1) L'exemplum 136 du Liber visionum de Jean de Clairvaux (c. 1170)

Liber visionum et miraculorum de Jean de Clairvaux, manuscrit 946 de la Bibliothèque Municipale de Troyes, publication d'Olivier Legendre à paraître aux éditions Brepols.

Numéro d'édition : [136], folio 163. La numérotation du texte ne correspond pas à l'édition à venir mais a été ajoutée pour la clarté de l'exposé.

De quadam demoniaca mirabiliter curata in Italia. xlii .

(1) Anno incarnationis dominice millesimo centesimo septuagesimo tertio, apud Laudum ciuitatem Italie, matrona quedam sanguine clara et ut dicitur honesta, male a demonio uexabatur. Dolent amici ; accersitur abbas quidam Cisterciensis ordinis nomine Ambrosius, homo suaue redolens nomine, pariter et conuersatione, consilii gracia et auxilii, uicinus et familiaris illius matrone. Presenti abbati negat illa uultum simul et uerbum. Persuadente abbate ut in se intenderet et secum loqueretur, illa indignans et fremens : “Nolo, inquit, te uidere, nec tibi loqui !” Hec et alia plura sepius iteratis uocibus clamitabat. Apprehendens abbas caput eius et ad se conuertens, ait ad demonem : “Velis nolis, precipio tibi in nomine Domini ut michi loquaris.” Cui ille : ­“En loquar ut uis, sed inuitus et coactus.” Et abbas : “Quomodo huc intrasti ? -Intrauimus quidem multi per duas amicas nobis passiones, iram et tristiciam, que semper aut mortem pariunt, iuxta illum caluum, aut insaniam, ut cernis in presentiarum.”

(2) Precipiente illi abbate ut paululum secederet, ut posset sibi loqui mulier, cedens ad pedem paruit imperanti. Sic abbas permisit. Cumque pedem solum teneret, cepit pes huc illucque a possessore inquieto agitari. Tunc mulier ad abbatem se uertens et illum pie respiciens, salutauit eum. Cui de statu suo sciscitanti, se debilem nimium esse et afflictam respondit. Deinde causam querenti, subiunxit illa : “Irata maledictionem importaui in ancillam meam, ‘utinam, dicens illi, intraret demonium in corpus tuum.’ Grauiorem illa michi talionem maledictionis rependens, ‘Immo, inquit, in tuum corpus <…> ducenta quinquaginta aut trecenta modo intrent demonia !’.” Statim demonium inuasit uas suum iterum, a pede quo secesserat usque ad summum. Dedit itaque abbas consilium ut mane facto ad ecclesiam beati Bassiani confessoris duceretur et ibi adiurata per nomen confessoris, ab episcopo eucharistiam susciperet. Regressus abbas ad monasterium, iniunxit orationes fratribus pro ea faciendas ad Dominum.

(3) /162v/ Tunc demonium dixit presentibus : “En uetulus ille quanta et qualia aduersus me machinatur.” Hoc de abbate dicebat. Similiter et de episcopo quem adducebant amici eius ad mulierem, dicebat : “Ecce, inquit, adducitur episcopus contra me. Nunc in illo loco et tali loco est. Loquens hec et hec, iam appropinquat, iam prope est, en presto est.” Quamuis multa haberet demonia mulier illa, tamen unum tantummodo sic loquebatur. Abbate cum fratribus orante, tota illa nocte demones irrisoriis disceptationibus conferebant inter se conquirentes quomodo abbatem cum suis consiliis deciperent, ut preualerent. Dicebat unus : “O quanta die crastina passurus sum ! Heu michi ! Qualis temptatio, quantus michi labor inminet ! Vetulus ille qualia michi discrimina preparauit ! Quid agam ? Ecclesiamne illius hipocrite ingrediar ? Ve michi ! Conmunicabo, perpetuo exconmunicatus ? Pessima consilia quomodo effugiam ?” Illo reticente, alius quasi alter Gosem Arabs respondebat : “Edificemus. Si uenerit uulpis, transiliet murum eorum lapideum. Num ille Bassianulus nos eiciet ? Quid times furnum illius ingredi ? Numquid non sanguinem illum Iudas noster percepit ? Vnde et tu egredere et fac ita, postea decipies.” Alius quoque : “Sed heus, non preualebimus ! Pro dolor ! Illo tali die pars nostrum, deinde alio die aliqui extrudentur, ad extremum omnes turpiter eliminabimur. Sed quid ? Interim dum licet et in hoc corpore sumus, faciamus quod in perpetuum nos cruciet.” Sic inuicem demonibus colloquentibus, ancille que ascultabant totam noctem duxere insomnem.

