- 38 -
Mattioli, Pietro Andrea

Petri Andreae Matthioli Senensis medici, Commentarii in sex libros Pedacii Dioscoridis Anazarbei de medica materia, Iam denuo ab ipso autore recogniti, et locis plus mille aucti. Adiectis magnis, ac novis plantarum, ac animalium Iconibus, supra priores editiones longe pluribus, ad vivum delineatis. Accesserunt quoque ad margines Graeci contextus quam plurimi, ex antiquissimi codicibus desumpti, qui Dioscoridis ipsius depravatam lectionem restituunt. Cum locupletissimis indicibus, tum ad rem Herbariam, tum Medicamentariam pertinentibus.

[con proprio frontespizio:] De Ratione distillandi Aquas ex omnibus plantis. Et quomodo genuini odores in ipsis aquis conservari possint.

Venetiis: ex officina Valgrisiana, 1565 (Venetiis: apud Vincentium Valgrisium 1565)

Cc. *2r-**3r: Invictissimo, potentissimoque romanorum imperatori semper Augusto, Maximiliano secundo, &c. serenissimis, et illustrissimis sacri romani imperii electoribus, etc. Ferdinando, et Carolo, Austriae Archiducibus, etc. ac caeteris universae Germaniae principibus, dominis meis clementissimis, Pragae, Ultima Ianuarii 1565 Petrus Andreas Matthiolus, Epistola Nuncupatoria:

“Herbariam Medicinam (ut ab ea primum sermone exodiar) Invictissime Imperator, ac Serenissimi Principes, antiquis temporibus a Chirone illo magni nominis Centauro, Saturni ex Phillyra filio, primum repertam esse testantur, cum Plinius, tum plerique historiarum antiquarum autores. Alii vero ab Apolline inventam volunt, alii ab Aesculapio eius filio, tantae facultatis excellentiam a nemine excogitari, invenirique posse putantes, praeterquam a Diis immortalibus. Non enim fieri posse censent, ut homo ipse abditas stirpium naturas facultatesque investigare, ac perspectas habere, nisi prius a maximo omnium opifice hasce dotes fuerit edoctus. Nanque (ut Plinius inquit) siquis id ab homine excogitare posse credat, ingrate Deorum numen intellegit. Atquinon desunt probatissimi autores, qui reiectis Poetarum sigmentis, et aliorum, fabulose suis in historiis de Herbariae Medicinae inventoribus scribentium, certo credunt, allatis cum autorum testimoniis, tum efficacissimis rationibus, omnium creatorem Deum, Optimum, Maximum plantarum et caeterarum rerum omnium, quas terra procreat, et alit, facultates Adae, primo humani generis propagatori indicasse, eique illarum cognitionem infudisse, simulatque illi e limo terrae conformato, vitae lumen inspiravit. Quod autem admiranda Medicinae secreta, quae non solum in herbis, et arboribus, sed in omnibus rebus, quae in universo habentur orbe, in humani generis usum creata fuerint, apertissime testatur in sacris literis moralis, ac vere divinus ille philosophus Iesus Syrach : quippe qui scribit Medicinam a summo Deo e terra esse creatam, quam vir prudens abhorrere non debet. Quod vero rerum omnium scientiam in Adam infuderit ab initio Deus, facile quidem coniicere quisque potest ex Mosaicis monumentis libro primo Geneseos. Etenim cum parentibus primis nostris potestatem dederit ipse Deus, ut dominarentur volucribus Caeli, piscibus maris, caeterisque terrae animantibus ; En vobis trado (inquit) omnes herbas, quae in omni terrae solo frigiferae sunt, omnesque fructifero foetu praeditas arbores, semenque parientes, quibus ad alimoniam vobis uti liceat. Bestiis autem omnibus terrestribus, caeterisque volucribus, et quaecunque vitali spiritu animata moventur, his omnem herbarumviriditatem ad sese alendum tribuo. Hinc itaque (inquam) coniiciendum est, quod cum Deus tam immensis muneribus hominem ornaverit, haudquaquam praetermisse illum, quin omnium rerum vires, ac naturam hominem ipsum, uno tantum spiritus divini afflatu docuerit. Nihil enim a quoquam aestimaretur preciosissimum quantumuis donum, nisi scirent in quem usum sibi esset futurum. Cum autem Dei opera omnia omni prorsus defectu careant, aliter sane nobis censendum non est, quod certiores sumus ipsum Deum haud unquam latuisse, humanum genus, tot, tantisque subiici debere malis, quibus tollendis, ac mulcendis (ut pium decet patrem) numquam praetermississet is, quin homines auxilia, ac remedia docuisset, quae plantis inessent, ipsium tantum hominis causa procreatis, ut non desesperaret in afflictionibus, quae in morbis atrocissimis proveniunt. In quibus ingenti solatio afficimur, ubi medicamentorum auxilia praesentia esse videmus. Ab Adamo omnium parente subsequutam aetatem volunt rerum omnium notitiam habuisse, ac subinde industria adaucta, rem altius, diligentiusque exquirere coepisse: ita , ut hinc primum rei herbariae plurimum cognitionis ac ornamenti accesserit. Quod cum postea animadvertissent sapientes, novissentque maximam huisce facultatis esse praestantiam, ac utilitatem, eius voluptate capti, ipsi quoque rei herbariae, et caeteris, de quibus ars medica tractat investigandis, ac cognoscendis, studium impenderunt. Atqui non tantum mira eorum cura fuit, in his, quae satu blandiuntur, aut in cibum veniunt, sed culmina quoque montium invia, et solitudines abditas, omnesque terrae fibras scrutati, invenere, quid quaeque radix polleret, ad quos usus herbarum folia pertinerent, etiam quadrupedum pabulo intacta, ad salutis usum vertentes, quibus quantum illis debeamus, non equidem facile dixerim, cum tanti beneficii praemium, nullo prorsus thesauro compensari possit. De herbis autem primus omnium, quos memoria novit, Orpheus accuratissime scripsit, apud Graecos, et post eum Musaeus, ac Hesiodus ab Aegyptiis (ut narrat antiquitas) edocti. Ab his Pithagoras sapientia clarus, primus volumina de Plantarum facultatibus composuit, Apollini, Aesculapioque omnia accepta referens. Composuit et Democritus volumina de plantis, Perside, Arabia, Aethiopia, et Aegypto prius peragratis. Hoc quoque sequuti sunt alii nobilitate, ac iucunditate huiusce divinae facultatis allecti: quinetiam studio iuvandae posteritatis non dubitarunt se variis vitae periculis comittere, dum multas ignotas, asperasque peragrarent regiones, ut veram, legitimamque medicamentorum cognitionem consequerentur. Inter hos reperio fuisse Hippocratem, Cratevam, Aristotelem, Theophrastum, Dioclem Caristium, Pamphilium, Mantiam, herophilium, Dioscoridem, Galenum, Plinium, et alios quamplurimos, quorum nomina, ne longior videar, quam parsit, lubens praetereo. Caeterum quod plantarum peritia, aut inventio, praeter eam, quam maximam affert voluptatem, utilitatem quoque, gloriam, et laudem pariat sempiternam, noverunt non tantum universi orbis sapientes, diligentissimi rerum indagatores, sed summi etiam, ac potentissimi Reges: quippe illorum claritatem, quae hinc potissimum ortum habuerat admirati, rati in hac antiquissima facultate summum splendorem, singularemque praestantiam esse, tantum ocii, ac studii ad eam percipiendam, et illustrandam contulerunt, ut eorum plerique de Plantarum historia, et viribus libros condiderint, nonnulli generosa antidota composuerint, ut ita suae, et aliorum mortalium vitae, usuique consulerent. Alii, etsi ex rebus consilio, et armis praeclare gestis, se illustres reddidissent, cum tamen illustriores effici se posse cernerent, si clarissimam stirpium facultatem ipsi quoque suo essent studio prosequuti, e remotissimis terrarum regionibus raras, nobilesque plantas ingenti sumptu, et labore conquistas, ad se transferri curarunt, ut certam, ac veram earum historiam describerent. Neque illos certe hoc latuit, quod si hac in re studiose diutius versati, egregium quicquam invenissent, aut scriptis tradidissent, suum nomen esset nullis non seculis celebre duraturum: quando quidem herbae, quae singulis annis reviviscunt, repululant, et revirescunt, eos perpetuo in hominum memoriam revocant, qui illas invenerunt, vel de ipsarum historia, et viribus aliquod posteritatis memoriae prodiderunt. Gentianam herbam ubique scriptoribus commendatam a Gentio Illyriorum rege inventam, et ab eo appellationem mutuatam esse, illi vero claritatem, et immortalitatem tribusse, plures sunt, qui scribant autores. Similiter Lysimachus Macedoniae Rex Lysimachiam (ut Plinius est author) invenit, et ex se nominavit, ob hanc perpetuis laudibus celebris. Scordium item Mithridatem Ponti regem nominis aeterni commendat. Clymenos praeterea herba Clymeno Regi inventori suo, Euphorbium Iubae Mauritanorum, Telephium Telepho Misiae Regibus, Echium et Anchusa Alcibiadi Atheniensium Duci, famam largiuntur aeternam. Hinc etiam clarent, Attalus Pergami, et Euax Arabum Reges. Siquidem hic de simplicium medicamentorum viribus ad Neronem Imperatorem multa conscripsit: ille vero, dum plura adversus venena, et animalium virus eiaculantium ictus conficeret antidota, plurimum laboris insumpsit, ut legitimas nancisceretur plantas. His accedunt Archelaus Cappadociae, Masinissa Numidiae et Agamennon Argiuorum Rex, quorum nomina nulla penitus vetustate extingui poterunt, ob eam, quam in cognoscendis prodendisque stirpibus, curam, diligentiamque, adhibuerunt. Omittam Philometora, Hieronem, et alios nonnullos magni nominis Reges, ne verbosius, quam oporteat rem prosequi videar, qui vel ipsi ex hoc immortalem gloriam retulerunt, quod rei herbariae studiosi extiterint, in eaque de posteris praeclare sint meriti. Porro tractu temporis migravit haec facultas etiamnum ad Romanos, apud quos M. Cato omnium bonarum artium magister, primus, et diu solus hanc facultatem attigit, boum etiam medicina non omissa. Post eum unus illustrium, nempe C. Valgius eruditione clarus, de re plantaria plura scribere tentavit imperfecto tamen volumine, divo Augusto dicato. Sed antea condiderat solus apud Latinos plantarum volumina Pompeius Lenaeus, magni Pompei libertus ex Mithridatis promptuario edoctus. Nanque