Annexe 8. L'interrogatoire du diable dans le manuscrit de Dendermonde (XIIe siècle)

L'interrogatoire du diable dans le manuscrit de Dendermonde, Bibliothèque de l'abbaye Saint-Pierre-et-Paul, ms 9, fol. 170v-173.

Texte retranscrit par Laurence Moulinier, "Unterhaltungen mit dem Teufel : Eine französische Hildegardvita des 15. Jahrhunderts und ihre Quellen" dans dir A. Haverkamp, Hildegard von Bingen in ihrem historischen Umfled, Internationaler wissenschaftlicher Kongress zum 900jährigen Jubilaüm, 13-19 september 1998, Bingen am Rhein, Mainz, Philipp von Zabern, 2000, p. 519-560.

(fol. 170v) Malignus spiritus per sacerdotem de corpore Christi inquisitus hec uerba coniuratus protulit : "Ad hoc de quo interrogas, nullam affectionem habeo." Alia uice per orationes et coniurationes difficillime conuictus ad inquirentem exclamauit : "Vis ut tibi ueritatem dicam ? Cum masculum uel femina per omnem uitam suam iniuste uixerint, et si omne hoc credentes perceperint, ex toto mihi auferuntur." Postea quoque de confessione peccatorum ut prius coniuratus respondebat : "Cum homo per fornicationem et adulterium ac homicidia et per omnia uicia peccauerit et si ea confessus fuerit, ita abluuntur quod postea de aspectu meo ablata sunt : "Tunc sacerdos omnes astantes ad confessionem diligenter exhortans qui peccata sua confessi unde idem malignus spiritus, uultum ac oculos retorquens, quid pateretur a sacerdote inquiritur. Et ille : "Que sacerdos cum hominibus istis et ipsi cum sacerdote locuti sunt prorsus ignoro, unde quoque oculis meis expoliatus sum".

1) Rursus interrogatur : "Quis te excecauit ?" Respondit : Cum mihi mea auferuntur, cecus efficior".

Sed postea quidam excommunicati ceteris nescientibus aduenerant, unde idem malignus proteruior factus nullum responsum ad inquisita dabat. Iterum per sacerdotem adiuratus ut diceret unde tantas uires recepisset, quas se ad presens habere iactaret, et ille malignus sacerdoti obaudire nolens, in contumacia sua iocando persistebat. Tunc sacerdos omnes commonuit ut studiose attenderent si ibi aliqui excommunicati adessent. Et quidam de astantibus duos excommunicatos ibi esse testatar. Qui statim timore dei compuncti a sacerdote absolutionem humiliter petebant. Quo facto, ad confusionem ipsius adducti coram ipso consistebant. Qui uisum ab eis indigne auertens eos stercore fedatos esse dicebat et que diu magno labore in eis eo aceruauerat, momentarie se amisisse dicebat deinde propetr honorem dei ad edificationem astantium de secta hereticorum inquisitus, homines huius secte imitatores, amicos et familiares suos et armorum suorum portatores esse dicebat.

2) Rursus que hec arma esse inquiritur. Et ille : "Arma enim mea portant, quia omnem uoluntatem meam uoluntarie perficiunt".

3) Iterum sacerdos diligenter ei insistendo qualiter ab eo remunerentur, et in quo loco caput eum deputentur, attente inquirit. Et ille : "Nullam aliam sedem nisi gremium magistri mei illis preparabo, in quo igneam ferream columpnam semper ascendit et descendit et quidquid frigoris uel caloris recipere potuerint, ad bibendum eis dabo.

4) Sacerdos dixit : "Quare columpna magis quam alia pena eis preparata est ?" Et ille : "Quia de fide ad infelitatem deuiauerunt".

5) Et sacerdos : "Utrum catari uel iudei tibi cariores sunt ? " Et ille : "Catari mihi multum cariores sunt, quia de fide quam receperunt ad infidelitatem deuiarunt".

6) Tunc iterum sacerdos : "Et qui eos seruant et tuentur, et qui eis communicant si eo infeliciores sint ?" Et ille : "Qui eis scienter communicauerint, partem infelicitatis tam anime quam corporis cum illis habebunt."

7) Tunc sacerdos : "Et quid de illis erit qui sine baptismate moriuntur ?" Et ille : "Qui ad dies suos peruenerit nec baptisma perceperit, mecum in abyssum ibit".

8) Tunc sacerdos : "Et qui sunt illi qui ad dies suos peruenerint ?" Et ille : "Quicumque moritur diem suum suscepit et compleuit".

9) Et sacerdos : "Si qui monachus habitum suum abiecerit et ita inpenitens in seculo obierit, de illo quid fiet ?" Et ille : "Super sedem magistri mei ponitur et pice ac sulphure affligitur, atque corona ignea capiti suo imponitur".

10) Tunc sacerdos : "Et est sedes tante latitudinis quod istos omnes recipiat ?" Et ille : "Et istos et alios quamplures recipit".

11) Tunc sacerdos : "Qui sunt illi ?" Et ille : "Iniusti latrones qui non emendati moriuntur et hi iuxta inpenitentes monachos, ut prefatum (fol. 171r) est, ponuntur".

