- 32 -
Mattioli, Pietro Andrea

Petri Andreae Matthioli Senensis medici Epistolarum medicinalium Libri Quinque

Pragae : in officina Georgii Melantrichii ab Aventino, ad instantiam Vincentii Valgrisii, 1561

Cc. +2r-+4r: Serenissimo Principi Ferdinando, archiduci Austriae, duci Burgundiae etc. comiti Tyrolis etc. Domino suo Clementissimo, Petrus Andreas Matthiolus :

“Quod paucos adhuc factitasse video, serenissime princeps, eam ab ineunte aetate vitae degendae rationem, id consilium sequutus sum, ut turpe otium ac desidiam, quantum in me esset, fugerem semper, operis vero; et laboribus meis publicae utilitati omni tempore, et loco perquam fideliter inservire: nec eadem de causa dubitavi defraudare saepe genium meum voluptatibus omnibus, et honoribus et opibus posthabitis, ipsaque valetudine mea neglecta. Itaque in vigiliis, et perpetuo veritatis indagandae studio (liceat haec nunc mihi citra iactantiam de me ipso praefari) aetatem hanc fessam iam continuatione laborum, iamque annis ingravescentem senex adhuc traho: estque animus in posterum etiam, quicquid reliquum est virium, id totum publicis dicare commodis, laborareque in medium, donec spiritum hunc meum debitum sibi natura, morsque ultima linea rerum repetierit. Ac eo maiore sane animo maioreque spe haec omnia aggrediar, quod cum eo me esse principe intelligo, cuius sub autoritate, clementia, prudentia, ac potentia, in otio, et pace, ab hostium incursionibus, ab iniuriis omnibus, ab aegestate, quin etiam ab insidiis, et malevolorum calumniis, tanquam in portum hospitalem appulsus, tutus, et securus tractatre studia publice profutura, meamque vitae extremam partem foeliciter claudere queam. Cur autem ab impedimentis hisce omnibus, quae saepe numero, vel optimis conatibus obstant, quominus optatos sortiantur eventus, te Domino immunem me, et liberum omnino fore sperem, dicerem in praesentia pluribus, si aut ea facundia essem, quae rei tantae sufficeret, aut non verecundia impedirer, ne fortasse fortunae tuae, et universae Austriacae familiae assentari potius, quam meritas vobis laudes tribuere viderer. Dicam tamen ingenue quantum res, de qua fermo haberi coepit postulat. Nam consideranti mihi nostro soeculo genus, ingenium, mores, et eorum omnium institutum, qui cum Imperio, et potestate humanis rebus admisnistrandis paresunt, non multos quidem inter eos reperiri posse censeo, qui hisce narurae et divinae providentiae dotibus vobis Austriacis Principibus comparari possint. Si enim universam familiam intueamur, si Patrem non tam amplissimo illo imperio, quam virtute, et sapientia Augustum et verendum, si Avos, Proavos, Patruos, et Patrueles, quorum gestis ad coelum usque plena sunt elementa, si fratem tuum Boemiae Regem, cuius splendore, magnanimitate, pietateque iam fulgent ubique omnia, si Carolum te natu minorem, cui regna et imperia gravis quaedam promittit morum maiestas, si te ipsum, de cuius virtute, et caeteris admirandis animi dotibus silere potius debeo, quam breviter scribere, spectemus, qua mundus universum patet, ad extremas usque Indias, quarum etiam habetis imperium dignitas, fama, et gloria vestra incredibili fulgore, et lumine resplendet. Quid enim? An non hoc, qui vitam, spiritumque mortales, aliquo saltem iudicio praediti ducimus, libertissime confitemur omnes, divino quodam fato miserante res nostras factum esse, ut difficilimis, et gravissimis temporibus familiae Austriacae fastigium, ad Coelum usque immensis facultatibus, innumeraque regnorum accessione, sublatum extolleretur, ut Imperia omnia senescente iam mundo riunam minantia, vestris opibus, et potentia sustentarentur, aut collapsis iam illis sua dignitas, pristinusque splendor, et gloria restituerentur? Quod quidem magnifice ubique terrarum fieri videmus. Omnes in vos Reges