cum is Rex esset, in relinqua ingenii magnitudine medicae materiae peculiariter curiosus, a subiectis hominibus, quae fuere magna pars terrarum, singula exquirens, scrinium commentariorum harum, et exemplaria, effectusque in arcanis suis reliquit. Pompeius autem omni Regia praeda potitus eo devicto, et superato, transferre ea Latino sermone Lenaeum, Grammaticae artis doctissimum, iussit, vitaeque ita profuit, non minus, quam Reipublicae victoria illa. Hos multo post tempore sequutus Plinius de Naturali historia scribens, pluribus, et continuis libris de plantis, et herbis fusius egit, cui ea omnia, quae ab aliis ante ipsum scripta sunt, accepta referre debemus, cum iam diu perditis eorum scriptis, nihil emolumenti ex iis capere valeamus, praeterquam iis tantum, quae ab eodem Plinio, in sua translata sunt monumenta. Contemplanda quoque fuit ante id tempus Antonii Castoris scientia, cui summa admodum autoritas erat in ea facultate, vivendo eius viridariolo, quam plurimas alebat plantas, centesimum aetatis annum excedentes, nullum corporis malum expertus , ac ne aetate quidem memoria, aut vigore concussus, nec aliud mirata magis antiquitas reperietur. Fuere etiam inter Latinos, qui huiusce facultatis meminere, Poetae nonnulli, nempe Virgilius, Ovidius, Macer, siquidem hi plura de plantis notatu digna, et nunquam interitura carminibus cecinerunt. Herbarum gloriam Mulieres quoque affectasse, assecutas esse, ut quae multum curae, ac studii earum viribus investigandis impenderint, non modo Poetae, sed etiam historici tradunt. Etenim ob id Circem, a qua Circea herba dicta est, Poetae Solis filiam fuisse fabulantur: Sed haec re vera, eam demum exquisitam herbarum notitiam adepta est, ut non temere ob eius mirabilia facta illis seculis, divina potius, quam humana sit habita. Talis quoque Medea fuit, quae tantam herbarum notitiam habuit, ut cum compositis ex iis medicamentis, pluribus senectutem retardasset, Aesonem Poetae finxerint ultimo affectum senio, ab hac iuventuti fuisse restitutum. Helena adhaec, Helenio herbae, quam primum (ut quidam volunt) servit, suum nomen impertita est, atque ideo in ea nunc etiam nominatissima sunt. Artemisia vero Mausoli Cariae Regis uxor, alioquin praeclarissimi nominis mulier, vel ex hoc memorabilis, et immortalis reddita est, quod suum nomen herbae inditum reliquerit. Illud insuper satis esse potest, ut quemque ad plantarum cognitionem capessendam invitaret, quod haec tantum utilitatis in se habeat, ut et animalia irrationalia, natura ipsa edocta, plurimarum plantarum vires cognoscant, easque mortalibus indicarint. Quandoquidem Cervi dictamnum herbam, quod vulnerati eius pastu telum venatorium eiecissent, saggitarum vulneribus mederi ostenderunt, ubi ferrum vulneri inhaeserit. Item Carvae Seseli herbam demonstrarunt. Testudines cunilam, mustelae rutam, columbae verbenacam, hirundines chelidonium, ciconiae origanum, et alia denique animalia alias innumeras herbas invenere. Quocirca si ad praedicta mentem, animumque homines converterent, si medicae materiae primordia spectarent, utpote cum plantae suis divinis praeditae viribus, statim ab elementis conditis, e terra emerserint, nullum mihi dubium est, quin omnes faterentur, hanc facultatem antiquitate, nobilitate, et divinitate caeteras antecellere. Neque ob id solum illi tantum laudis, admirationis, ac gloriae debetur, quod eius cognitio iucunda et delectabilis sit, sed etiam quia utilis ac necessaria existit. Ea nanque sanitatem, qua nihil homini exoptatius esse potest, tuetur, varia innumeranque morborum genera fugat, ferarum virus evincit, et venenorum vim demolitur, quin etiam homines in vita diutius servat, et saepe deploratos, quorum scilicet salutis nulla spes reliqua sit, ad vitam revocat. Quod cum recte quidem aestimassent Romanorum Imperatorum nonnulli (ut libro primo de Antidotis testis est Galenus) etsi in Republica administranda, et provinciis gubernandis, tuendisque plurimum essent occupati, eos tamen non mediocre tenuit studium colendae rei Herbariae atque etiam illustrandae. Quippe, ut genuinas consequetentur plantas, utque veris aromatis potirentur, in multis ac longinquis regionibus Herbarios magnis sumptibus alebant, munerisque donabant: hac praeterea animi inductione, ut inde non minus gloriae quam utilitatis referrent, quod ita quoque studerent mortalitatem beneficio demereri. Sane memorabili suorum maiorum exemplo ducebantur, qui non solum exuvias Regum, quos in bello devicerant, throphaeis dicatas, in triumphis portare, ipsosque Reges victos ante se ducere solebant, sed etiam raras et peregrinas plantas, et generosa aromata, quibus rarae praeclaraeque dotes inerant, in eisdem magno cum honere ferebant, nec putabant ii, se minorem laudem ac gloriam adeptos ex plantis illis, quas postea diligenter suis in hortis serebant, item ex aromatis, quae inter sua alia pretiosa reponebant, in suum et caeterorum commodum, quam ex trophaeis, simulacris, et arcubus, quae omnia erigi curabat Senatus Populusque Romaus in perpetuam rerum gestarum memoriam, et eorum gratiam, qui se tali laude dignos exhibuerant. Magno etiam honore apud Romanos habiti sunt ii, qui de plantarum historia et viribus scripserunt, inque hac facultate claruerunt, argumento satis manifesto, quod expugnata Carthagine, omnes Bibliothecas, quas invenerunt, variis Regibus ac Principibus donaverint, praeter duo et triginta volumina de re herbaria et agricultura tantum a Magone Poeno scripta, quae Romam attulerunt, et ut in Latinam linguam verterentur, mandarunt: tantam nimirum solus iniit gratiam Mago ille rei herbariae, et agriculturae peritus. Adeo denique fut attonita ad herbarum facultates antiquitas, ut illorum temporum scriptores affirmarent etiam mirabilia dictu, ita ut Xantus historicus in primo historiarum libro scripserit, occisum Draconis Catulum herba quadam a parente revocatum ad vitam, quam Magi Balim nominant; eadem Thilonem, quem Draco occideratn saluti restitutum. Et Iuba Rex Mauritaniae erba quadam in Arabia hominem ad vitam revocatum esse tradidit. Picum etiam avem adactum suis cavernis cuneum, quas in arboribus habet, admota quadam herba axtrahere tradiderunt, cum Democritus, tum etiam Theophrastus. Quin etiam Aethiopide herba, tactu clausa omnia aperiri, quibusdam admurmuratis cantilenis. Id quod mihi miraculo non est. Memini enim dum superioribus annis Venetiis agerem, me quendam suspendio damnatum vidisse, cui fores omnes patefierent disiectis seris, una tantum herba admota signaculis quibusdam decantata. Talis fere facultatis alia haud mihi incognita habetur, in Italiae montibus proveniens, qua ab equis calacata continuo ferrei solvuntur calcei. Herophilium clarissimum antiquitatis medicum posteritatis memoriae tradisse ferunt historiarum autores, quasdam haberi plantas, quae calcatae tantum prodesse, quaeque etiam obesse possint. Observatum certe est inflammari vulnera, ulceraque superventu eorum, qui pedibus iter confecerunt per loca perniciosis plantis scatentia: contra vero sanari morbus, ubi ab itinerantibus vulneratis, salubres calcatae sunt. Nam Hemionitidis contactu spleneticos sanatos scimus; Comitiales suspensa collo Paeoniae Romanae radice: Ictericos substrato in calceis, nudis pedibus maiori Chelidonio aut Pastoria bursa: Aconitum pardalianches contactis tantum foeminei sexus pudendis, paulo post necem afferre certum est. Tam diu quempiam lippitudine haud tentari observatum est, quam diu is sylvestris Rumicis radicem, secum nitidissime habuerit. Desinet stranguria cruciari, qui Tamaricis lignum ardens sua ipsius extinxerit urina. Inguinis tumorem haudquaquam iis subcrescere putant, qui Myrti surculum secum gerat. Varices in cruribus sanari scribunt, ubi hederae radicibus, Luna Aquarium occupante, erutis circundetur affectio. Idemque effici, si ternae eiusdem hederae baccae, per murum repentis, affecto cruri adalligentur. Scordii contactu praeservari Cadavera, non solum Mithridatis, sed etiam Galeni testantur monumenta. Scythae, Scythicam herbam circa Baetiam nascentem adinvenere, gustatu quidem praedulcem, cuius magna numere nimirum commendatio, quod in ore eam habentes, famem sitimque non sentiant. Idem praestat apud eosdem Hippice dicta, quod equis quoque eundem effectum praebeat: Traduntque his herbis Scythas etiam in duodenos dies durare in fame, et siti. Tantum gloriae herbae Vetoniace tradidere quidam, ut domus in qua sata sit tuta existimetur a piaculis omnibus. Coriacensia herba, quinetiam Callitia, Pithagoras aquam glaciari tradidit. Minaidis succo in aqua decocto protinus sanari serpentium morsus, si eo foveantur, idem tradidit, et eundem effusum in herba, qui vestigio contigerint, vel eo respersi fuerint, insanabiles perire monstrifica prorsus natura veneni, praeterquam contra venena. Ab eodem Phitagora Aproxis herba appellatur, cuius radix non minus quam Naphtha e longiquo concipiat ignes. Achemenidon plantam colore electri fine folio nasci Tardistylis Indiae meminit Democritus, cuius radice in pastillos digesta in dieque ex vino pota, noxii per cruciatus nocte confiteantur omnia, per vanas numinum imaginationes. Adamantida Armeniae et Cappadociae alumnam, qua Leonibus admota, resupinari eos illico laxo hiatu: nominis causam habere aiunt, quod Adamantis modo conteri nequeat. Ariamidis herbae contactu ligna oleo prius peruncta, illico acceduntur, si decerpatur, cum Sol fuerit in Leone. Therionarca in Cappadocia, et Misia nascente, omnes feras torpescere, quibus fuerit admota, nec nisi Hiaenae urinae aspersu recreari, tradidere veteres. Ophiusa in Elephantina Aetiopiae nasci etiam tradunt, lividam, et horribili aspectu, qua pota terrorem, minasque