12) Tunc sacerdos : Et quid fiet de simoniacis qui spiritalia emunt ?" Et ille : "Quam mercedem ille recepit qui, dum humilis esse deberet, altam mentem, id est superbiam, emit".

13) Tunc sacerdos : "Et que est merces illa ?" Et ille : "Penam superbie sustinebunt".

14) Tunc sacerdos : "Et que est pena superbie ?" Et ille : "De pena in penam ducuntur".

15) Tunc sacerdos : "Et ille que sunt ?" Et ille : "Stulte, inspice et nota me quia dum altam mentem, id est surperbiam, emerem, in ima corrui. Sic et illi qui spiritalia dona emunt de pena in penam, id est de frigore in calorem, de calore in frigus ad ima de lato descendunt et rursus subleuantur, et iterum per easdem penas ad ima descendunt".

16) Tunc sacerdos : "An magis spiritalia dona ementes an uendentes tibi placent ?" Tunc ille : "Vendentes auariciam imitantur et fere uendentes et ementes pari modo in penis habeo et diligo. Sed tamen uendentes carissimos habeo".

17) Tunc sacerdos : "Et quid de monialibus fiet que et habitum et uelamen abiciunt, et ita inpenitentes in seculo moriuntur ?" Et ille : "In ignitam fornacem mittuntur".

18) Tunc sacerdos : "Et quid de tornamentariis dicis ?" Tunc ille : "Qui in tornamento sine penitentia obierint illos pice et sulphure crucio et ignitam coronam capitibus eorum superpono".

19) Tunc sacerdos : "Quid de illis fiet qui a subditis suis uiolenter sua exigunt ?" Et ille : "Ignitis nummis et aliis penarum exactionibus eos crucio".

20) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de lineis indumentis que mulieres in longitudine post se trahunt, quod uulgo uolgenir dicitur ?" Et ille : "Super eandem longitudinem uestium sedeo suaviter et quiesco, et ita eas sequor ad mensam et lectos et ad necessaria et insuper quocumque ierint".

21) Tunc iterum sacerdos : "Ubi nosti esse cataros ?" Et ille : "Eos ad perfectum scirem et multa de illis dicerem si officia sua publice exercerent".

22) Iterum sacerdos : "Et que sunt officia eorum ?" Et ille : "Vt aliis hominibus escam et potum nequicie sue offerant".

23) Tunc sacerdos : "Et quid est hoc ?" Et ille : "Vt homines sectam suam doceant et a catholica fide deuiare".

24) Tunc sacerdos : "Et quare catari dicuntur ?" Et ille : "Quia nature catti magis assimilantur quam nature aliorum animalium, et quia cattus aliis animalibus inmundior est".

25) Tunc sacerdos : "Et habent aliquid commune agere cum catto ?" Et ille : "Habent". Et quid hoc esset non respo<n>dit.

26) Tunc sacerdos : "Offerunt tibi aliquod sacrificium unde eos ita diligas ?" Et ille : "Offerunt mihi carissimum sacrificium incestus turpitudinis".

27) Iterum sacerdos : "Et cur uiri ac mulieres in una domo simul habitant ?" Tunc ille : "Vt turpitudinem fornicationis sue eo magis exerceant".

28) Tunc sacerdos : "Et quid de infantulis suis faciunt ?" Et ille : "Colla eorum dirrumpunt".

29) Tunc sacerdos : "Anime defunctorum num dominicis diebus propter dominicam resurrectionem aliquid remedium consolationis in penis habent ?" Et ille : "A uespere sabbati usque ad primum galli cantum secunde ferie aliquantum resquiescunt".

30) Tunc sacerdos : "Et numquid tu de tormentis tuis interdum  quiescis ?" Et ille : "Non. Semper equali modo sustineo, excepto quod magis letor dum aliquid mali fecero et quod magis doleo dum aliquid perdidero".

31) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de festis sanctorum ?" Et ille : "Quanto maiores celebritates in cultura altissimi sunt, tanto magis doleo".

32) Iterum sacerdos : "Et quid dicis de organis que in festis sanctorum in ecclesia resonant ?" Et ille : "Que corda hominum letificant ea non pertimesco, sed magis lacrimis peccata sua flentium abhorresco".

33) Tunc sacerdos : "Num christianus homo bonum et malum angelum sibi a deo deputatum habet ?" Et ille : "Bonum angelum ab altissimo eum custodientem et a Lucifero malum ei insidiantem habet".

34) Tunc sacerdos : "Et quis animam defuncti christiani ad penas ducit ?" Et ille : "Bonus angelus a deo sibi deputatus malo angelo insidiatori suo committit, qui eam ad penas ducit, sed eam non plus cruciat nisi ut ei bonus angelus precipit, et ut in peccatis suis promeruit, qui eam etiam postea purgatam ad requiem perducit".

35) Tunc sacerdos : "Num anime omnia peccata simul omni tempore luunt, videlicet homicidium cum adulterio, adulterium cum furto et cetera peccata, aut singula singulariter ?" Et ille : "Leviora peccata levius, graviora gravius et singula singulariter."