(4) Mane autem facto iniuncta oratione fratribus, abbas reuersus misit nuncium ad eam, ut ad ecclesiam ueniret. Illa premissis excusationibus quanpluribus debilitatis, prius gustare uelle, denique fluxus uentris, ad ecclesiam uenire se non posse nec honestum esse pretendit. Tunc abbas : “Occasiones querit, quia ad ecclesiam uenire non uult. Mendax est, ab inicio, quia in ueritate non stetit. Date illi manducare ! Velit nolit, portetur !” Venit episcopus, celebrauit missam. Introducta mulier in ecclesia stetit dum missa cantaretur cum summa disciplina et premonita ab abbate conmunicata est, fidem prius sacramentorum confessa, pariter et sua peccata confessione consueta. Postea ab episcopo per nomen sancti Bassiani adiurata irrugiit clamore magno cachinnans et dicens : “O stulti et decepti ! Num Bassianulus nos eiciet ?” Tunc quidam : “Habemus, inquit, hic reliquias sancte Marie et sancti Petri ; adiuretur per eas.” Quo audito, irridens ait : “Num Petriolus me eicit ? An Mariola me extrudit ?” Indignatus abbas dixit : “Dic sancta Maria, non Mariola !” Et ille : “Modo, ait, sit Maria, uel ut mauis sancta Maria.” Et coegerunt eam reliquiarum thecam osculari. Qua osculata, statim altum trahens suspirium, diucius mansit muta.

(5) Erat ibi clericus qui audacter adiurabat demonem. Cui demon : “Ihesum scio. Tu uero quis es ? Nonne tu illa et illa nefanda crimina, tali et tali /163r/ loco perpetrasti ?” Clericus confugit ad confessionem et reuersus non est cognitus ab eo. Similiter et cuidam coram eo stanti peccata sua improperabat et omnia aliorum peccata non confessa cum risu suo publicabat, ita ut nemo ante eum auderet apparere, nisi prius bene fuisset confessus. Alioquin, statim confundebatur. Post confessionem, nichil cuiquam unde erubesceret inferebat. Vni ex ancillis stanti coram, cui iam sua importarat peccata que et ipsa sicut et ceteri confessa fuerat, unde et audacter eum prouocabat, dixit : “Meretricula, nondum bene confessa es.” Et ancilla : “Mentiris ! Dic, si potes !” Tunc <…> coram omnibus dixit : “O lecatrix ! Nonne crucem Domini super eam mingens polluisti ?” Huiusmodi crucem (duobus scilicet digitis in <cruce> superpositis) stulti et nimium irati ex praua consuetudine in illa terra faciunt, ac desuper indignando conspuunt. Ad hoc uerbum omnes erubuerunt, maxime illa ancilla. Hinc pensandum est quanta reuerentia exhibenda est huic dominice crucis signo, quoquomodo, uel quacunque causa formato, quando eius contemptus etiam a demone tam atrociter contempnenti improperatur.