serpentium observari, ita ut mortem sibi eo metu consciscant, qui biberint, ob idque cogi sacrilegos illam bibere: adversari tamen ei palmeum vinum. Potamantim ad Indum fluvium inveniri narrant, qua pota lymphari homines obversantibus miraculis Manicum Solanum (ut Dioscorides est autor) varias facere species, imaginesque non iniucundas obversari, si eius radicis drachma ex vino bibatur. Theangelida in Lybano Syriae nasci, qua devorata futura praesagiant homines. In Bactris, ex circa Boristenem planta provenit Gelotopyllis dicta, quae si cum vino, et myrrha bibatur, varias dicunt observari species, ridendique finem non fieri, ni potis ex palmeo vino pinae nucis nucleis, pipere, et melle additis. Asciomenes herba (ut Apollodorus est autor) vino aspersa, folia in se contrahit. Oenotheta (Cratevas autor est) meraco aspersa, omnium animalium feritates domat, collo adalligata, vel iugo suspensa. Parthos ab Antonios fugatos scribit Appianus Alexandrinus, cum fame prementur, in quandam herbam incidisse, quam qui comederent, nihil aliarum rerum reminiscerentur, aut intelligerent nisi quod lapides continuo effoderent, quasi quidpiam magni operis facturi, et sic debacchati, bilem demum evomentes interirent. Rhami tertii ramus (autore Dioscoride) valuis fenestrive impositus venefica omnia depellit. Scilla tita in limine ianuae suspensa, mali medicamenti noxam arcet. Laphati radices, quinetiam Plantaginis collo adalligatae (eodem autore) choeradas et strumas sanant. Verniculi in echinatis Dispaci capitulis autumno reperti, collo in folliculo adalligati aut sinistro brachio appensi, quaranta febre affectos incolumitati restituunt. Atractylis herbae gestaru obtunditur Scorpionum ictus, quousque icti gestaverint: deposita tamen illico recrudescere dolorem scribit Dioscorides: Quin etiamposteritas memoriae tradidit, a Scorpione non ici eos, qui Polemoniae herbae radicem secum tulerit, vel si forte fortuna quispiam ictus fuerit, eum quidem nihil molesti passurum. Nascitur in Iudea radix Baaras, a loco appellata (ut Flavius Iosephus scribit libro de bello Iudaico) quae flammam colore imitatur, circa vesperam vero veluti iubar fulgurans: accedentibus autem, eamque vellere volentibus, facilis res factu non est, namtamdiu refugit, quousque urina muliebris, vel mestruus sanguis super eam fundatur. Quinetiam tunc siquis eam tetigerit, mors certa est, nisi forte eam ipsam radcemserat de manu pendentem : ideo effossae circunquaque radici, nec dum extirpatae canem alligant, qui abeuntem inde dominum sequi volens, eam extirpat, et continuo moritur, tamquam eius vice, a quo tollenda erat : nullus enim posthacaccipientibus metus est. Tantis autem periculis propter unam vim capi eam operae pretium est: Siquidem iis admota, qui cacodaemonibus oppressi sunt, illico libertate fruuntur. Cateterum et mihi quidem radix est, a Francisco Calceolario Veronensi reperta, qua unio per noctem macerata, et epoto subinde vino, linteolo percolato, a quovis quantuncunque famelico, is quidem edere nequit, nec cibi tantillum degustare, nisi aceti cochlear. Ridendus profecto iocus, sed res ipsa non omnibus committenda. Foditur radix apud occidentales Indos, foliis Sambuci, quae humanae coxae complet crassitudinem, cuius succus epotus lethalis est. Reliqua vero expressa radix in farinam molita, optimum ac nutritioni saluberrimum conficit panem. Illud etiam his addi potest, quod in circulatorum spectaculis saepe demirantur homines. In vinum radicis cuiusdam puluerem, cuius gustatu fauces convelluntur, immiscent, et cui sucum facere volunt, iubent, ut illo in vino intinctum digitum, quasi praegustandi causa fugat, tum illico digitum in vino madidum in os inditum, sibi mordicus, non sine dolore, et clamore premit invitus. Interea perinde atque blanditiis maerentem consolatur Circulator, temporum, carpique arterias, alio quopiam oblinit medicamento, deinde nummum in terram proiectum hortatur, ut tollat. Ibi ille pronus, primum se se nequit attollere, mox unguinis vi amens factus, concidit, statimque eius more, qui metuit, ne mergatur in aqua, natat, ac vociferatur simul se fluctibus obrui. Ergo eum erigit Circulator. Ille quasi ulturus iniuriam, primum maleficium obliquo ac torvo intuitu exprobare, mox ominem aggredi videtur. Postremo fugientem Circulatorem persequi, donec absterso tandem illiti medicamenti veneno, recipiat animum, ac menti restituatur. Ubi autem ad se rediit, quasi, qui evaserit a mari naufragus, capillum, vestimentaque, veluti vela torquere, exprimereque, brachia tergere, et nares emungere conspicitur. Haec, fabulae non sunt. Nam non desunt multorum testimonia, qui viderunt, quique imposturam suspicantes, suis et amicorum suorum famulis (ut hoc anno Pragae factum est) haec fieri iusserunt. Herbam commemorat Theophrastus, qua devorata septuagies coeundi potestas accedat. Quin et in Indiae Occidentalis provincia quadam versus Darieu, arborem esse Pyri faciem referentem, scribunt Hispani, cuius fructus devorati (sunt ii butyri sapore) adeo valide eos, qui devorarunt, in Venerem agunt, ut prope miraculo sit eorum afficacia: Agnosoat illi nomen est. Achemenide herba in hostium acie coniecta trepidare agmen, et terga dare scribit Plinius. Quinetiam Laticen Legatis dari solitam a Persarum regibus, ut quocunque venissent, rerum omnium copia abundaret. Apud Tartaros plantam inveniri tradunt, cuius fructus Agnum per omnia refert. Obducitur is tenuissimo corio, quo utuntur incolae ad capitis tegmina: internam pulpam Cammari carnes referre aiunt, et e vulnere succum manare sanguini omnino similem; item dulcore esse admirabili: radicemque humo exertam, subrigere ad umbilicum usque. Illud miraculi fovet magnitudinem, quam diu obsidetur herbis, vivere illum, quasi agnum in laeto pascuo: evulsis vero illis, paulatim contrabescere. Atqui et illud admirationem auget, appeti a Lupis illum, atque vorari. Non ne et id mirum, quod de Aegyptia traditur Loto. Huius cum flores, tum etiam scapum vesperi sub aquis mergi Aegyptii narrant, usque ad medias noctes, totumque abire in altum, adeo, ut demissa quidem manu inveniri non possint: verti deinde paulatimque subrigi, et ad Solis exortum emergere extra aquas, ac flores patefacere, et capitula exerere, ut plane ab aqua absit alte. Caeterum nec sylvae quidem, nec saxa, nec antra, horridiorque naturae facies, medicinis carent, Sacra illa parente rerum omnium, nusquam non remedia disponente homini. Innumerae fere sunt in sylvis plantae, ac arbores, a quibus morborum salutem petimus. Sunt et in saxis, et in antris aliae utilissimae: quin etiam in ipso mari plantae nascuntur salubres, quemadmodum in lacubus, fluminibus, fontinus, ac paludibus, e quibus sua habet medicina auxilia: adeo, ut nullus prorsus extet locus, qui hisce dotibus destituatur. Nil enim quispiam a natura creatum inveniet, quod in medicum usum venire non possit. Quandoquidem ipsa venena non solum sese destruunt invicem, sed quamplurimis medentur morbis. Aconitum enim, et si (ut praediximus) adeo perniciosissimus sit, ut contactis tantum foeminei sexus genitalibus, necem paulo post afferat, epotum tamen, ictis a Scorpione, praesentaneo fere auxilio eos liberat. Mirum quidem, exitalia ambo cum per se sint haec duo venena, in homine commoriuntur, ut homo supersit. Idem oculorum medicamentis, levandi doloris gratia commodissime adiicitur. Cicuta praeterea pernecans planta, sacros ignes, et ulcera, quae serpunt, illitu restinguit, oculorum inflammationes mulcet, et alios quidem plures in Medicina habet usus. Nerium asinos, mulos, equosque, qui devoraverint, interficit, caeterum e vino potum demorsos a serpentibus sanat. Meconium in perpetuum somnum sumentes ducit ; contra vero dolorificos morbos omnes mulcet. Cantharides devoratae, in necem hominem trahunt; atque iisdem curantur a cane rabido demorsi. Vipera reptilium fere perniciosissima, non solum sui ipsium venenum extinguit devorata, et illita, sed alia atiam venena destruit et superat. Quid demum plura ? nihil non herbarum vi effici posset, si plurimarum vires non ignorarentur. Haec tametsi quibusdam fide carere videantur, admirationem tamen implent, coguntque confiteri, multum esse, quod vero supersit. Quapropter male adiunt apud doctos, qui talia plantarum miracula rident, cum et rerum eventa prorsus famae suffragentur. Non protinus historiis fidem derogare consentaneum est, si vel aucupium causae, quo potiri nequeamus, nos fugiat. Siquidem innumera fere sunt hominibus conspicua, quorum ratio non possit iniri. Multa in intimis naturae penetralibus delitescunt, quae nec ratio ulla, nec humanus intellectus comprehendere potest. Voluit enim natura haec potius admirari homines, quam a quoquam unquam intelligi. Quare qui scrupolosius in pervestigandis singolorum rationibus versantur, ex omnibus naturae miracula submovent. Etenim ubi nos causae ratio deficit, hinc dubitandi manat exordium, hoc est philosophandi. Iccirco philosophiam odo quodam conatur abolere, qui prodigiosis naturae miraculis fidem non habent. Sed quare non plures noscantur plantae (inquit Plinius) causa est, quod eas agrestes, literarumque ignari experiantur, ut qui soli inter illas vivant. Multis enim inventis nomina desunt. Nam scimus sine nomine plantam in angulis segetis defossam, praestare ne qua ales intret. Turpisssima causa raritatis, quod et qui sciunt, demonstrare nolunt, tanquam ipsis periturum, quod tradiderunt alii. Ita certe recondunt, qui pauca alia novere, invidentes aliis, et neminem docentes, in scientiae autoritatem : tantum excogitandis novis, hac iuvanda vita, quorundam mores absunt. Summamque opus ingeniorum diu iam hoc fuit, ut intra unumquenque recte