciam cum surrexerit ad iudicandum Deus?» (vulg)

2214.

Ieronimus, Contra Vigilantium (23, 349B)

2215.

pectore] corpore P2

2216.

Non inveni

2217.

Gregorius, Moralia (75, 915A), («quia et mors vivit, et finis semper incipit, et deficere defectus nescit.»)

2218.

Ibi semper… nescit] Ibi mors semper vivet, et semper incipit, defectus deficere nescit. P2

2220.

Eze. XVIII. et XXXVIII.] Eze. XVIII. et XXXIII. P2

2221.

«omnium iniquitatum eius, quas operatus est, non recordabor» (vulg: Eze. XVIII. 22. «in quacumque die peccaverit…» (vulg: Eze. XXXIII. 12)

2222.

Lc. XV.] Lc. XVI. P2