(6) Ducta deinde ad ecclesiam demoniaca sancti Petri, in qua erat altare quoddam antiquum habens lignum ex quo aqua paulatim egredi uidebatur, a latere dextro, per quam sanabantur infirmi, clericus quidam interrogauit demonem unde esset aqua illa, uolens eum de mendacio arguere. “Aqua illa, ait demon, de paradiso est.” Clerico mentitum esse demonem asserente et “numquid hic paradisus, aut talis est paradisus ?” illudendo interrogante, respondit demon : “Immo tu mentiris. Numquid non per uoluntatem eius egreditur qui ubique est et Dominus est paradisi ? Et Dominus ipse paradisus est. Nec aliter potest egredi. An negabis ?” Et mirantibus omnibus, clericus obmutuit

(7) Tunc demon conuersus ad quemdam qui specialiter diligebat matronam quam possidebat, dixit ei : “Si uis uoluntatem huius mulieris quam possideo facere, scio quia diligis eam, est apud Mediolanum homo consanguineus eius manicheorum sectam tenens, quem si ad catholicam reduceres unitatem, multum illi placeret. Et ne putes me uoluisse tibi illudere, secedo paululum, loquere cum ea, ut probes me uerum dixisse.” Vix istos sermones compleuerat, mulier reddita sibi ad tempus, dixit ad predictum amicum suum : “Verum tibi dixit, consanguineus meus est et ualde bene feceris, si eum ad catholicam conuerteris. Labora rogo.” Et designato ei loco, domo et consanguinei sui nomine, adhuc loquebatur, iterum reuertitur possessor ad possessionem et illa non cognouit amplius amicum suum cui loquebatur. Sic puto <…> factum, quando conmunicata est : memini me quondam talia audisse, de quodam seculari sacerdote. Is die quadam cum missam celebraturus ad ecclesiam profectus esset, induit sacris se uestimentis. Aderat quedam sua carnalis filia que, antequam ad sacra agenda /163v/ ascenderet sacerdos pater ipsius, uidit quasi catum quemdam de ore patris exire et deinde peracto misterio iterum in os eius catum intrare. Ita et in ista demoniaca agebatur, non ad similitudinem dico cause uel culpe, sed ad recessum et regressum demonis designandum, aliquando pro ipsius uoluntate <…>, plerunque diuina uoluntate uel precepto, quandoque alicuius uiri iusti iussione, semper tamen ex Domini permissione, aut precepto, ut predictum est, aut uoluntate.

(8) Claui cuidam sancti Siluestri que ibi habebatur ut ferebatur admotus, per quam demoniaci tacti uel ustulati sanabantur, omnino illam attingere renuit. Adiuratus quot haberet socios, numerum expressit. Interrogatus si egrederentur, respondit : “Pro dolor ! Iohannulus, inquit de episcopo Iohanne qui eam conmunicauerat, ob improbitatem orationum suarum ad amicum suum Ihesum que nos incendunt uiginti quinque expellet, tres Innocentes illo die tres eicient (quorum corpora in ecclesia illa dicebantur antiquitus esse sepulta, ex numero sanctorum Innocentium). Ad extremum nos omnes eiciet, qui sanat omnes infirmitates.” Nescientibus illis quo in loco corpora trium requiescebant innocentum, adiuratus ut locum ostenderet diabolus, tracto demoniace corpore uelut a cane paruo illud trahente per interfemora turbarum constipatarum, miro modo antecedebat omnes usque ad locum ubi sepulti erant sanctissimi pueri. Tunc ait : “Ecce hic sunt.” Gaudentibus itaque populis et corpora sanctorum querentibus, inuenitur ille thesaurus preciosissimus, certo indicio expulsione demonum.