36) Tunc sacerdos : "Et quis refrigerii de missarum celebrationibus, de elemosinis et de orationibus et aliis laboribus uiuorum habent ?" Tunc ille : "Anime de his laboribus ita refocilantur quemadmodum (fol. 171v) esuriens de cibo, sitiens de potu, algens de calore, calens de algore".

37) Tunc sacerdos : "Et quamdiu illud refrigerium durat ? Et ille : "Quanto magis pro eis laboratur, tanto magis refocilantur".

38) Tunc sacerdos : "Et quid de illis fiet qui peracta confessione correctionem que eis iniungitur non prosoluunt ?" Tunc ille : "Si quis peccata sua confitetur et correctionem que ei iniungitur in bona voluntate habuerit sed tamen morte preuentus eam non impleuerit, ipsa voluntas ei multum proderit".

39) Iterum sacerdos : "Et si quis peccata sua confiteri abhorret sed tamen per plurimos labores emendare studet, quid hoc ei confert ?" Et ille : "Aliquid quidem, sed tamen ei parum prodest."

40) Iterum sacerdos : "Quod si quis confessione peracta correctionem sibi a sacerdote iniunctam perfecerit, quid ei proderit ?" Tunc ille : "Omnia ad plenum perdidi que in ipso sciebam."

41) Tunc sacerdos : "Et quomodo placet tibi scriptura uetule huius Hildigardis ?" Tunc ille dominam nostram Hildigardem inspiciens dixit : "Scriptura tua sic mihi placet quomodo tibi placeret si quis te strangulando suffocaret".

42) Tunc sacerdos : "Et unde hoc est ?" Tunc ille : "Quia ad contumeliam mei publicabitur".

43) Tunc sacerdos : "Et quam differentiam inter griseos et nigros monachos habes ?" Et ille : "Vere nullam, nisi qui mihi plus seruierit illum magis diligo, et qui mihi seruire neglexerit illum magis abhorreo".

44) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de utentibus pelliciis et bracis seu non utentibus monachis ?" Tunc ille : "Qui pelliciis et bracis utuntur tam deuote deo suo in his seruire possunt quantum illi qui eis non utuntur. Mihi interdum seruiunt sicut illi qui eis non utuntur".

45) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de illis qui sine stolis missa celebrant ?" Tunc ille : "Multum mihi placent".

46) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de illis sacerdotibus qui uxores usque ad mortem habent inpenitentes ?" Tunc ille: "In persinam mittuntur, id est in multitudinem uermium, ut ibi crucientur".

47) Iterum sacerdos : "Et quid dicis de sacerdotibus qui excommunicati uel homicide missas celebrant et ita inpenitentes permanserint ?" Tunc ille : "Maximas et maximas penas penarum sustinebunt".

48) Iterum sacerdos : "Quid dicis de illis qui in herbis, in igne, in aquis, in syderibus et in ceteris huiusmodi artibus uaticinia querunt ? Tunc ille : "In ignem mittuntur quia maleficium est et quia omne zouber mihi placet. Nam cum homo plus scire uult quam scire debeat, hoc maleficium est".

49) Tunc sacerdos : "Et quid dicis de illis qui religionis habitum suscipiunt et moleste eum ferunt, sed tamen usque ad mortem in deo perdurant ?" Tunc ille : "Melius eis ad salutem anime est ut eum retineant quam eum abiciant".

50) Tunc sacerdos : "Et quid de illis fiet qui habitum religionis suscipiunt et deinde libenter eum abicerent si pre pudore seculairs honoris possent ?" Tunc ille : "Si eum magis pro honore secularis uite quam pro honore altissimi retinuerint, parum eis proderit".

51) Tunc sacerdos : "Et quare baptizatum intras hominem magis quam non baptizatum ?" Et ille : "Quoniam non baptizatus meus est et ideo baptizatum intro ut eum et anima et corpore mihi acquiram".

52) Tunc sacerdos : "Pagani et iudei non habent proprios et singulos bonos angelos se custodientes ?" Tunc ille : "Non. Sed mali angeli circa eos sunt".

53) Tunc sacerdos : "Quando quidem pagani et iudei uestri sunt, quare uiuentes anima et corpore uobiscum in tartara non deducitis ?" Tunc ille : "Non audemus quidem, quia imaginem hominis habent".

54) Et ad hoc nichil respondit, quia imaginem dei nominare nolebat. Iterum sacerdos : "Et quare in auro, argento, in pecoribus et in aliis huiusmodi diuiciis habundant ?" Et ille : "Diabolus eis hec omnia dat".

55) Iterum sacerdos : "Et unde hoc est ?" Tunc ille : "Stulte, si puerum haberes quem diligis, illi omnia quecumque poteris conferres".

56) Tunc sacerdos : "Purgatorie pene utrum in mundo an extra mundum sunt ?" Tunc ille : "Et in mundo et extra mundum sunt".

57) Tunc sacerdos : "Numquid sol de animabus tenebras penarum in mundo manentibus expellit ?" Tunc ille : "Stulte, materialis sol mihi in tenebris manenti nullam lucem confert".

58) Tunc sacerdos : "Num cogitationes hominum nosti ?" Tunc ille : "Non, sed ille cogitationem suam mihi primum aliquo nutu ostendit, et tunc si mala est, eum per eandem cogitationem ad malum instigo".

