Comme Le Trône des Kéianis,le récit des Quatre Merveilles de Keïd trouve son origine dans le tome III du Livre des Rois 332 . Il existe pourtant quelques différences. Chez Ferdowsi, le roi de l’Inde rêve dix nuits de suite. Mehrân, l’oniromancien, après avoir entendu le contenu des rêves du roi, les interprète un à un. Ce n’est pas le petit-fils de Rostam qui va de la part du roi Iskender, voir et juger les quatre merveilles de Keïd. Ce sont dix personnes illustres que le roi a chargées de cette mission. La recherche du lieu où vit le petit-fils de Rostam par Iskender n’existe pas dans Le Livre des Rois ainsi que le récit des aventures de Rostam sur le chemin de Kanoudj à Istakr, lorsqu’il transporte les quatre merveilles de Keïd.
Dans le récit des Quatre Merveilles de Keïd, le roi Iskender examine la Coupe, le Médecin et le Devin pour s’assurer que les présents du roi Keïd sont dignes d’être acceptés. Dans Le Livre des Rois, Iskender examine également les merveilles de Keïd 333 . Cependant le contenu des épreuves est différent chez les deux auteurs.
Le récit de la guerre entre Iskender et Phür se trouve également avec tous ses détails dans Le Livre des Rois. Dans les deux cas, plusieurs guerriers s’inquiètent auprès du roi Iskender à propos de la prochaine attaque du roi contre l’armée de Phür. Suite à la colère du roi, ils se repentent et le roi leur pardonne. Iskender fait appel aux forgerons et leur ordonne de construire des chevaux et des cavaliers en fer. Il y a un combat individuel entre le roi Phür et le roi Iskender dont ce dernier sort victorieux. Le roi Iskender promet aux soldats de Phür d’être clément 334 .
Non seulement le petit-fils de Rostam ressemble physiquement à son aïeul, mais comme lui, il n’obéit pas toujours au roi. Dans Le Livre des Rois, Rostam, ne fait pas acte de vassalité au roi Goštâsp et se tient à l’écart dans son royaume du Sistân. De même, dans le récit des Quatre Merveilles de Keïd, le petit-fils de Rostam n’obéit pas au roi Iskender et se retire dans le palais du Div blanc dans le Sistân ; son aïeul s’y est emparé d’un palais.
Nous avons fait allusion dans Le Trône des Kéianis à la ressemblance entre quelques extraits de ce récit et ceux du Livre des Rois. Dans Les Quatre Merveilles de Keïd, nous trouvons également des passages qui ressemblent à ceux du Šâhnâmè. Chez Ferdowsi, suite à la mort d’Esfandiâr, « Bashouten déchira […] ses vêtements et versa de la poussière sur sa tête en poussant des cris 335 … »
Dans Les Quatre Merveilles de Keïd, après l’adieu du roi Iskender avec les soldats, ces derniers agissent comme Bashouten : « les soldats poussèrent des gémissements, déchirèrent leurs habits et se couvrirent la tête de poussière 336 … »
Dans Le Livre des Rois, la position des ailes du corbeau nous indique s’il fait nuit ou s’il fait jour. Ainsi, lorsque les ailes du corbeau sont ouvertes, cela signifie qu’il fait nuit et lorsque les ailes du corbeau sont fermées, cela signifie qu’il fait jour comme dans l’extrait suivant : « Lorsque le soleil éclatant leva la tête et que le corbeau aux plumes noires replia ses ailes, Rostam se revêtit de sa cuirasse de peau de léopard et monta sur son dragon bondissant 337 . »
La même procédure existe chez Judith Gautier. Dans l’extrait qui suit, l’auteur utilise l’image de la position des ailes du corbeau pour désigner la nuit :
‘« Cependant le Corbeau de la Nuit ouvrit ses ailes et la terre tourna une fois. Puis, les heures nocturnes s’étant écoulées, des étincelles jaillirent sur le ciel oriental ; le soleil se montra couronné de rayons, et la terre devint comme une mer d’or 338 . »’Šâhnâmè, éd. cit., pp. 351 à 356.
L’histoire se trouve à la page 354 du Šâhnâmè.