facta veterum perirent. At nos elaborata, ac iis, nobisque, laboribus ingentissimis parta abscondere, atque supprimere cupimus, et fraudare vitam alienis bonis ? minime omnium, imo non tantum aliorum inventis, sed propriis nostris comparatis auxiliis praesentium, et posterorum vitam iuvandam statuimus, complurium aetatis nostrae clarissimorum, doctorumque virorum institutum sequuti, in quorum catalogo praecipui sunt, Hermolaus Barbarus, Nicolaus Leonicenus, Ioannes Manardus, Ioannes Ruellius, Marcellus Vergilius, Leonhartus Fuchsius apud Germanos clarae eruditionis medicus, Antonius Musa Brasavolus, Iacobus Sylvius, Aloysius Mundella, et alii, qui cum animadverterent, Medicam materiam, nullis olim non seculis celebrem, medicorum, qui nos praecesserunt, incuria, segnitieque obsoletam, intentatam, et incultam iacere, adeo ut perpauci reperirentur Medici, qui alias fere plantas, quam olera, quorum frequentior est in cibis usus, cognoscerent, humanum genus miserati, strenuam navarunt operam, ut discussa superioris seculi caligine, Medicam materiam e tenebris eriperent, et suae pristinae luci restituerent. Quos equidem eo quo potui maiori studio atque industria imitatus, cum multis iam annis animadvertissem in universis Italiae pharmacopoliis cum a Pharmacopoeis ipsis, tum maxime a medicis huius facultatis ignaris, quam plurimos errores, eosque graves et detestandos, committi in humanae vitae discrimen, ac saepe in eiusdem perniciem, ut eorum errores tollerentur, habita nostrorum Pharmacopoeorum ratione, quorum pauci satis Latine sciunt, Dioscoridem Anazarbeum et Graecum, et antiquissimum scriptorem, ac in simplicium medicamentorum historia et viribus reddendis facile Principem, in Italicam linguam vertendum, et Italicis item commentariis, ut possem, illustrandum suscepi. In quos utique, quantum ingenio, quantum labore ac cura, quantum denique iudicio consequi potui, contuli, ut legitimas quas puto plantas proderem, meamque similiter de caeteris simplicibus medicamentis proferrem sententiam. Qua in re coacti fuimus non modo Pharmacopaeorum, et Medicorum superioris aetatis, qui hanc Medicinae partem neglexisse videntur, errata passim explodere, sed recentiorum quoque, qui tamen materiam hanc diligentissime tractarunt, opiniones saepe numero refellere. Nec certe mirum, quod viri alioqui doctissimi, et summa laude digni impegerint, lapsique fuerint, vel in tanto rerum discrimine vacillantes, vel interdum humana caligine caecutientes : quod quidem et nobis aliquando accidisse, hoc in opere magno, non dubitamus. Porro Plantarum et Animalium historiam late, quantum res postulare visa est, complexus sum. In viribus autem recensendis, eas cuique plantae ex Galeno in fine reddidi, eoque fere semper contentus fui, nisi quando quid ipse praetermissit. Praeterea cum plura sint plantarum, aromatum, et aliorum simplicium medicamentorum genera, quae frequentem in Medicina usum obtinent, partim a Mauritanis, partim ab aliis qui per singulas aetaes claruerunt, inventa, de quibus nusquam, quod extet, meminerunt Dioscorides, et Galenus, aliique veterum Graecorum authores, ea omnia nostris commentariis inseruimus, ipsorumque historiam et vires, ea qua potuimus diligentia, descripsimus. Hoc opus ubi ad umbilicum perduxissem, vel amicorum hortatu edidi, eo in primis animo, ut aliqua ex parte industria mea hominum vitae prodessem, deque ea benemeritus existimarer. Affectus hoc sim necne, nostrum non est ferre iudicium. Nisi temere fortasse a nobis dictum videretur, me ex eo coniecisse, non ingratum opus Italis, neque inutile fuisse, quod paucis post annis tertio, et quarto, et quinto (ni fallor) fuerit excusum et venditum. Adderemque non vulgare de eo doctorum virorum iudicium, ex quo etiam cognovi, me non oleum nec operam plane lusiisse. Id profecto me movere debebat, ut si quid de exteris quoque gentinus promereri possem, tentarem, ne viderer in hoc Italis solis natus. Sed illud praeterea huc accessit, quod ex illis etiam aliquos nostris commentariis, quamvis Italice conscriptis, delectatos esse, ex iisque fructum aliquem cepisse intellexerim. Cuius rei illus mihi satis manifesto iudicio fuit, quod ex recentioribus tam Germanis, quam Gallis scriptoribus invenerim, quibus placuit nostras qualescunque sententias interpretari, suisque scriptis interferere, neque eas tantum nobis ingenue acceptas referre, sed de nobis etiam (quae eorum fuit humanitas) admodum honorifice loqui. Quorum erga nos voluntatem ut augerem, et studium omnium externorum, si possem, adiuvarem, utque illis gratiam aliquam rependerem, et cum aliis omnibus inirem, numma mihi commodior ratio visa est, quam ut Italicos nostros commentarios in Latinam linguam transferrem. Hos itaque ut primum potui, Latinos feci, in quibus tamen plura mutavi (quod maxima rei difficultas tulit) plura auxi, et omnia quadammodo illustravi. Adiecimus insuper quam plurimas plantarum et animalium imagines in minori forma ad naturae imitationem expressas, non alia, me hercle, ratione, quam ut iis, qui terras peragrare non possunt, nec praeceptores habent, quasi hortulum exhiberemus, in quo omni tempore, nulla adhibita cultura, vivas fere stirpium effigies spectare possent. Caeterum dum anno a Iesu Christo nato MDLVIII iterum recudi eadem commentaria curarem, multas adhuc adiecimus imagines, quae partim plantas, partim vero animalia non nulla referunt, de quibus praeterea ea, quae a Dioscoride tradita sunt, in hisce commentariis peculiariter disseruimus, quinetiam vel ipsa commentaria permulti in locis auximus. Atqui nunc cum annis continuis decem in Aula Serenissimi Principis Ferdinandi Archiducis Austriae etc. vivam, et eius Celtitudinis Medicum agam, idocii, quod suffurari licuit, Medicae materiae adhuc diligentius excolendae, contulimus. Ubi non solum Germanis, et Bohemis in eorum sermone Herbaria peculiaria scripsimus, et Typis excudenda curavimus, sed haec eadem commentaria nostra Latina locis plus mille auximus, et imagines omnes in forma longe maiori, diligentiorique artificium studio elaboratas, una cum illis excudi curavimus, additis aliquot novarum, peregrinarumque plantarum centuriis, ad vivum expressis, quae antea nunquam a me, neque a quopiam editae sunt. Eae enim (ut res ipsa fatetur) adeo artificiose (sic hoc citra crimen iactantiae dictum) diligenterque artificium studio elaboratas, una cum illis excudi curavimus, additis aliquot novarum, peregrinarumque plantarum centuriis, ad vivum expressis, quae antea nunquam a me, neque a quopiam editae sunt. Eae enim (ut res ipsa fatetur) adeo artificiose (sit hoc citra crimen iactantiae dictum) diligenterque expressae sunt, tamque ad amussim delineatae, ut fine coloribus ullis additis, facile ab omnibus rei herbariae studiosis dignosci possint. Atque ita fit, ubi hactenus Matthioli hortulo usi sunt rei Plantariae studiosi, nunc amplissimo eiusdem viridario, cuius intrantibus omnibus patent fores sese oblectari valeant. Tanta enim nobis fuit iuvandae in universum Reipublicae promptitudo, ut nec sumptibus ingentissimis, quos in pingendis, sculpendisque tot imaginum tabellis contulimus, neque vigiliis, nec laboribus pepercerimus unquam. Quae quidem qualia et quanta attulerint vitae nostrae incommoda, silere potius consilium est, quam multis explicare, ne his enumeratis, captandis potius legentium animis, quam iuvandae posteritati, occupatus esse videar, praesertim cum sciam haec antehac quam plurimos haud latere, qui ea omnia, et viderunt, et intellexerunt: quin etiam multos futuros spero, qui operis magnitudinem scrutati, recte perpendent, quantum oneris, quantum laboris, curaeque, quantum denique temporis, sedulitatis, et diligentiae, in hoc cudendo plantarum volumine exantlaverim. Tacebo quoque peregrinationum et itinerum labores, ad montes, valles, sylvas, colles, prata, maria, lacus, flumina, paludes, et fontes diversam provinciarum, et regionum, quinetiam ad clarissimarum urbium viridaria, ad rudera et collapsis magnorum aedificiorum riunas, ad speluncas, et longos terrae meatus in subterraneis diversorum metallorum fodinis, et ad eorum fornaces, ubi cadmia, pompholix, spodium, flos aeris, argenti spuma, et alia plura metallica fiunt. Sileboquoque, quam diu insudaverim, quamque sedulus fuerim in numerosis peregrinis plantis mihi comparandis, ex Asia, Graecia, Syria, Aegypto, Arabia, Numidiaque allatis. Id quod facile intelligere poterunt, qui volumen hoc nostrum in Dioscoridem, diligenter intuebuntur. Nec me certe labores aut pericula deterruissent a magnis, longisque itineribus, quod Galeni exemplo mare traiecissem, et Cyprum, Cretam, Lemnum, Syriam, Aegyptum, aliasque regiones peragressem, ut multa praeclara simplicia, quae hodie desiderantur, essem consequutus, ad mortalium cognitionem et usum trasferenda, nisi meae animi propensioni obstitissent negotia domestica, aegros curandi pietas, et corporis imbecilla satis constitutio, quae me quidem maris et longa peregrinationis incommoda ferre non diu permississet. Itaque hoc in conficiendo volumine si id mihi non licuit, quod libuit, id saltem, quod potui omni studio, industriaque mea praestare conatus sum. Adeo enim huiusce operis conficiendi cupidus semper fui, ut potius ab ipso etiam principio beneficium hoc in universam Rempublicam, et in futuram posteritatem conferre statuerim, quam ut cogitarem, quo pacto tam magnis sumptibus non succumberem. Atqui succubuissem profecto, ne Dei Opt. Max. Natu, me, dato cumulatis auro, invissent cum Caesar Ferdinandus, felicis recordationis, et Caesarea Maiestatis tua, tum Celsitudines vestrae (Caesar invictissime, et Serenissimi et Illustrissimi Principes) Siquidem Imperator ipse