(9) Lamentante iterum uehementer demone et eiulando dicente : “O quid perdidi ! O quid perdidi ! Ve michi !” Dixit abbas : “Quid perdidisti ?” Et ille : “Coronam auream. – Vnde tibi corona aurea ?” Tunc ipse : “Perdidi gloriam Dei.” Cui abbas : “Quid auro et glorie Dei ?” Respondit : “Nichil prorsus aurum ad gloriam Dei.” Et abbas : “Quomodo perdidisti ? – Per superbiam, demon dixit. – Quam superbiam ? – Concupiui, inquit, esse similis Deo. Numquid nescis ? An non audisti ? Illud concupisse fuit cecidisse. O mors pre ceteris fugienda !” Tunc abbas : “Velles recuperare ?” Ille : “Omnino ! – Quid propter hoc faceres ? –Quicquid tolerari potest uel fieri : stercoras uel lapides comedere, ipsas etiam libenter amplecti gehennas usque ad finem seculi, si uel tunc recuperare possem. Sed desperaui. Languor meus pessimus et plaga insanabilis.”

(10) Ad hoc spectaculum tota pene <…> ciuitas conuenerat. Erant in ecclesia hominum amplius quam septem milia. Iam murmurabat populus propter ieiunium quod indixerat eis episcopus pro liberatione mulieris, eo quod dies iam in altum processerat. Quod cum demon persensisset, aspiciens in crucifixum ecclesie exclamauit et dixit : “O domine Ihesu misericordissime, scio quia sis sanctus Dei. O piissime Fili Dei summi, utquid tanta et talia dignatus es pro hominibus pati ; et isti miserrimi christiani nichil uolunt pro te tolerare, nec saltem uno die ieiunare. /164r/ Tu felle et aceto potatus, isti miserrimi christiani non erubescunt carnibus et uino ingurgitari. Tu totum corpus tuum et membra totis supliciis pro eis redimendis et saluandis exposuisti, totis plagis et uerberibus et cruciatibus laniari permisisti, nec nisi uolens uniuersa sustinuisti, quippe omnitenens et isti miserrimi christiani non possunt ad lacrimas flecti, ut te uelint uel in modico imitari, ne sicut nos in eternum pereant ? Tu temet ipsum cunctis uilitatibus et extremitatibus, cunctisque affectionibus dignanter humiliasti et isti miserrimi christiani utinam pro seipsis dignarentur uel in uno inclinari. Obsecro te, Fili Dei, ne me torqueas, nec ante tempus in abyssum mittas.” Et sepius repetens “Ihesu misericordissime !”, aiebat : “Nonne tu uita christianorum uiuificans omnia, nudus et discalciatus pendens ante oculos omnium, proscriptus et dampnatus pro peccatis eorum, ut possis uere dicere : O uos omnes qui transitis per uiam, attendite et uidete si est dolor similis sicut dolor meus ! Et isti miserrimi christiani non credunt uite sue tibi extendenti manus tuas tota die, sed factus es eis in fabulam, sicut Iudeis et paganis in scandalum et in stultitiam ? Nonne tu, miserator et misericors, in oratione Deus et homo pernoctans, factus in agonia prolixus supplicasti, adeo ut fieret sudor tuus sicut gutte sanguinis decurrentis in terram et isti miserrimi christiani duriores saxis nolunt scindi ad penitentiam, nec in ecclesia tecum uel die una demorari, ut pro suis criminibus lacrimas uel singultus tibi offerrant, Ihesu Fili Dei, quid dicam ad miseros istos ? Adiuro te ne me torqueas ante tempus.” Talia frequenter repetens et quasi quibusdam corporis motibus lamentantis speciem habens, uniuersos conmouit ad lacrimas. Mirabantur omnes super his que audiebant, abbas ipse nisiuidisset maiora his et audisset, credere non posset. Denique, his auditis, compunctus populus dicebant adinuicem : “Quid fiet de nobis si penitentiam non egerimus ? Ecce quomodo demones credunt, dolent et contremiscunt.” Et erumpentibus lacrimis et facto fletu magno in ecclesia, non se poterant a lamentis continere. Conmota sunt uiscera eorum super illam nobilem matronam, quam a demone uexatam, nunc totam de crucifixo pendere uidebant. Flebant itaque omnes. Ad quos demonium quod erat in ipsa, iterum atque iterum dicebat : “Miseri christiani, nolite