et Principes, omnes civitates, omnes denique populi coniectos defixosque oculos habent, a vobis iura petunt, a vobis opem, consilium, salutem tamquam a Diis quibusdam immortalibus expetunt. Iidem vestram Amplitudinem, et Maiestatem tremunt: clementiam et pietatem amant: et illud admirantur, in una tam potenti familia admirabilem connexum omnium, quae natura in homines conferre potuit, bonorum, sapientiae, fortunarum, potentiae, authoritatis, gratiae, et quod magis est animorum vestrorum admirabiles consensus. Hic fit, ut certatim vos omnes gentes, et nationes, non laudibus tantum summis efferant, sed tacita etiam admiratione et veneratione animis prosequantur, ac colant. Verum ut nunc de te ipso tantum dicam, et si pacis consilia, quae ad administrationem, moderationemque Regni, ad iustitiam, tranquillitatem, dignitatemque Imperii conservandam pertinent, sequutus esse videaris, nulla profecto militaris disciplinae pars est, quam non diligenter obieris, nulla ratio, aut munus bellicum, quod non utiliter, magnaque cum laude, et gloria exercueris. Taceo Pueritiam tuam, cum iussu et consilio sapientissimi Patris, sub praeceptoribus rei militaris peritissimis exercitatus, magna cum omnium admiratione, admirabile adolescentis virtutis specimen ederes. Taceo, et spectatum saepe robur, animique praestantiam, quando in pompis et theatricis spectaculis cataphractis equitibus concurristi, atque etiam pedester hasta, ense, clava omnique armorum genere victor plerunque intrepide depugnasti, quae viderunt saepe Proceres, Principes, reges et Imperatores. Quinetiam in magnis expedionibus emicuit virtus tua, et primo quidem quando ante annos plus minus quatuordecim adolescens, bellicis exercitiis, et laboribu assuescere coepiti, cum Germania magno bello, magnis seditionibus implicata, res novas, ac tot dissensiones molieritur una cum Carolo Quinto invictissimo Caesare, et Serenissimo Patre tuo Romanorum Rege exercitum ductitantibus, in Saxoniam concessisti, ubi primum expertus es, quam dulces sint victoriae fructus. Postea vero cum ductandis te copiis exercitibusque suis in Ungaria Ferdinandus Rex Pater tuus anno ab hic quarto praefecisset (memini enim, qui ipse etiam periculis illis aliqua ex parte interfui) eo tempore ducis optimi offitio adeo functus es, ut non solum Seghetum a Turcis antea obsessum, invitis hostibus, militibus, commeatibus, bombardis, et armamentorum omnium genere, munieris, ut ab initio tibi proposueras. Sed Babotiam munitissimam, Corodnam, et alias arces expugnaveris, occisis Turcis quampluribus, et incolumi servato semper exercitu hac tantum de causa congregato. Iam vero in pace degens, quam in conservanda politica disciplina, iisque administrandis, quae ad iustitiam, et tranquillitatem spectant, et ad promovenda studiosorum bonarum artium praemia, promptus, ac sedulus sis, publice testantur omnes. Ut enim de me uno dicam, ad illius sumptuosi operis aeditionem, quod de omni stirpium genere a me nunc instituitur, grandioribus, et elegantioribus imaginibus ad vivum expressis, quantum tu mihi subsidii recens contulisti ? Verum non contentus eo, etiam alia ratione bene mereri de sapientiae studiis statuisti. Pergendum vero tibi, Principes, eodem animo est, eodemque tenore recte factorum series continuanda. Ita enim tui nominis splendorem et gloriam, nulla unquam aetas antiquare, nulla oblivio obliterare poterit. Sed ut redeam unde digressus sum, laetor quidem coeleste numen mihi tam fuisse propitium, ut senili hac aetate, tu mihi ea authoritate, iis facultatibus, ea liberalitate, insuper tam prompta in bonas literas, propensaque voluntate, omnibusque ornamentis maximis, quae optare quisquis in suo Principe, vel Domino, vel velit, vel possit, praeditus patronus contigeris. Sub quo quidem cum