Ferdinandus auro, et argento sane non modico, hosce meos invit conatus. Quem imitatus Caesarea Maiestatis tua, et Serenissimi Principes Ferdinandus, et Carolus, Austriae Archiduces, suas quoque opes non exiguas liberaliter contulerunt, adeo ut his potius quam mihi beneficium hoc acceptum referre possit universa Respublica. Hic accessit non mediocris liberalitas quorundam Germaniae Principum, qui ad hoc volumen consumandum, sua contribuere auxilia: Nam inter illustrissimos Sac. Rom. Imperii Electores primus, qui suppetias amplissimas tulit, mihi recensendus est Illustrissimus Princeps Augustus, Saxoniae Dux, qui peculiarem suae Aulae Veredarium, aere plurimo insctructum, ad me misit, cuius liberalitatem, et erga me munificentiam, numquam satis collaudare possum. Quem postea secutus Illustrissimus Fridericus, Comes Palatinus Rheni, et Illustrissimus Ioachimus, Marchio Brandeburgensis, sua etiam contulere auxilia. Id, quod inter caeteros Germaniae Principes fecere Illustrissimus, et Reverendissimus Cardinalis, et Princeps Tridentinus, Christophorus Madrutius, et Illustrissimus, et Reverendissimus Ioannes Iacobus Archiepiscopus, et Princeps Saltzpurgensis: quinetiam Illustrissimi, Albertus Dux Bavariae, Gulielmus Dux Clevensis, et Ioannes Albertus Dux Megapolensis, et Vandalorum Princeps: atque Magnificentissima Norimbergensis Respublica. Quorum omnium liberalitatem non solum mihi, sed omnibus celebrandam, ac divulgandam censeo. Laetor autem plurimum, quod Mecoenates habuerim Imperatores, Reges, Sac. Rom. Imperii Electores, Archiduces, Cardinales, Episcopos, Duces, ac Principes, quod hoc longe plus splendoris nostris conatibus addat, quam caetera de quibus diximus. Sed quid nunc commemorem de clarissimo viro Ioanne Naevio, Illustrissimi Electoris Ducis Saxoniae Medico? Quibus ergo illum praeconiis efferam ? innumeris, si tantum possem, quod is non solum Principem suum hortatus sit, ut tam copiosas mihi mitteret suppetias, sed quod ex propria sua pecunia (quae ingens fuit eius in me liberalitatis, et in re herbariae studiosus pietas) aliquot obsignati argenti pondo, sua sponte ad conflandum hoc opus contribuent. O virum multiplici calamo celebrandum cum ob pietatem, humanitatemque, quibus totus redundat, tum quoque ob insignem doctrinam, et Medicae facultatis scientiam, in quibus adeo praecellit, ut e longinquis regionibus, spe recuperandae tuendaeque sanitatis, plurimi ad eum confluant homines, adeo ut a Caesare Ferdinando ad se curandum quoque vocatus fuerit. Non defuerunt etiam alii, qui hisce nostris conatibus magnam opem tulerunt, et non solum his postremis, sed aliis antea editis, quorum alii plantarum missione, alii consilio, alii rerum inventarum communicatione, mihi multum profuerunt. Inter quos potissimum non gravarer hoc loco commemorare, si possem illis ex beneficii accepti commemoratione aliquam referre gratiam, Lucam Ghinum Forocorneliensem medicum ingenii et doctrinae singularis, qui Pisis magna cum omnium laude Medicam materiam multis iam annis professus est: necnon Doctissimum Ulyssem Aldovrandum Bononiensem, honestissimi generis, probatae doctrinae, et magnae expectationis cum Philosophum, tum etiam Medicum. Quibus eo magis me devinctum esse intelligo, quod ii pro sua tantum humanitatae ac liberalitate, me quem non noverunt, nec viderunt unquam, amore et officio prosecuti. Non defuerunt etiam amicitia, et affinitate nobis coniuncti, quorum studio ac diligentia, mihi licuit hoc tempore non aliter peragranti, ex diversis locis plures consequi plantas, earumque picturas edere, sed praesertim in hoc pro nobis assiduam navavit operam Ioannes Odoricus Melchiorius Tridentinus medicus spectatae Eruditionis, qui me in patris loco semper habuit, et qui ob suam praeclaram eruditionem a Serenissima Imperatrice Maria Caesaris Maximiliani coniuge, in sui, et Aulae suae commodum in Medicum honorifice ascitus est. Sane is tum Patavio, tum Venetiis, complures stirpes non vulgares ad nos perferri curavit. Est praeterea summa probitate, et vitae integritate vir, Franciscus Parthinus Roboretanus, cuius egregiae doctrinae, et in re Medica singularis experientiae tanta est apud multos huius aetatis Principes opinio, ut eorum nonnulli, praecipue vero Cardinales Tridentinus, et Augustanus, cuius aliquot annis Medicum egit, magnae sibi laudi duxerint, quod talem hunc virum amplissimis muneribus, variisque ornamentis decoraverint. Quo postea factum est, ut nunc in Invictissimi, Potentissimique Romanorum Imperatoris Maximiliani secundi, Medicum merito evectus fuerit. Est etiam Hieronymus Donzellinus Brixianus, utraque lingua, eruditione, et iudicio summo clarissimus Medicus, qui quidem modis quam plurimis labores hosce nostros adiuvantes, maximo nobis fuerunt ornamento. Caeterum postremis hisce nostris conatibus auxilii plurimum contulit vir Clarissimus Augerius de Busbecke Flandrus, qui Constantinopolio pro Caesare Ferdinando apud Turcarum Imperatorem, Oratorem egit, quippe qui non solum is multas peregrinas rarasque plantas, mihi transsmittit, sed vetustissima Dioscorides exemplaria, mei tantum causa, secum tulit: quorum auxilio splendoris plurimum toti operi accessit, ut latius, in sequenti praefatione ad lectorem dicemus. Quinetiam opem maximam praestit et assiduam, multis annis navavit operam Clarissimus, Doctissimusque Iacobus Antonius Cortusus Patritius Patavinus, a quo (quae sua fuit liberalitas, et beneficientia) complura ad me missa sunt plantarum genera, ipsaque rara, peregrina, et paucis admodum nota. Hunc secutus est Doctissimus Medicus Bernardinus Tervisanus, qui, in Academia Patavina, Materiam Medicam magna cum laude profitetur. Nanque is tum plantarum missione, tum etiam consilio non parum nos iuvit. Nec minus mihi celebrandus est vir optimus, et rei plantariae indagator acerrimus Franciscus Calceolarius pharmacopoeus Veronensis: quinetiam nec Cecchinus Martinellus Ravennas, quod hic Damasco Syriae, ille vero Verona, non paucas ad me rara miserint plantas, quae nusquam antea a me vitae sunt, sicuti nec a quoquam qui ante nos hoc tempore de Medica materia scripserit. Adiuvit nos quoque mirum in modum Georgius Liberalis homo artis pingendi peritissimus, et post ipsum Volfangus Meierpeck Misnensis, qui dum assidue plantarum et animalium imagines delinearet, nulli quidem labori ac diligentiae pepercerunt. Potuissem equidem haec omnia facile dissimulare, et mihi soli universam laudem vendicare, sed absit omnis inanis gloriae cupiditas. Etenim benignum est (ut scite Plinius in epistola ad Vespasianum inquit) et plenum ingenui pudoris, fateri per quos proficimus. Caeterum quandoquidem Dioscorides non modo quinque libris tradidit universam medicam materiam, quae plantis, animalibus, et metallicis comprehenditur, sed his etiam sextum attexuit, in quo ad humani generis usum de antidotis diseruit, quibus venena omnia arcentur, ac omnium venenosorum animalium morsus ictusque curantur, ideo nos ipsum secuti in hunc quoque commentarios scripsimus, in quos plura regessimus, quae vitae hominum profutura speramus. Nam praeterquam quod improborum veneficorum insidiis pateant cum universum genus humanum, tum maxime Reges ac Principes non desunt etiam complurima animalium genera, quae morsu vel ictu homines ex tempore interimunt. Quippe Scorpiones, Stelliones, Phalangia, nostris in domibus vivunt oberrantque, quae animalia cum nullam habeant personarum aut locorum rationem, ubique sese recipiunt, et latebras nidosque parant, quo fit, ut interdum ab hominibus inscientibus molestata, ictu venenum inferant, et ictos in perniciem agant. Latent praeterea modo in hortis et viridariis, modo in vinetis, modo in pratis, aliisque in locis inter flores et herbas, aspides, et viperae, et alia venenosa reptilia, quae vel si tantillum quidem pede premantur, aut excitentur, illico exitiosum vulnus infligunt: ex quo statim, vel paulo post icti commoriuntur, nisi eis quam primum antidotis succurratur. Est et Canis, qui etsi homini familiaris sit, tamen cum in rabiem agitur, quos momorderit, in horrendum mortis genus plerunque deducit. Quae cum diligenter examinassent recteque expedissent veterum sapientum complures, quorum superius meminimus, plantarum, aromatum, et aliorum quoruncunque simplicium medicamentorum vires altius perscrutati, varia adversus venena et virulentorum animalium morsus antidota composuerunt. Quorum vestigia securus Mithridates magnus ille Ponti et diversarum gentium Rex, cuius etiam ante mentionem fecimus, cum non magnam satis sibi gloriam ex eo comparasse iudicasset, quod mortalium solus (ut testis est Plinius) duabus et viginti linguis loqueretur, adeo ut de subiectis gentibus nullum hominem per interpretem compellaret, nec quod plurimis potitus esse victoriis, ad maiorem adhuc immortalemque suam gloriam, Medicinae peculiariter curiosus fuit, et rei herbariae percipiendae, maximum studium impendit. Quorum utrunque plane assecutus videtur: nam ex herbarum cognitione antidoti genera invenit, ex quibus unum composuit, quod nomen etiam eius ad nostra usque tempora retinet, et suum autorem famae immortalitati consacrat. Huius antidoti usu adeo corpus suum Rex ille firmaverat, tutumque a venenis reddiderat, ut cum ipse vitam finire mallet, quam Romanorum servitutem pati, id saepius fertur frustra veneno tentasse. Mithridatem imitatus est Andromachus, doctissimus pariter et elegantissimus Neronis Imperatoris Medicus. Is siquidem Theriaces compositionem adinvenit, quae Galeni testimonio, a venenis servavit non solum plurimos Romanorum Imperatores, ac Principes, sed et alios quosque, qui eam opportune sumpserunt. Qua propter Galeni tempore, ab ipso magnifice ac