59) Tunc sacerdos : "Si castus et continens homo aliquid uanitatis cogitauerit et tamen mori mallet quam eam unitatem perficere, quid de hoc dices ?" Tunc ille : Cogitatio hec non ex me sed ex humanitate est".

60) Sacerdos : "Et que cogitatio de te est ?" Tunc ille : "Cum nutum mali in homine uideo, tunc per eundem nutum hominem ad malum accendo et sic eum ad opera perduco. Quod si malum cogitauerit et mox de eisdem cogitationibus ad bonum se conuertit, me de se repellit. Nam nutus hominis in qua cogitationes noto ex humanitate est, quia humanitas in homine se primitus ad que opera ostendit".

61) Sacerdos : "Cur sacerdotes qui modo sub baptismo uxorati sunt grauius peccant quam illi qui ante Christum uxores habebant ?" Et ille : "Quia pagani erant et animalia sacrificabunt, nunc autem sacerdotes, quod uerum est et salutem suam sacrificabunt".

62) Sacerdos : "Grecorum sacerdotes, ut percepimus, uxores habent". Tunc ille : "Nullus sacerdos legitimum coniugium habere potest quin fornicator sit".

63) Sacerdos : "Cum de celo corruistis, num de singulis choris angelorum cecidistis an simul de choro uno ?" Et ille : "De choro uno cecidimus".

64) Sacerdos : "Et qui in infernum ceciderit et qui extra remanserit ?" Et ille : "Lucifer et qui principes tenebrarum existunt in infernum ceciderunt. Ego autem et mei similes extra infernum circa homines sumus et peccata eorum scribimus".

65) Sacerdos : "Cum quilibet homo psalmum et orationem dicit statim nesciens utrum dixerit, nu milli proderit ?" Tum ille : "Cum psalmum et orationem repetit, ego (fol. 172r) quod scripsi delebo".

66) Sacerdos : "Quid dicis de illis qui plurimos psalmos seu orationes negligenter proferunt, et de illis qui paucos psalmos et orationes proferunt ?" Et ille : "Psalmus unus aut una oratio ex corde prolata plus me grauat quam plurimi psalmi seu plurime orationes negligenter".

67) Sacerdos : "Num fugis orationem ex corde prolatam ?" Et ille : "Valde fugio et pertimesco".

68) Sacerdos : "Quid dicis de alta uoce que in choro profertur ?" Et ille : "Si quis altam uocem in choro emittit, collum suum iacanter torquendo ut pulchram uocem habere uideatur, mihi seruit, si uero altam uocem quis profert altissimum laudando et nullam gloriam querendo, me fugat : qui hoc ad laudem altissimi facit et hoc abhorresco".

69) Sacerdos : "Num tonitrua abhorres ?" Et ille : "Abhorresco".

70) Sacerdos : "Num sacerdotem plus quam alium hominem times ?" Et ille : "Si ligamen id est snur circa collum, id est in potestate sua non haberet, eum ut alium hominem non timerem, sed quia illud habet quod stola est, eum plus quam alium timeo".

71) Sacerdos : "Num uirum plus quam feminam times ?" Et ille : "Non, sed femina magis quam uir me timet pre fragilitate sua".

72) Sacerdos : "Num anime defunctorum que in penis sunt pro laboribus uiuorum a penis soluuntur ?" Et ille : "Soluuntur secundum quod boni labores pro ipsis fuerint".

73) Sacerdos : "Num peccata uiuentium orationibus et elemosinsi et aliis huiusmodi laboribus redimuntur ?" Et ille : "Leuiora peccata leuioribus laboribus delentur, grauiora peccata, grauioribus laboribus indigent".

74) S. : "Num cogitationes hominum nosti ?" Et ille : "Non, nisi ut in titillatione carnis eorum uideo. Cogitationem quam uoluntas perficiendi subsequitur noui, et illam scribo. Cogitationem autem quam uoluntas non sequitur, non scribo".

75) S. : "Num scribis omnia osciosa uerba ?" Et ille : "Omnia osciosa uerba scribo".

76) S : "Et quomodo ea scribis ?" Et ille : "Firmissime memorie omnia que homo in malis operatur et non penitet, eodem modo nec deleri poterunt a memoria mea si confessione et penitentia non abluuntur".

77) S. : "Et quo modo in obitu hominis tam cito hec omnia replicari potuerunt ?" Et ille : "In momento oculi omnia replicantur, mala scilicet a me et a sociis meis, bona uero ab angelis qui socii mei non sunt".

78) S.: "Cum cursus horarum diei qui sanctificatis ad seruicium dei indictus est ab eis recto tempore negligitur sed tamen non statuto tempore impletur, scilicet aut ante statutum et post statutum tempus perficitur, quid tibi in his melius placet ?" Et ille : "Cursus ad seruicium altissimi constitutus dum serius quam deberet profertur, gaudium mihi facit et hoc scripto trado".

79) S. : "Num silencium quod claustrales in claustro seruare debent et non seruant breui tuo imponis ?" Et ille : "Omnia uerba que tunc inutiliter absque necessitate proferuntur, breui impono".