Voici le récit de cette guerre en persan :
[...] هم آنگه كه آمد بمنزل سپاه گروهي برفتند نزديك شاه
كه اي قيصر روم و سالار چين سپاه ترا بر نتابد زمين
نجويد همي جنگ تو فور هند نه فغفور چين و نه سالار سند
سپه را چرا كرد بايد تباه برين مرز بي ارز و اينگونه راه
ز لشكر نبينيم اسبي درست كه شايد بتندي برو رزم جست
از اين جنگ اگر بازگردد سپاه سوار و پياده نيابند راه
چو پيروز بوديم تا اين زمان بهر جاي بر لشگر بد گمان
كنون سر بسر كوه و درياست پيش بسيري نيايد كس از جان خويش
مگردان همه نام ما را به ننگ نكردست كس جنگ با آب و سنگ
غمي شد سكندر ز گفتارشان بر آشفت و بشكست بازارشان
بديشان چنين گفت كز سر كشان سخنهاي در خور بود زين نشان
همي تا بايران رسيدم ز روم همه باغ ديديم و آباد بوم
نشد كشته از روميان صد يكي هزينه نكردند جز اندكي
همه شهر ايران بدست شماست ازين به ز يزدان چه دانيد خواست
بدارا بر از بندگان بد رسيد كسي از شما زار و خسته نديد
برين راه من بي شما بگذرم دل اژدها را به پي بسپرم
ببينيد از اين پس كه از رنج فور نپردازم از بن به رزم و بسور
چو زو باز گردم بيابم بروم بمردي بپاي آورم روي بوم
مرا يار يزدان و ايران سپاه نخواهم كه رومي بود نيكخواه
چو آشفته شد شاه از آن گفتگوي سپه سوي پوزش نهادند روي
كه ما سر بسر بنده قيصريم زمين جز به فرمان او نسپريم
بكوشيم چون اسب گردد تباه پياده در آييم در رزمگاه
گر از خون ما خاك دريا كنند نشيبي ز افكنده بالا كنند
نبيند كسي پشت ما روز جنگ اگر چرخ جنگ آرد و كوه سنگ
همه بندگانيم و فرمان تراست چو آزارگيري ز ما جان تراست
يكي انجمن كرد از آهنگران هر آنكس كه بودند از ايشان سران […]
ز رومي و مصري و از پارسي فزون بود مردان چهل بار سي
يكي بارگي ساختند آهنين سواري ز آهن وز آهنش زين
بميخ و به مس درزها دوخته سوار و تن باره افروخته
بگردن همي راند پيشش سپاه درونش بياكند نفت سياه
سكندر بديد آن پسند آمدش خردمند را سودمند آمدش
بفرمود تا زان فزون از هزار ز آهن بكردند اسب و سوار
از آن ابرش و بور و خنگ و سياه كه ديدست هرگز ز آهن سپاه
سر ماه را كار شد ساخته وزان چاره گر گشت پرداخته
از آهن سپاهي بگردون براند كه جز با سواران جنگي نماند
چو اسكندر آمد بنزديك فور بديد آن سوار و سپه را ز دور
خروش آمد و كرد رزم از دوروي برفتند گردان پرخاش جوي
باسب و بنفت آتش اندر زدند همه لشگر فور بر سر زدند
از آتش بر افروخت نفت سياه بجنبيد از آن كآهنين بد سپاه
چو پيلان بديدند ازايشان گريز برفتند با لشكر از جاي تيز
ز لشكر بر آمد سراسر خروش بزخم آوريدند پيلان بجوش
چو خرطوم هاشان بر آتش گرفت بماندند از آن پيلبانان شگفت
همه لشكر هند گشتند باز همه ژنده پيلان گردن فراز
سكندر بدو گفت كاي نامدار دو لشكر شكسته شد از كارزار […]
همي دام و دد مغز مردم خورد همي نعل اسب استخوان بسپرد
دو مرديم هر دو دلير و جوان سخنگوي و با مغز دو پهلوان
چرا بهر لشكر همي كشتن است و گر زنده از رزم بر گشتن است
ميانها ببنديم و جنگ آوريم چو بايد كه كشور بچنگ آوريم
ز ما چون يكي گشت پيروز بخت بدو ماند اين لشكر و تاج و تخت
ز رومي سخنها چو بشنيد فور خريدار شد رزم او را بسور
تن خويش را بديد با زور شير يكي باره چون اژدهايي بزير
سكندر سواري بسان قلم سليحي سبك باد پايي دژم
بدو گفت اينست آيين و راه بگرديم يك با دگر بي سپاه
دو خنجر گرفتند هر دو بكف بگشتند چندي ميان دو صف
سكندر چو ديد آن تن پيل مست يكي كوه زير اژدهايي بدست
بآورد ازو ماند اندر شگفت غمي شد دل از جان و تن بر گرفت
همي گشت با او به آوردگاه خروشي بر آمد ز پشت سپاه
دل فور پر درد شد زان خروش بدانسو كشيدش دل و چشم و گوش
سكندر چو باد اندر آمد ز گرد بزد تيز تيغي بر آن شير مرد
ببريد يال و سر و گردنش ز بالا بخاك اندر آمد تنش
چنين گفت گر فور هندي بمرد شما را بغم دل نبايد سپرد […]
نوازش كنون من بافزون كنم ز دلتان غم و ترس بيرون كنم
ببخشم سراسر همه گنج اوي حرامست بر لشكرم رنج اوي ...
(Šâhnâmè, éd. cit. pp 355 et 356.)
Le Livre des Rois, traduction, éd. cit., p. 287.
Iskender, éd. cit., p. 100. Mais il s’agit là d’un motif fréquent non seulement dans la littérature persane mais dans la Bible et les textes européens du Moyen-Age.
Le Livre des Rois, traduction, éd. cit. p. 110.
Iskender, éd. cit., p. 95.