splendide, ita iubentibus Imperatoribus, haec parabatur Antidotus. Praeteribo Attalum Pergami Regem, de quo etiam nobis antea dictum est, quem quoniam idem studium tenuit antidota conficiendi, ideo is ab ipso Galeno maximis laudibus celebratur. Veruntamen nostra haec aetas ex horum antidotorum usu non eum fructum neque utilitatem capit sentitque, quam sensit antiquitas. Nam etsi eorum nomina monumentis tradita habeamus, atque etiam antidota ipsa in officinis parata reperiantur, non eos tamen effectus, viresque haec praestant, quas suis nominibus pollicentur, quasque illa praestare veteres memoriae prodiderunt. Cuius discriminis illud nimirum in causa est, quod plura a nobis desiderentur generosa et pretiosa aromata, quae legitima ac omnium praestantissima suis antidotis immiscebant Mithridates, Attalus, Andromachus, Galenus, et alii complures veterum: quaeque ingenti pecunia, summo studio ac labore, ab Arabum, Aethiopum, Troglodytarum, aliarumque diversarum gentium regionibus, illius florentissimae aetatis imperatores Romam adferri curabant. Ubi tamen nemini, praeterquam Caesareis Medicis imperatoriis (quod fatetur Galenus) licebat veram ac legitimam conficere Theriacen, nisi quis forte potentiorum favore, ab Imperatoribus esset iis praeclaris donatus aromatibus. Id quod maxime facit, ne miremur, si Theriace nostri usus, itemque Antidotus Mithridatica non perinde pollent viribus, atque earum nomina pollicentur, et veterum scripta testantur. At certe in hoc satis infeliciter actum esse constat cum vita hominis, utpote quae iacturam fecerit maximorum remediorum adversus venena, aliaque gravissima incommoda, quibus obnoxia est, ac saepe affligitur. Quam ob rem hac nostra aetate, in qua quidem reliqua fere omnia in pristinum candorem reduci, et suae integritati restitui videntur, gloriosus et vere fortunatissimus dici posset summus ille Pontifex, invictissimus ille Caesar, Serenissimus ille Rex, Magnanimus ille Princeps, Sapientissimus cuiusque Reipublicae Senatus, qui propiis animi dotibus Romanos illos Imperatores, et alios potentissimos Reges imitatus, nulli sineret se vel sumptibus, vel laboribus gravari, sed omne studium, omnem operam, omnem denique suam facultatem adhiberet, ut iam diu deperdita aromata, quae omnino nobis desunt ad Antidota conficienda, in lucem revocarentur. Enimvero si horum aliquis id faceret, vel si omnes idem facere contenderent, non suae tantum et aliorum mortalium vitae consulerent, deque posteris praeclare mererentur, sed praeterea hinc famam assequerentur aeternam. Siquidem beneficium id posteri summa cim laude propriis autoribus perpetuo acceptum referrent. Equidem si id mihi non licuit, id saltem quod potui, omni studio industriaque mea praestare conatus sum. Nam cum viderem nostrae huiusce aetatis homines in iisdem quae priscae, atque etiam in maioribus vitae periculis versari, nobis tamen deesse vera illa ac generosa veterum antidota, ob ea, quae hodie in iisce desiderantur legitima ac praeclara simplicia medicamenta, tentare volui, possent ne ex legitimis quae habemus, antidota parari, quae illorum vicem pensarent. Feci id quidem magno meo labore, longoque rerum usu et experientia: sed assecutus sim necne quod contenderam, ignoro. Illud certe fateri possem, ea semper mihi visa esse longe felicius Theriacae et Mithridaticae antidoti vires praestare, quam quae passim, (paucis exceptis) hac tempestate, earundem nomine conficiuntur. Verum non omisi, quin in hoc, sicut in reliquis aliorum potius esset iudicium, quam meum, quandoquidem eo promerendi animo, quem semper habui, in nostris Commentariis in sextum Dioscoridis librum, non solum Dioscoridem ipsum, quantum potui, illustravi, sed quaedam etiam antidota nobis inventa descripsi. Verum non ob hoc velim nonnullos esse, qui putent hoc tempore ab usu cuiusque Theriacae, Mithridaticae Antidoti esse abstinendum ; siquidem ab his tantum abstinendum intelligo, quae passim ubique veneunt, et de quarum compositione nullum extat probatissimorum medicorum testimonium, quarumque ingens habetur quantitas apud Impostores. Etenim scio non deesse in Italia in famosis civitatibus Pharmacopoeus honoris, et humanae salutis cupidos, qui nullis sumptibus, aut laboribus parcentes, omnem suam navant operam, omneque studium impendunt, ut legitima omnia simplicia medicamenta, quibus haec antidota pararisolent sibi comparent. Inter quos (servata semper caeterorum pharmacopoeorum fama, ac fide) mihi maxime laudandus venit Franciscus Calceolarius pharmacopoeus Veronensis ad aurae Campanae signum, quippe qui Theriacam optimam et Mithridatem pararesoleat, astipulantibus Clarissimis medicis omnibus, et praefertim qui primas in civitate tenent. Id quod prae caeteris is praestare potest, quod non solum Medicae materiae fit indagator maximus, sed quod ubique terrarum amicos habeat, qui sibi peregrina, et aliis ignota simplicia mittant, a quo nuper legitimum Costum sum consequutus, a me nusquam antea visum. Sed de his hactenus satis superque diximus. Caeterum cum veterem studiosorum morem sequutus, de promotoribus defensoribusque cogitarem, qui labores hosce nostros ab invidorum, vitilitigatoribus morsibus protegerent, ac ac tueretur, quorum item amplitudine, authoritate, gloriaque splendore, iidem illustriores, ac clariores redderentur, prima illico mihi sese obtulit Sac. Caes. Maiestas tua, utpote quae pro sua summa, et innata virtute sua atque clementia, neminem unquam inique depressum non extulerit, aut iniuria affectum non defenderit, nec quampiam non inverit bonarum artium studiosum, qui ad eius patrocinium confugerit. Praeterea mihi condecens admodum visum est, ut hoc opus Caes. Maiest. Tuae potissimum consecrarem, non solum quod Romani Imperii Diademate refulgeat, et Universae Christianae Reipublicae imperet, et praesit, sed quod mihi peculiariter (quae sua fuit in me Pietas, Benignitas ac Beneficentia) semper clementissima fuerit. Illud quoque me adduxit, ut Caes. Maiest. tuae hoc volumen dedicarem, quod in ipso ea describatur Materia, cuius studio (ut superius commemoravi) complures olim Imperatores, ac Reges sunt magnopere delectati. Ideoque eo libentius id faciendum mihi proposui, quo certior sum Caes. Maiestatem tuam ex naturalis Philosophiae lectione plurimum capere voluptatis. Huc accedit immensa erga studiosos quosque Caesarae Maiestatis tuae benignitas, qua eos perpetuo promovet, iuvat, et fovet, eosque praecipue, quos de Republica literaria benemeritos esse agnoscit, praesertimque Medicos, utpote qui divinam potius, quam humanam excolant facultatem. Id quod apud Haebraeos testatum reliquit sapientissimus ille Syrach, divino spiritu afflatus, dum sic inquit. Ab altissimo orta est medicina, et a rege accipiet munera. Medicamenta de terra creavit Dominus, et vir prudens non contemnit illa. Disciplina medici exaltabit caput eius, et in conspectu Magnatum collaudabitur. Haec ille. Porro et illud mirum videri posset, quod Caes. Maiestas tua, etsi in gravissimis negociis, suique Romani Imperii, ac Regnorum suorum functionibus, et continuis curis dies, noctesque versetur, numquam tamen praetermittere solet, quin succissivis quibusdam horis variis scientiarum studiis vacet. Qua re non parum mihi sperandum est, lucubrationes hasce meas apud Caes. Maiest. tuam, non minimum authoritatis habituras, tum, quod ante hac eius erga me singularem clementiam, liberalitatemque longe lateque fluentem, iterum, atque iterum sim consequutus: tum quod omnia quantumvis exigua munuscula, hilari admodum vultu, summaque humanitate ab omnibus suis fidelibus suscipere soleat. Caesareae ergo Maiestatis tuae beneficia in me sunt amplissima, Serenissima Austriaca Domus denique tota me semper omnibus modis aluit, promovit, et decoravit. Quo fit, ut certa omnino spe ductus, mihi persuadeam de Caes. Maiest. tuae clementia plurimum perpetuo considere posse. Facit enim tua summi genris dignitas, Caesareorumque ornamentorum amplitudo, ut quotquot ab ea iuvari petant, omnes promovendos suscipiat. Caetera vero virtutum decora in Caesarea Maiestate tua sic vigent et elucescunt, ut universae gentes eam magnopere admirentur et colant. Quis enim non admiretur Caesaream Maiestatem tuam? Quis non prudentiam, magnanimitatem, et ingentem animi splendorem? Quis non suscipiat Iustitiam, pietatem, clementiam, religionem, beneficientiam, et generositatem tuam ? quae tanquam ex uberrimo fonte e tota Maiestate tua scaturiunt, emanant, et diffunduntur. Quae quidem animi Maiest. tuae Caesarea dotes, proculdubio efficient (Dei Opt. Max. auxilio) ut superatis, ac debellatis Sac. Rom. Imperii et Regnorum suorum inimicis, omnia nobis pacata restituat. Postremo ut Illustriss. Sac. Romani Imperii Electoribus, Serenissimis Austriae Archiducibus, Dominis meis clementissimis, ac caeteris universae Germaniae Principibus, labores hosce meos dicarem, in causa fuit, ut omnes simul coniuncti ex hoc intelligant ingentem animi mei erga eos omnes propensionem, utque hac dedicatione, eorum erga me liberalitatem apud omnes gentes testatam relinquerem. Quinetiam quod mihi persuasum habeam, non minus haec nostra latina commentaria, universis (ut spero) profutura, defendenda, promovendaque suscipiant una cum Caesarea Maiestate tua, quam ab iis antea factum sit de Herbario Germanico nostro illis dicato. Idque praesertim faciendum ad me spectasse cognovi, quod non minora auxilia in hoc cudendo volumine, quam in illo nobis praestiterint. Interim me totum Caesareae Maiest. tuae dedico, dono ac voveo. Cui Deus Opt. Max. felicia omnia concedat. Pragae Ultima Ianuarii. MDLXV” Caes. Maiest. tuae, Vestrarumque Celsitudinum. Humilis Servitor Petrus Andreas Matthiolus.