80) S. : "Quidam imagines de cera ad hominem quem odio habent faciunt et eas baptizant, postea incendunt. Num illum ledere per hoc possunt ?" Et ille : "Nos demones illum secundum quod imago facta est ledimus permissione dei, ut ille qui imaginem fecit tanto plus magicis credat, sed tamen illum per hoc mortificare non possumus".

81) S. : "Et que pena illis debetur ?" Et ille (biffé)

82) S. : "Cum quilibet homo carrinam pre defuncto homicidia suscipit, num defuncto proderit ?" Et ille : "Prodest quidem aliquantum, sed multo melius illi esset quod eam per secisset".

83) S. : "Quid sunt vitdechen ?" Et ille : "Demones sunt ita uelut puerulos se facientes quo modo uolunt ut sibi credentes decipiant".

84) S : "Unde est quod sibi credentibus thesauros et alia queque dant ?" Et ille : "Ex diabolo est ad deceptionem hominum".

85) S. : "Et quid est quod dicitur holda quod noctibus apparet hominibus quasi in multa gloria ?" Ille : "Demones sunt ad decipiendum homines ita apparentes."

86) S. : "Et unde est quod quidam ex hoc cecantur et claudicant ?" Et ille : "Quia nobis credunt, ideo illos signamus ut tanto plus nobis credant, ut et per hoc alios decipiamus".

87) S. : "Si sacerdos excommunicatum defunctum absoluit, num anime illius prodest ?" Et ille : "Quid prodest anime in penis constitute quod sacerdos putridam carnem absoluere uult : nichil. Nam qui pro culpa sua iusto iudicio excommunicatur, et superbiendo et precipue resistendo repugnat nec absolui desiderat et ita moritur, meus est".

88) S. : "Et quid de illo dicis qui pro inuidia uel iniuste sine culpa excommunicatur et ita moritur ?" Et ille : "Pro excommunicatione quidem leues penas sustinebit. Sed tamen in perdicione meus non est, et ille qui eum hoc modo excommunicauit magis reus est."

89) S. : "Et quid dicis de illis qui pro leuioribus culpis, scilicet pro gramine, pro pomis, pro uuis et pro huiusmodi rebus generaliter excommunicantur ?" "Penas quidem quamuis leues morientes subditi, sed in perdicione non sunt."

"Et quid dicis quod duo apostolici sibi et alter alterum et sibi consentientes excommunicant ?" Et ille : "Qui hoc modo excommunicantur penas quidem quamuis leues morientes subditi sustinebunt, sed tamen magistri mei non sunt quia error utrinque est, sed illi magistri mei sunt qui auctores huius rei sunt."

90) S : "Moriens homo quas penas primitus luit ?" Et ille : "Quas primitus scilicet ab infancia sua sursum crescendo usque ad mortem suam fecit, si non penituit."

91) S. : "Et cum anima de penis liberatur, num pene anime huius alii anime preparantur ?" Et ille : "Cum anima de panis suis liberatur pene eiusdem anime deficiunt secundum quod illa liberatur et pene anime huius alii anime non adreunt, quia in anima hac defecerunt ; sed quelibet anima, dum de corpore egreditur, prauis et malis operibus suis sibi uenas (?) fecit, que eam a corpore absolutam suscipiunt".

92) S. : "Num caracteres portantibus prosunt ?" Et ille : "Nichil. Sed illi qui eas portant mihi et sociis meis seruiunt".

"Et unde caracteres uenerunt ?" Et ille "De diabolo".

93) S. : "Num diabolus diabolo nequior et fortior est, sicut homo homini nequior et fortior ?" Et ille : "Est".

94) S. : "Est pax aut altercatio inter demones ?" Et ille : "Cum perdiderint quod lucrati fuerunt, magna altercatio et dissentio (fol. 172v) inter eos est, ita quod se inuicem percutiunt, laniant, mordent, sed cum aliquid eis in prosperitate uolutatis se acciderit, ad pacem redeunt et gaudent".

95) S. : "Et quod homines dicunt aneganc, quid est, ita quod aut de occursu animalis aut fortunium aut infortunium se habere dicunt ? "Et ille : "Hoc maleficium est et a diabolo est, ita quod in hoc homines facit esse infideles et ideo multotiens secundum fidem ipsorum eis aut fortunium aut infortunium occurit."

96) Sacerdos : "Anime que in penis sunt, num esuriem et sitim patiuntur ?" Et ille : "Quedam patiuntur".

97) S. : "Num elemosinis refocillantur ?" Et ille : "Ut esuriens pane et ut sitiens potu, sic et illi huiusmodi elemosinis".

98) S. : "Quod si homo elemosinas non habet, ut monachi et tamen pro caris suis defunctis psalmos dicunt, et illos in esurie et siti refocillant ?" Et ille : "Refocillant uere".

99) S. : "Quid dicis de monachis qui tibi placent ?" Et ille : "Monachum cariorem habeo quam clericum, clericum cariorem quam laicum, monialem cariorem quam laicam cum a propositis religionis recedunt, quia religionem non implent quam uouerunt."

100) S. : "Utrum magis tibi displicet confessio que proprio pastori dicitur, an illa que alieno sacerdoti aperitur ?" Et ille : "Confessio que proprio sacerdoti aperitur mihi plus displicet quam alineo sacerdoti".