voluptate, securitateque sudores, et lucubrationes meas sedulos persequi queam. Id, quod unum ego prae rebus omnibus caeteris opto. Est autem et pars aliqua diligentiae, ac studii mei hisce in Epistolis. Quas quidem, et si in meis in Dioscoridem editionis commentariis ad ampliorem rei plantariae indagandae doctrinam describere pollicitus essem, non tamen hoc tempore eas typis committere publice legendas decrevissem, nisi amicorum quorundam frequentiores fuissent adhorationes. Namque haec adeo me convicerunt, ut non potuerim illis non morem gerere. Continent vero materias varias scitu fortasse non indignas, quibus explanandis me nonnullam gratiam apud candidos et veritatis studiosos initurum non diffido. Novarum plantarum in his frequens, crebaque fit mentio, pluraque in plantaria facultade habentur, de quibus nihil prius in commentariis nostris in Dioscoridem a nobis dictum est, adeo ut novum iam in his habeam viridariolum, quo plurimos se delectaturos non ambigo: praesertim quum praeter id nonnulla de animalibus quibusdam ac etiam fossilibus iis explicentur, quorum antea fortasse, vel saltem hoc nostro aevo meminit nemo. Continent etiam deinde defensiones nostras, adversus malevolorum blateronumque quorundam calumnias, quibus scripta, et monumenta nostra defenduntur: quinetiam et censuras contra eorum ignorantiam, et apertissimam invidiam. Plurima praeterea soluunt dubia, et authorum loca depravata restituunt, non solum ad ipsam materiam medicam spectantia, sed ad universam medicinae facultatem. Multa etiam postremo afferunt, quae ad antidotos recte parandas pertinent, quarum passim in Myropoliis est usus, ubi plura expeduntur, declaranturque simplicia medicamenta, quae hactenus a nemine sunt recte explicata, quibus Pharmacopaei non parum sese oblectabunt. Caetera, quae etiam non modica sunt lectoribus explicanda relinquo. Atqui haud necesse est hac parefatione opus hoc nostrum commendare, ipsum enim perse (ut spero) et lectores, et emptores eosque doctos reperiet, ubi primum in manus saltem, aspectumque bonorum virorum, et iuditio aliquo praeditorum illi pervenire contigerit. Id vero tibi benignissime, et Sereniss. Princeps, dedicare et consecrare placuit. In tua enim aula, et tanquam domi tuae, sub tuo patrocinio ac favore, magna aius pars conscripta est. Et si enim fortasse argumentum scripsi non putabunt aliqui dignum esse tanto Principe, quem scientia armorum potius, et prudentiae consiliis, quam huiusmodi quaestionibus ad Philosophiam et artem Mediacam pertinentinbus instructum esse oporteat, negari tamen hoc plane non potest, bonas et utiles Reipublicae scientias, et artes, eorumque cultores omnibus saeculis curae summis Regibus fuisse. Laudi vero sibi duxisse optimos et potentissimos quosque semper de literarum cultu non male mereri. Itaque haec celeberrimo nomini tuo inscripsi ac dicavi, non ut ea legeres, qui rebus gravioribus ad Regni amplissimi procurationem pertinentibus occupatissimus es, sed ut testrer publice, id quod res est, eum te esse Principem, quiintellecta dignitate, et utilitate disciplinarum, quibus nec privata vita, nec publica carere ullo pacto, sumptu eas, et favore tuo, quantum possis promoveas, et tuearis contra eorum barbariem, qui in turpibus vomuntatibus honorumque, et opulentiae splendore consistere summum bonum arbitrantur. Quin etiam contra invidos et obtrectatores omnes defendas et tuearis. Tum vero etiam apud multos testimonium, gratitudinis, observantiae, et fidelis servitutis in te meae extare volui, qui tot tantisque benefitiis abs te affectus eorum memoriam, non solum usque ad extremum vitae meae defixam tenere animo, sed etiam scriptis et monumentis ad posteritatem propagare veehementer cupiam. Vale Princeps beignissime, et Matthiolum indignum Medicum tuum commendatum habe”.