Cc. **3v-**5v: Petri Andreae Matthioli ad medicae materiae studiosus praefatio:

“Si vellem eorum morem sequi, qui antequam opus suum aggrediantur, illud in primis profitentur, nihil sibi maiori curae ac studio esse quam ut vitae usuique mortalium consulant, hoc ipse quoque ingenue facere possem. Nam ea animi propensione ab ipsa iuventute, quantum mihi otii ab artis medicae exercitatione, et cura familiari impetrare licuit, id totum ab bonorum authorum libros evolvendos, ad simplicium medicamentorum cognitionem assequendam, ac demum ad scribendum contuli. Qua in re, ut certe apud omnes testatum relinquerem, me hac mente animoque elaborasse, ut quantum studio, labore, atque industria consequi possem, humanae vitae prodessem, deque ea optime meritus existimarer, Dioscoridi omnem meam operam ac diligentiam adhibui, ut quantum in me esset, illustrior redderetur, atque omnium manibus tereretur. Ad quod ea mihi visa est ratio commodissima, ut ipsum Dioscoridem in nostram Italicam linguam transferrem, in eumque commentarios a nobis Italice item conscriptos adiicerem, quod tunc nos privatum studium maiorque cura subiret Italos adiuvandi, quam caeteros. Etenim pauci admodum sunt in Italia pharmacopolae, ad quos tamen potissimum haec de medica materia tractatio spectat, qui Latinam linguam norint. Hoc opus, quod summa animi alacritate susceperam, ubi absoluissem, emisi vel hortantibus amicis, ut quem fructum antea ex meis laboribus mihi proposueram, eum postea mortalibus percipiendum, ac omnibus aestimandum exhiberem. Verum an is talis fuerit, qualis ut esset, contenderam, malim aliorum esse iudicium, quam meum. Illud certo scio (si tamen id absque vitio nobis testari licet) a multis in Italia, quorum iudicium caeteris omnibus antepono, eo animi candore scripta nostra aestimata ac commendata fuisse, quo ipsi illa scripsimus, atque etiam Italis non inutilia, neque iniucunda fuisse. Quorum sane exemplo, deque nostris commentariis iudicio non potui non mihi ipsi gratulari, ac omnibus, quibus illos legendos tradidimus. Accessit interea mihi non minor inde cupiditas externos quoque demerendi, eamque cupiditatem illud auxit, quod intellixerim iis pergratum fore, si nostri commentarii Latini fierent. Hac igitur ratione adductus, ut etiam ab externis gratiam aliquam inirem, utque omnibus in universum studio, cura, industriaque mea prodessem (quod ego quidem antiquum semper habui, et praecipuum) nostro commentarios ex parvo, quod nobis superest otio, Latinos reddendos atque illustrandos suscepi. Quo in opere quid praestiterim, plane ignoro, vos, in quorum gratiam, tantum in eo laboris insumpsi, quod iam absolutum quidem ipsum, sed mihi non decoctum emitto, legendo iudicabitis. Neque aliud ab omnibus petitum velim, quam ut hos nostros commentarios ea animi synceritate, et aequitate aestiment, qua suos ab aliis aestimari et perpendi vellent: vel qua ipsi aggressi sumus illos conscribere. Nam etsi multorum eruditorum sententias refellere ausus sum, atque non pauca fortasse nimis acriter insequi, corrupta scilicet, quae indoctorum pertinacia numquam satis explodi possunt; id tamen eo consilio feci, ut quantum ingenio perficere, quantum mente elaborare, quantum denique iudicii in re medica ex studiis, laboribus, ac vigiliis mihi comparare potui, libere in publicum ad mortalitatis fructum et utilitatem proferrem. Sed certe in hoc longius, quam staueram, digressa est oratio nostra: eo enim (nescio quo modo) irrepsit, ut partem aliquam aperirem nostri scribendi instituti. Quod tamen nonprorsus alienum fuisset, nisi eius consilii ratio cum alibi, tum praecipue superius in epistola nuncupatoria a nobis latius exposita esset, atque a pluribus, opinor, comprobata, quam ut hoc loco paucis attingi debuisset. Quare iam ad id nobis accendendum est, quod in primis medicae materiae stusiosos admonendos esse putamus, utpote quod nonnihil privatim ad rem presentis operis facere videatur. Cum enim ab eo tria potissimum comprehendantur, Dioscoridis contextus, nostri in eum commentarii, et plantarum imagines, de singulis aliqua nobis reddenda ratio est, ut qualem me in unoquoque gesserim, quod confitendum sit, non dissimulem. De contextu itaque Dioscoridis, quem nequaquam praetermittendum censuimus, ob plures causas, quae hic referre nimis longum esset, quaeret aliquis, cur Ioannis Ruelli Galli medici eruditissimi interpretationem praetulerim, dignamque existimaverim, quae prae caeteris in nostris commentariis legatur; cum tamen duo alii viri summi pariter et doctissimi, Hermolaus Barbarus, et Marcellus Virgilius Florentinus in idem studium naviter incubuerint. Fateor ingenue me Ruellii versionem secutum esse, sed non propterea aliorum praeclaros conatus contempsisse unquam: quin potius utriusque studium semper admiratum, quippe quod uterque in eo maximam laudem promeruerit. Illud autem me magis movit, ut Ruellium admiserim, quod eius conversio omnibus facta sit vulgatior, a frequentior in studiosorum manibus versetur. Adde etiam, quo haec communi omnium fere, medicorum praeserti, iudicio praeferatur, cui nimirum nobis quoque libuit subscrivere. Non tamen illud me certe latuit, Ruellium nimis forte in ea religiosum fuisse, quippe qui interdum maluerit ipsum Dioscoridem deferere, quam Plinium, modo Latini sermonis nitore captus, modo etiam rei cognitione incertus. Qua re a nobis perspecta, Ruellii quidem interpretationem recepi, ita tamen ut nonnusquam ausus sim ab eo desciscere, vel vetustissimorum probatissimorumque exemplarium, et unius Oribasii codicis fidem secutus, vel certa rei experientia fretus. Eorum autem quae immutavi, nonnulla obelisco adnotata reliqui, nonnullis etiam signum suppresimus. Sane plura eiusmodi, pleresque insuper varias lectiones exhuibuissem, si maius otium et tempus nobis suppetiisset, quae tamen, Deo concedente, aliquando ad communem utilitatem, et ampliorem mediace materiae disquirendae campum, dabuntur. Hinc factum est, ut Ruellii nomen contextui praescribendum non duxerim, ne viderer cum eo nomine convenire, re autem saepe ab eo dissentire. Satis enim fore putavi, si hic studiosos certiores facerem, me Ruellio Dioscoridis conversionem acceptam referre: si praeterea rationem reddidissem, cur illi non semper addictus esse voluerim. Quod quia abunde, ut arbitrior, praestissimus, iam ad alterum nobis propositum, quod de nostris commentariis erat, progrediamur. De quibus profecto mihi melius esset tacere, quam pauca dicere, si vellem naturalis et vitiligatoribus occurrere. Frequens nanque hodie est, indiesque magis pullulat huiusmodi genus hominum in Italia (nescio quid fiat in aliis reglionibus) qui nullum in toto vitae suae cursu fructum semenue proferunt, alienos tamen avide carpunt, mox lacerant, et pedibus obterunt. Sed hos nunc missos faciam: alius enim locus, aliud studiorum nostrorum otium postulabit, ut cum iis sermonem conferamus, vel eos ab hac mala mente deterrendi, vel ad sua quoque proferenda excitandi causa. Verum ad candidos, et aequos, quibus haec scribimus, nostra sese convertat oratio. Neminem velim moveat, lectores optimi, nec id a nobis factum quisquam admiretur, si nobis nostris secundo auctis commentariis, velut et in prioribus, me inveniat plantas aliquas non incognitas prodidisse, tam quarum meminit Dioscorides, quam quae a nobis adiectae unt, neque tamen earum imagines pictura expressisse. Hoc (mehercule) factum est, non solum quod plantae nobis cognitae, dum eas depingi curerem, non omnes nobis in promptu essent, sed quod etiam deessent sculptores, qui pictas iam in tabulis plantas inciderent. His accessit magna negotiorum moles, quae studia nostra adeo impedierunt, ut nullus fere fuerit reliquus lucubrandi locus. Siquidem posteaquam a Serenissimo Romanorum Rege Ferdinando in eius Serenissimi filii Ferdinandi Archiducis Austriae Medicum ascitus sum, quum non solum quotidie praeter opinionem multa emergant negotia, ut medicis quibuscunque aulis plurimum evenire solet, et longa quandoque itinera sese offerant, et bella quo Medicos suos oporteat sequi Principes; factum sane est, quum haec omnia exequi me oportuerit, ut hisce negotiis impeditus, non potuerim per omnia, et vobis, et mihi satisfacere. Atqui non nobis parum fecisse videmur, si