101) S. : "Cathari cum infantibus colla abrumpunt, quid de cadauere faciunt ?" Et ille : "In puluerem comburunt".

102) S. : "Et quid tunc cum puluere faciunt ?" Et ille : "Eum in occulta loca spargunt et ibi per diabolicas seductiones omnia que desiderant inueniunt, scilicet aurum, argentum, panes, pisces, uinum et cetera similia que consocii mei illuc afferunt, ut illi tanto plus ab eis decipiantur, illis putantibus quod hec de puluere isto uel de alio semine procedant."

103) S. : "Quid faciunt catari cum cattum ad culum osculantur ?" Et ille : "Fornicationi insistunt".

104) S. : "Et quid faciunt de infantibus qui tunc generantur ?" Et ille : "Colla eorum dirumpunt et in puluerem redigunt. Sed marem et feminam ex eis seruant et marem sic natum et adultum uelut prophetam habent et doctrinam eius secuntur, feminam uero sic natam communem habent et infantes quos ipsa peperit pro sanctis habent et eos in puluerem redigunt, ut dictum est". 

105) S. : "Paganos, iudeos et omnes qui sine baptismo moriuntur, defunctos quo ducis ?" Et ille : "In foueam tartari, id est inferni". 

106) S. : "In quo loco corporis cathari cattum osculantur ?" Et ille : "Ad posteriora in loco formam femine habentem". 

107) S. : "Cattus ille cuius magnitudinis aut cuius coloris est ?" Et ille : "Magnitudinem magni canis habet et ex utroque latere uolatiles pennas, et albi coloris est".

108) S. : "Et quid putant hunc cattum esse ?" Et ille : "Alii diabolum esse putant sed tamen, quia plurima que uolunt eis dat, eum secuntur, alii autem bonum angelum eum esse putant et ita decipiuntur".

109) S. : "Utrum tibi placet plus oratio que fit priuatim a monacho aliquo completorio peracto, seu qu fit eodem tempore sedente in lecto suo ?" Et ille : "Oratio que fit completorio peratco a monacho in oratorio mihi plus placet, quia per inobedientiam fit".

Cum circa patientem sederemus, demon repente exclamauit : "Ovvi, ovvi, ovvi, consocius meus Suslufult et Snelhart nomine iam ueniens, quod me pro fatuo computet dicit, quia ipse carissimum nuncium patri suo attulerit, quem ipse magister catharorum existens de occulto ad occultum transit, scilicet quod cathari infantem mortificauerint et in puluerem Moguntie redegerint; unde peroptime et magno gaudio a principe nostro Lucifero susceptus est, et hoc per locum mihi improperat."

110) Et nos : "Vbi ille est ?" Et ille : "Hic in uicino adhuc est." Et exclamauit : "Per oculos meos, iuro, oculi tui et uetus maxilla tua hoc in proprium uapulabunt ! Ego magistro meo magis placeo quam tu ; ad contumeliam tui de catharis, quorum magister es, plurima referam". Et ita exorsus turpitudinem et sectam catharorum, ut prefatum est, dixit.

111) S. : "Ante passionem Christi Lucifer erat et uagabatur in mundo ?" Et ille : "Vagabatur".

112) S. : "Post passionem Christi non est nec uagatur in mundo ?" Et ille : "Postea residet in tartaro, scilicet in regno suo, et illud custodit quia timet ne alius ei illud auferat".

113) S. : "Anime illorum qui se laqueo suspendunt, in fornace se concremant, in aqua se suffocant, et hoc pro peccatis suis et pro deo faciunt quo ducuntur ?" Et ille : "Socii mei eas in profundum inferni ducunt".

114) S. : "Cur hoc fit, cum prodeo faciant ?" Et ille : "Nos ad hunc errorem eos adduximus, ut putent se per hoc deo placere, cum per hoc nobis seruiant".

115) S. : "Cogis aliquos ad peccatum ? " Et ille : "Leuiter suadeo christianos stupra facere, homicidia, furta, adultera, et huiusmodi cum eos ad eadem anhelare uideo et cum mihi consenserint, mox in idem peccatum eos iuuo. Quod si mihi consentire noluerint, ab eis fugio".

116) S. : "Num in spiritalibus aut in secularibus ad consensum magis laboras ?" "In spiritalibus ad consensum mei laboro quia mihi resistunt". Et cum quidam miles sacerdoti peccata sua confiteretur, ille exclamauit : "Ovvi, ovvi, socii mei in tanta multitudine ab illo fugiunt, uelut nix de nubibus cadit !".

117) S. : "Audes deum nominare ?" Et ille : "Audeo, si uolo". Et in iracundiam dixit : "Deus est".

118) S. : "Quem deum dicis ?" Et ille in ira : "Deum qui in celis est".

119) S. : "Quod celum dicis ?" Et ille in ira : "Celum in quo tronus dei est".

120) S. : "Et quem tronum dicis ?" Et ille in ira : "Tronum dico ante que Michael consistit". Et statim in furore subiunxit : "Et Deum, scilicet Ihesum filium Marie, audeo nominare".