flere super me damnatum, sed super uos ipsos flete et super actus uestros lugete et plorate, quia si in uite ligno uniuersa hec facta sunt, in arido quid fiet ?” Subiungensque aiebat : “Claui qui foderunt manus et pedes facientis et portantis omnia, non qualescunque fuerunt. Non parui, non modici, quales in sellis uel frenis equorum, uel in cepetis hominum consui solunt, sed fuerunt grossi et magni. Corona spinea in capite fixa /164v/ altissimi non fuit de qualicunque, sed de durissimo spinarum genere, quod infert dolorem cum amaritudine.” Nominauit etiam genus spine, mirantibus uniuersis cum abbate. Et trahens alta suspiria, iterum exclamauit : “O crux, crux ! Ante misericordissimum Ihesum mortibus omnium damnatorum, sceleratorum, iniquorum, toto orbe horribilis, abhominabilis, turpissima, nunc unius morte Dei et hominis ubique terrarum fulges amabilis et clarissima.” Multis aliis huiuscemodi conmendationibus attollens mirabiliter et diutius laudes <…> crucis, quas perlongum est enarrare, de cruce transiuit ad conmendationem mortis Christi et sanguinis, que licet inuitus et coactus sicut ipse protestatus est, miro modo conmendauit. Et rursum non interrogatus sed <…> iussus ad crucifixum : “Ihesu Christe Fili Dei summi misericordissime atque piissime, utquid dignatus es pro christianis mori, cum ipsi nolunt te imitari ? Mors tua non qualiscunque, non aliqua de uniuersis. Mors est que nequaquam mors est, sed uita cunctorum uiuentium. Hoc uno suscipit nomen mortis, quo omnem, idest eternam mortem in se credentibus occidit, sicut dicis : “Ero mors tua, o mors.” Et tamen miserrimi christiani non credunt tibi uite sue ante oculos suos pendenti et assidue manus tuas ad ingratos expandenti !” Et iterum atque iterum mirantibus et flentibus uniuersis repetens aiebat : “Domine Ihesu Christe clementissime ac piissime (hec enim duo, mirante abbate, crebrius in crucifixo conmendabat) o de quam incomprehensibilibus inmense misericordie uisceribus sanguis ille fons uiuus uite de tuo piissimo latere uniuersis manauit credentibus. Sanguis ille licet de humana carne Dei eterni ad tempus fusus sit, uiuificat tamen et iustificat ab eterno et usque in eternum bibentes se et isti miserrimi christiani nolunt imitari et bibere, ut possint in eternum uiuere. Ihesu Christe clementissime ac misericordissime, maledicti et miserrimi sunt qui credunt uel sperant in carne et sanguine, sed non tuo. Tua enim caro et sanguis Dei sunt et Deus sunt. Non ergo a Deo recedit qui credit et sperat in eis, quia tu es Christus Filius Dei et caro et sanguis tuus tu ipse es. Ihesu misericordissime ac piissime, humilitas tua non est humilitas, sed plusquam humilitas. Cum esses omnipotens, factus es quasi nichil potens. In natiuitate tua omnis uilitas, in tua uita omnis pauperies, in disciplina tua omnis rusticitas, in passione omnis iniuria, in morte omnis ignominia. Et isti miserrimi christiani dedignantur humiliari, nec credunt uite sue ante oculos suos tota die pendenti, tibi. Supra modum incredibilis humilitas tua, incogitabilis misericordia tua. Omnia bona et sancta fecisti et omnia mala recepisti et pertulisti. Omnia bona et sancta dixisti et omnia mala et blasphema audisti. Vnde tanta et talia cum esses Filius Dei, dignatus es pati ?” Ad singula pene uerba que dicebat, statim ingemiscebat subiungens : “O, o mortuus sum, mortuus sum ! Quid facio, quid facio ? Nollem, nollem, /165r/ sed cogor, cogor ! Mariola cogit, Petriolus coartat, Iohannulus exagitat ! Aut ille uel ille non sanctus sed sanctulus me cogit dicere.” His diminutiuis uocabulis et sanctos blasphemabat et irridebat et socios demones ne ab eis flagellaretur propter uerba precedentia, sic sibi placare uolebat. Demonia subiecta esse demoniis, docente Sacra Scriptura, non ignoramus.

