I. – Ennodius Armenio Consolatoriam

1. Diu, frater¹⁵⁸⁰ carissime, festinante uoto consolatoriam ad te paginam dum emisi, ne putarer uel mihi subducere fletus, dum uerba conpono, et in lamentationis dispendiis facere de gemitibus decora sermonum et debitum planctum per loquellae schemata dissipare, cum contra amicitiarum religionem et consanguinitatis uincula secretum conscientiae patiscat hostilis, si cum possis dupliciter defunctum flere, non facias, id est, si oculorum ministerio nequaquam iungas oris officium. Vbi, dum lumina stimulis acta doloris inlacrimant, feriata sint uerba plangentis ? 2. Sed ego, hominum sincerissime, qui tristitiae tuae obsequium in omni debeo parte qua ualeo, maerorem meum in quo tibi comes sum, uolui scriptione testari, ne in una aetate effusarum interciperetur memoria lacrimarum uel aestimaret posteritas me in filii tui morte hoc solum debuisse quod solui, habens in hac uia uenerandorum exempla pontificum, quorum imitatione nobilitantur quos in umbram merita concluserunt. 3. Ambrosius noster decedentem germanum teste afflictionis suae libello prosecutus est. Quem cum recenset secuta proles, et scriptoris bene meminit et in Satyri fratris eius obitu lamenta coniungit, quia eius prouisione contigit recentem dolorem ostentare, dum loquitur, et ante legentum oculos semper exhalantia spiritum iam diu defunctidefuncti membra monstrare; nec umquam pati ueteriscere relationis fide funus, quod anni potuerunt sepelire transacti. 4. His ita se habentibus oculorum flumina refrena et animum, si placet, ad eius uerba conuerte, qui tibi flens consolator occurrit.

Amisisse te filium paene unicum et bonae indolis, quod patria non nimis requirit affectio, prouinciae ululatus ostendit, cum ad solacium gemituum tuorum suos iungens quid de eo senserit, testatur uniuersitas. 5. Tu tamen inter ista quasi specialis mali pressus onere concluderis, nesciens temperandum quod per multorum dispersum corda commune est. Quare ergo propriam aestimes anxietatem, quam suam per affectum tuum fecere quam plurimi ? Tecum, ut de cognata gente taceam, Gothus adfligitur, et tu adhuc quasi solus propriis aestibus subiacens inclinaris ? Instruant te, quaeso, ueterum ornamenta¹⁵⁸¹ maiorum et a maeroris ad bonam ualetudinem intentione restituant. 6. Abraham unicum filium morti quasi pius pater, quod maius est, laetus exhibuit, et ad necem filii mucronem genitor misericors praeparauita (cf. Gen. 22). Tu translatum caelesti iudicio, quasi orbatus, inquiris et, quem non obtulisse sacrilegium fuit, hunc oneras fletibus euocatum. In qua causa Dauidicum tibi occurrat exemplum, qui feretrum filii ouans, et Deo referens gratias antecessit, quod dignatio superna de uenerandi prophetae semine quem forte muneraretur acciueratb (cf. Samuel 2, 18-19).7. Tu si eius aemulator non prorumpis in gaudium, certe tempera sub aliqua praedicti imitationeimitatione¹⁵⁸² maestitiam. Replicabis forsitan, uix ista aegris animo posse suaderi et in graui tribulatione locum non habere consilia, orbatum non respicere quidquid hortatur ad uitam, unicum desolatos habere in euocanda morte subsidium. His addas, quod frugi sobolem et quae teneram aetatem uinceret morum modestia perdidisti, allegans iuuenem tuum immaturos annos, qui peccatis amici sunt, glorioso fine clausisse et in aetatis naufragio ab eo de portu animae fuisse tractatum. 8. Quibus ego dolorum tuorum fomentis licet maestus opponam : minus peccauit, quod inmaturus abruptus est ; iunxit ad uitam perpetuam melioris saeculi quod in ista seruauit : paenitentia, quam eum egisse loqueris, etsi in ipso non inuenisset quod dilueret, inuenerat quod ornaret, quae quotiens innocentibus datur, coronam pro humilitatis affectione conciliet. 9. Ad haec respondeas : quo me uertam, frater, qui praeter lacrimas in praesenti luce nihil habeo ? Adiciam, Dei proximitatem inuenire posse hominem, qui de hominum non laetatur ; in loco filii succedere posse conscientiam, quae sanctos eius heredes inueniat.

10. Non¹⁵⁸³ unam ergo uiam, si audire digneris, uitae melioris ostendam, licet tua non egeat monitore perfectio nec magistro opus sit ei, quem fecerunt actuum suorum emendationes et honestamenta conspicuum. Nisi tantum ut adhortationis quam consilio tuo et prudentiae debes, fidem diligenter expendas et ad caelestium munerum affectum te reuoces, unde uitales auras et accipimus et amamus ; et gratum nobis sit beneficium, cuius colimus et ueneramur auctorem. 11. Ista sunt, quae breui sermone dolens magna contexui, ruptam singultibus contestationem pro stili ubertate dirigens, dum muto lamenta colloquiis.