121) S : "Anima uiri qui legitimam uxorem relinquit et aliam duxit, seu anima mulieris que legitimum maritum dimisit et alium duxit et ita sine penitentia moriuntur, num ad te respiciunt?" Et ille "Mei proprii sunt si absque penitentia obierint, et pro meritis plenis remunerabuntur".

122) S. : "Quo tempore cathari conueniunt ut cattum osculantur, scilicet statuto sibi tempore uel non statuto ?" Et ille : "Quocumque tempore magister catharorum eos conuenire facit, scilicet cum sibi placuerit, ut ad hoc opus conueniant". 

123) S. : "Num demones futura sciunt ?" Et ille : "Nec Lucifer nec alii demones futura (fol. 173r) sciunt, sed secundum temperiem aeris et secundum susurrationes et demonstrationes hominum futura notant".

124) S : "Cur priores sancti uelut Martinus, Remigius, Benedictus demones a possessis corporibus cito expulerent, modo autem vix expelluntur ?" Et ille : "Modo similes non inueniuntur, quia illi in simplicitate deo seruierent, modo autem homines duplicitatem cordis secuntur, unde nos demones modo proteruiores sumus, cum prius magis obedientes propter obedientiam illorum essemus".

125) S. : "Sunt tamen ulli sancti hoc tempore ?" Et ille : "Sunt plane".

126) S. : "Utrum magis diligis quodque homicidium, adulterium, uel fornicationem ? " Et ille : "Quodque homicidium magis diligo".

127) S. : "An magis diligis rapinam an furtum ?" Et ille : "Furtum magis diligo".

128) S. : "Cur hoc ?" Et ille : "Quia et ego fur sum, et furtim omnia opera mea facio".

129) S. : "Mutas te aliquando in alias effigies ?" Et ille : "In angelum lucis me muto cum uoluero, et in coruum et in murem et in muscam et similia".

Et cum quadam die multi tam femine quam uiri ad spectaculum istud intrassent, demon fortior solito factus est.

130) S. : "Unde fortitudo hec tibi aduenit ?" Et ille : "Per altissimum iuro quod uerum est quod tibi modo dico. Si aliquis homo a demone possessus est, demon in illo uires eiusdem hominis imitatur. Nam si idem homo aliquo casu letus efficitur, demon in eo letitiam arripit, si autem ille tristitiam tenuerit, tunc et demon tristitiam in eo sumit, uel si sanguis eiusdem hominis in eo ira ferbuerit, mox et demon in eo iram ostendit. Et quoniam mulier hec a superuenientibus sensualiter in iram mouetur, inde ego fortitudinem sumo".

131) Et de ceteris similiter, et domna Hildigardis dixit : "Num infirmitatem quam habeo consocii tui mihi afflauerunt ?" Et ille : "Afflauimus, et precipue diabolus qui Nochdols dicitur".

132) Et illa : "Video os Luciferi qui te sufflatu emisu plumbo concludit, ne ulterius tibi auxilium prebeat". Et ille : "Ach et ue tibi, quod tales oculos habes !"

133) Et domna Hildegardis : "Video quod consocii tui plagunt et ululant quia putabant quod gloriam per te habere deberent, sed nunc per te confunduntur quoniam iam in conatu tuo deficis". Et ille : "Ach, ach, ach et ue nobis, quoniam omnia placida, omnia concilia nostra denudas et inde plurimum confundimur. Nam si te solam uicissemus multum uoluntatis nostre lucrari possemus".

134) Et Hildegardis : "Video ignem tibi infelici per ueram beatitudinem apponi, a quo perustus uas quod possides relinques". Et ille : "Omnia scandala nostra denudas, unde consocii mei cum simul conueniunt ut lucra sua componant, dicunt quod se ab oculis tuis abscondere non possunt, quoniam omne consilium eorum ad quod anhelant per te dissipatur, et ideo magna dissensio inter eos oritur. Et ideo huiusmodi oculos habes. Utinam in eisdem oculis ceca esses ! Nam numquam uisus alicuius hominis tot scandala nobis intulit. In fundum enim inferni uides".

Demon in sequenti muliere dixit quod crumina (?) et sibili precipue sibi in ludo placerent, quia etiam his uocibus nequam spiritus congregarentur. Saltationes sibi magis placent quam lenis incessus in chorea.

135) Et dixit : "Si quis ulli quicquam committit et moritur, et si ille qui commissum suscepit heredibus non reddit, peccat, uel si heredes non habet pro anima defuncti det".

136) Et dixit : "Si quis de aliquo crimine in capitulo publice inclamatur et ei uindicta pro eodem crimine ponitur, tam bonum ei est ut deinde idem crimen sacerdoti secreto confiteatur quia cum in capitulo inclamatur, sepius nolens hoc patitur sponte aut cohercetur".