(11) Denique sciendum quod multa intermittuntur, immo omnino omittuntur, que requisitus, de Domini humilitate, morte et sanguine et aliis que ad beneficium nostre redemptionis conmendandum pertinent, coram omnibus qui aderant protulit et etiam de antiqua et subtili demonum scientia et eorum miseria, que si scriberentur uniuersa forsan et fastidium pre nimietate uerborum et prolixa narratione generarent legentibus, uel fabulosa aut friuola seu narrantis adinuentiones a quibusdam putarentur. Ea tamen que magis credimus utiliora legentibus esse atque probabiliora, intacta non relinquimus. Neque enim ex inuido corde descendit hec detruncatio, sed ex discretione et consilio, non solum proprio, sed etiam alieno. Nunc recurramus ad sequentia.

(12) Erat apud Mediolanum et altera demoniaca et ipsa nobilis. Super hac iste demon sepius interrogatus, tandem in hanc uocem erupit : “Quid me cogitis ut ego uobis eum tradam ? Ipse dominus et princeps meus. Obsecro ne huc ueniat et me perimat. Valde enim eum timeo.” Quod cum audissent populi, magis ex hoc cupientes audire demonum certamina, festinato miserunt ut adduceretur. Quod cum iste animaduerteret, continuo alta trahens suspiria, cepit lamentari et dicere : ­“Miserrimi christiani, quid me perdidistis ? Cur me peremistis ? En <...> uenit, ecce appropinquat et furit super me dentibus suis ! Quo fugiam ne inueniar ? Ille iam per uiginti et amplius annos ibi cubauit lamia et inuenit sibi requiem, habuitque foueam hericius. Ego apud uos inuenire quietem non potui.” Adueniente itaque Mediolanensi demoniaca et in ecclesia introducta, conuenit pene uniuersa ciuitas ad hoc spectaculum. Tunc ille demon de Mediolano tamquam leo rugiens et ipso gestu corporis quod possidebat, dominationis fastum ostendens, a longe exclamans, quamplura in alterum demonem euomuit conuicia : “Serue nequam, inquit, quid fecisti ? O quanta et qualia miserrimos christianos docuisti. Scio, manzer, scio !” Et rursus per ironiam ad eumdem, risu ficto : “En domine, quam magnus predicator effectus estis, quante auctoritatis, quam optime regis miserrimos christianos et illis predicas. En uniuersa ciuitas conuenit audire sermonem Domini. O furcifer maledicte, quis diabolus hanc iniunxit tibi predicationem ? Quis hanc legationem tibi imposuit ? An apostolicus uis fieri ? Alter Iudas, alter Cayphas, alter Saul, alter Phassur, quid me prodidisti ? Quid me tradidisti, ut huc adducerer ? Edepol, /165v/ Castor, Medius, Fidius, Beelzebub, ceterasque per nostri iuro uirtutes Auerni, nisi ligatus essem, iam tibi disciplinam dedissem, non quale miserrimi dant alterutrum christiani, aut tepidi monachi. Dant eas siquidem tam tepide et remisse ut nos qui aspicimus etiam ad risum et cachinnum mouemur. Non ego sic tibi fecissem, sed ducentas nullaminus tibi disciplinas intulissem. O putide ! Parum dixi, immo libentius mille te gladiis perfoderem !” Erat mirum uidere quomodo si posset conabatur eum discerpere, adeo ut a multitudine fidelium uix teneri posset et coherceri. Alter uero demon in corpore sibi subiecto nimio terrore perculsus, totus subcutiebatur et satisfaciens sepius repetebat : “Petriolus me cogit !” et cetera, ut supra scriptum est. Ad populum quoque dicebat : “Obsecro uos, uidetis iram et furorem principis aduersum me, tenete eum strictius, ne me pariter et uos interimat, nam inuicem mordemus et comedimus et ab inuicem consumeremur, nisi ille qui moderatur omnia nos compesceret, malis in terra bene utens. Pascimur siquidem cruciatibus et mortibus quarumlibet creaturarum, maxime hominum, et si permitteremur nos uniuersa destrueremus.” Ad singula pene uerba que iste dicebat, alius in eum que poterat conuicia nequiter importabat, sepius repetens et dicens : “O furcifer ! Scis quid feceris ? Quantum ad te attinet iram, tristiciam ceteraque uicia uirtutes nostras tulisti de medio. Et quis non deuitabit de cetero ? Vt ad ecclesiam pergant et uox incantantium audiatur, ut calix incantantis sapienter bibatur, quasi episcopus perorasti ! Et quis ulterius abstinebit ? Peccata non confessa uehementer exprobrasti ! Et quis amodo non confitebitur diligenter, ne sibi sua a Deo uel a nobis obiciantur delicta ? Dominum denique paradisi admodum conmendasti. Sed esto. Cur fratres nostros et socios manicheos tam turpiter prodidisti ? Et erit amodo qui non eos detestetur, fugiat et persequatur, nisi sit plusquam diabolus ? Orationes inimicorum nostrorum que nos incendunt, exagitant et expellunt a cordibus hominum, quam fortiter conmendasti ! Et quis non libentius amodo orabit, ut non succumbat nobis ? Si tu desperatus stercora, lapides, ipsas etiam gehennas ut misericordiam consequi posses, tam libenter amplecteris, quid facturi sunt christiani, qui non debent desperare ? Penitentiam, abstinentiam, ieiunia, humilitatem et cetera nobis ualde contraria quam fortiter crebrius repetens persuasisti ! Et quis ad predicationem tuam non obseruabit, nisi qui te deterior fuerit ? O, o quomodo crucifixum cum omni supellectile sua diutissime aspexisti, quomodo honorasti, quomodo magnificasti, quomodo glorificasti, quomodo per singula conmendasti ? Et quis ulterius dubitat, quis non amplectitur, quis non totis uiribus imitatur ? Quia si damnati predicant, saluandi quid facient ? Si inimici, si blasfemi honorant, extollunt, amici et pii quid facient ? Si pagani aut Iudei fratres nostri adessent, ad predicationem tuam nouam cicius debuissent et conuerti et baptizari, ne peiores nobis, pro pudor, apparerent, quia si demones credunt, confitentur et contremiscunt, /166r/ et palam predicant, christiani quid plus faciunt ?”

(13) Sunt et alia non pauca que isti demones adinuicem dixerunt, que si queque per singula scriberentur, in librum traherent hanc narrationem forsan uel tragediam. Sufficiant hec sumpta de multis que congessimus ad laudem Dei, gloriam et honorem et fidei christiane confirmationem et pie legentium edificationem, ut ipsi de amicis crucifixi Dei, fiant semper amiciciores et de paratis ad seruiendum ei, efficiantur de die in diem indesinenter paratiores. Non enim hec dicta sunt a demonibus uel facta una solummodo die, sed aliquanto tempore. Porro postquam hec gesta sunt et mulier illa de ciuitate in qua hec facta sunt que Leodium dicitur, sanata est omnino, illo eam sanante sicut superius habetur qui sanat omnes infirmitates et populus plurimum edificatus est.