137) Et ait : "Peccatum quod semel quis confitetur, et penitentiam sibi iniunctam complet, non oportet ut denuo uel alio sacerdoti confiteatur sed si iterum confitetur tanto perfectius ab illo purgatur. Quid semel confitetur si iterauerit, idem peccatum iterum confiteatur, et emendetur. Si aliquis penitentiam suscipit quam ferre non potest, eidem sacerdoti idem peccatum confiteatur et dicat penitentiam que sibi iniucta est quod eam perficere non possit, et roget eam inminui et minutam penitentiam compleat, quia deus avarus (?) in penitentia inportabili non est, sed clemens in illa que ferri non potest. Et si confitens peccatum sacerdoti dixit "Hanc penitentiam mihi iniungio" et eam sacerdoti denominauerit, et si sacerdos eam illi iniunxerit quam confitens prenominauit, ille secure eam compleat, quamuis eam sacerdoti prenominauit. Et confessio quam homo per semetipsum dicit melior et utilior est quam si sacerdos eam illi predicat".

138) S. : "Si quis ecclesiam uel abbatiam uel aliud spiritale donum per simoniam suscipit, si postea sacerdoti confitetur et illi idem resignat in confessione, et si sacerdos illi idem officium reddit quatinus deo in puritate idem seruiat, secure illud suscipiat, si autem impenitens cum simonia obierit, in eternum dampnabitur". Et dixit quod casticationes verborum peccata quamplurimum aufert. Et letania, scilicet nomina sanctorum nominata, ualde iuuant hominem et magis quam alia psalmodia, quoniam ibi sancti et merita eorum inuocantur. Si quis adulterium facit cum femina marito uiuente et si maritus obierit et adulter illam postea legitime (fol. 173v) in uxorem ducit, si se non separant et sic inpenitens obierint, in perdicione erunt (?). Si autem presbitero confitentur et ille eos sic simul esse per indulgentiam permiserit, usque ad finem mundi in penis erunt et tunc a Christo (?) saluabuntur".

139) Dixit quod Michael in primo prelio cum drachone prelians ad hoc predestinatus sit, quod postea pro animabus hominum cum malignis spiritibus preliatur et princeps animarum est. Fulgor eius in morte hominum est, ac in pensa omnia bona facta pensat, et econtra diabolus mala opera scilicet christianorum, et fulgor eius angelo, cui idem homo commissus erat, committit, et ille eam ad penarum loca ducit, eamque nequam comitibus purgandam tradit, ibique fulgor eiusdem primi angeli cum ipsa anima est quousque purgatur, siue purgatio illa prolongetur siue breuis sit.

140) Dixit quod maiora peccata primum purgentur et ita ad leuiora.

141) Dixit : "Generalis excommunitio ut de frumento, de gramine, de pomis, de nucis, et de similibus, scientem et negligentem dampnat, nescientem non ledit. Et famuli qui cum iussu dominorum suorum hoc faciunt leuius purgabuntur, et domini iubentes rei sunt".

142) Dixit : "Deus his qui in speculo frequenter se considerant dicit : "Tu confisus es in illum qui primo seipsum inspexit, ergo cum illo manebis".

143) Dixit : "Sanctis quos homines… in memoria sua habent in illa uita, eis consolationes exibent".

144) Dixit : "Quia demones dilectionem dei non habent, que calida est, in inferno…, quia dilectio dei ibi non est".

145) Dixit : "Christianus homo sine causa occisus uulnera sua deo semper ostendit. Qui proximum suum odit in igne punietur, qui lasciuus et uanus est, vermibus punitur, et qui proximo suo bona inuidet, frigore punitur".

146) Dixit : "Si quis in claustro inuitus est et semper uoluntatem…endi habet et in hac uoluntate moritur, pice et sulphure punietur".

147) Dixit : "Homicida faciem patris tanta plenitudine non aspicit ut alia anima, quoniam facturam dei perdidit".

148) Dixit : "Adulter maiores ignes patitur quam homicida, quoniam adulter occulte peccat sine timore et sine penitentia, homicida uero aperte peccat et timet et publice penitet, et adiutorium querit, quod adulter non facit".

149) Dixit : "Monachi qui ad seculum conuertuntur et ita moriuntur, maiores penas iudeis et paganis habebunt et poculum Luciferi bibent".

150) Dixit : "Si quis hominem occidit et alii cum illo ibi sunt, et eum tamen non occidunt sed uoluntatem occidendi illum habent, de morte illius rei sunt sicut et ille qui eum occidit, qui autem ibi sunt et uoluntatem occidendi illum non habent, de morte eius inmunes sunt".

151) Dixit : "Si quis hominem occidit et inpenitens moritur, si quis carrinam pro eo suscipit, penas et malignos spiritus ab eadem anima aliquantum aufert. Si quis carrinam pro alio suscipit uelut sacerdotes aut monachi sepe faciunt et pecuniam pro carrina suscipiunt, peccatum carrine sibi inponunt, et ille qui pecuniam dat absolutus est".

152) Dixit : "Proprio sacerdoti quilibet confitebitur, si autem ille stultus est nec confitentem curare scit, alibi remedium querat".

153) Dixit : "Si quis ad sepulcrum Domini, ad sanctum Iacobum uel alias se iturum promittit et peregrinationem illam elemosinis soluit, absolutus est et diabolo molestius est quam si peregrinationem arriperet, quia aut pro uana gloria aut pro aliqua uana causa iret et non pro timore dei".

154) Dixit : "Ieiunium deo magis placet quam flagella accepta quoniam ieiunium corpus macerat, flagellum autem non".