inter tot aulica, et bellica incommoda, ingravescente admodum etiam aetate, commentarios nostros vobis nunc damos, non solum sexcentis fere locis auctos, sed quam plurimis plantarum, et animalium imaginibus insignitos, de quibus nos in iisdem commentariis speciatim diseruimus, quinetiamquibusdam, de quibus egit Dioscorides, quae in priori editione non habentur. Quae vero nunc omissimus cogentibus causis praescriptis, ea fortasse e aliquando prodemus, nisi quid nobis humanitus accidat. Nec pigebit unquam, si forte fortuna successivas aliquas horas nactus ero, quin totum id temporis in vestrum, et totius reipublicae impendam commodum. Caeterum, ut de imaginibus quoque seorsum aliquid dicam, equidem alias abhorrui ab hoc dicendi genere, ratus neminem unquam posse ex iconibus tam veram, et exactam simplicium medicamentorum peritiam assequi, ut eorum varietas possit unica pictura comprehendi. Siquidcum non ea est pullulanti herbae facies, quae adultae, neque adultae, quae iam senescenti. Quod si eiusmodi herbarum mutationes omnes singulis picturis deberent repraesentari, quis dubitet id opus futurum infiniti laboris, ac immensi simptus ? Verum enimvero quum vidissem tales aliorum conatus ab omnibus propemodum commendari, atque in dies crescere studium virorum rerum effigies in publicum edentium, ne solus viderer in diversam ire sententiam, re ipsa tandem melius perpensa, et aliter comperta, ac aliud docente ipsa experientia, nolui huic optimo, et minime infrugifero deesse studio. Huc accedebat, quod non mediocriter ad hoc me incitaret, Typographi cuiusdam Mantuani vanitas, qui nostris operibus Italice prius editis furtim quasdam inseruerat imagines minime a nobis adiunctas, quae quoduis potius, quam rem ipsam referrent. Gaudebam id adhuc me superstite contigisse, ut turpem notam falso mihi inustam ipse delerem. Ideo ut et aliorum conatus, adiuvarem, et malitiosi huiusce calcographi temeritati occurrerem, ipse quoque experiri volui, si quid hac in re praestare possem, non tantum , ut mea in medium proferrem, sed et ut de vobis studiosis, si possem, benemerer. Sed quam res haec nobis difficilis fuerit, non est, quod pluribus explicem, omnes enim sciunt, quam difficile inveniantur homines, qui res ipsas, ita ut sunt, ad viuum depingant, et qui depictas diligenter insculpant. Quorum maior adhuc inopia est, id quod etiam facile diiudicabitis studiosi, qui in hoc opere nonnullas effigies affabre satis, nonnullas vero non satis solerter sculptas offendetis. Sane quod in rem communemnavare potui, licet illud exiguum esse intelligam, in eo non commisi, ut meum studium, opera, aut diligentia a vobis desideretur. Qui autem profecerim nescio, vestrum erit iudicium. Sed longe aliter quam nos videtur fecisse Cornarius, vir alioqui in utraque lingua doctissimus, et qui inter omnes alios forte singularis haberi velit. Is enim suo in Dioscoride, quem nunc primum vertit, et emblematibus quibusdam auxit, non solum nullas appinxit imagines, sed eos etiam acriter damnat, qui eas suis inseruerunt commentariis. Sed an livore potius, vel ratione ductus, vos iudices ese velim, si quandoque illius boni viri legeritis praefationem, et eius animum diligenter explorabitis. Nam etsi Galeno dictum sit (id quod et nos ante Cornarium scripsimus) plantarum imagines parum conferre ad earum indagandam cognitionem, non tamen ob hoc accusandi sunt, qui plantarum et animalium icones in suos conferunt libros. Quippe quoniam nusquam invenerim damnasse Galenum plantarum imagines, que il libris appingi solent, sed eos, qui existimant se rei plantariae peritissimos evadere posse, non solum imaginus inspectione, sed et librorum quorumcunque lectione, licet fuerint ii a ummis, gravissimisque, authoribus conscripti. Quamobrem non parum mirari subit, Cornarium alioqui virum apprime doctum Galeni verba non modo non intellexisse, sed in reprobum quoque distrqxisse sensum. Quo fit, ut hinc facile suspicari qui possit, quod quum viderit Cornarius omnium ultimus Dioscoridis interpres, nullum sibi reliquum iam esse locum, quo novi aliquid de plantarum imaginibus afferre potuerit, id sibi consilii ascivisse, ut eos acriter detestaretur, qui plantarum picturas in suis libris habent, ratus fortasse hoc detestandi genere, non solum plurimum sibi laudis comparare, sed etiam suum obtegere infortunium, suamque (quod eius pace dicam) in plantarum historia imperitiam. Quae enim sit alia ratio, cur aliorum damnat industriam ? quasi posteris non sit id licitum, ut et ipsi aliquid suo ingenio et studio excoginent, quod ab antiquis arte non sit animadversum. At non damnasse Galenum plantarum imagines, nec libros de plantarum historia conscriptos, sed eos, qui horum tantum inspectione posse quenquam rei plantariae fieri peritum crediderant, id manifesto fuerit argumento, quod ipsemet Galenus libro primo de alimentorum facultatibus posteritatis memoriae prodidit, cum inquit, Comparatos nobis esse hosce libros, ut nobis sint eorum, quae ante didicimus monumenta, non ut rudes et ignari per illos doctinam perfectam assequantur. Quod si qui sint qui praeceptoribus careant, velintque iis, quae luculente ac copiose sunt scripta dilegenter incumbere, magnum inde fructum eos accepturos testatur idem Galenus, praesertim si ea relegere non graventur. Quibus palam est longe magis detestandos esse eos, qui clarissimorum hominum laboribus invidentes, nil alius, quam blaterare, ac carpere sciunt, quam eos, qui reipublicae commodis semper prodesse cupientes, nil aliud agunt, quam ut boni semper aliquid, et novi in publicum usum promant. At qua re imagines, et non libros damnaverit Cornarius, cum non minus ex Galeni sententia eorum lectione, quam imaginu inspectione, quis neutiquam proficere valeat, non satis animadverto. Cur tantum laboris, si nihil profuerit, in vertendo Dioscoride adiectis etiam emblematibus incassum suscepit? Hocne ei erat studium, hucne capiebat animum, ut in vanum laboraret? Porro nil aliud vobis dandum, dicendumque superest. Spero tamen ab iis, qui grati sunt (ingrtos, malevolos, ac invidos nihil sane moror) me gratiam initurum, quandoquidem midi communis utilitatis cupidissimo hoc opus non aggrediendi voluntas defuerit, sed perficiendi facultas, quam tamen omni studio consequi assidue conamur. Bene valete, et nostra boni contulite”.

cc. **8r-v: Borgarutius a Borgarutiis, Candidis lectoribus S. D., Venetiis, XV Kal. Maias 1565:

“Si tot tantisque (Candidi Lectores) apus Aegyptios celebratur laudibus Mercurius ille Trismegistus ; Si tot, tantisque apud Graecos efferuntur encomiis Chiron, Aesculapius, et Apollo, ut hos inter Deos, ac numina referre minime veriti sint ; Si ab iisdem Graecis, ac fere omnibus nationibus, ad caelum usque tolluntur scripta Hippocratis, Dioscoridis, ac Galeni ; Cur non ingentes etiam nos Itali, ac vicissim universus orbis, tribueremus laudes praestantissimo Matthiolo, Medicorum, hac nostra tempestate, facile principi, ac simplicium omnium tam acerrimo indagatori ? Plurimae equidem huic debetur laudes. Non enim die, noctuque elucubravit, ut tantummodo plantariam facultatem optime oculis inspectam, futuris Medicis declararet, sed ut quibuscunque, pro virili sua, et summo praesidio, et adiumento foret. Ecquis tam fatuus, ac fere mentis inops, qui asserre audeat, talem virum, alia de causa, nobis natura comparatum esse, praeterquam quod homines omnibus liberaret angustiis, incolumes redderet, ab omnique prorsus contagione immunes praeservaret ? Quis, inquam, hactenus fuit, qui herbarum vires omnes, earum veros icones, effigiesque sic ad amussim ostenderit, ac ad vivum repraesentarit ? Ut tandem, quae ab Aesculapio, et ab Hippocrate profecta sunt, Galenus amplificavit, auxit, et excoluit ; aeque fere Dioscoridis dogmata Matthiolus, nostra aetate expolivit, adauxit, et ampliora reddidit ; unde nomen immortale, famamque incredibile apud omnes sibi comparavit. Et potissimum in hac ultima Latina commentariorum suorum in Dioscoridem editione, in qua ea praestitit, quae ab humanis quidem ingeniis maiora, ac meliora expeti vix potuissent. Quantum opus in meliorem redegerit formam, ipse idoneus esse testis possum : quippe qui inter imprimendum, illius castigator fui ; et cum volumen totum perlegerim, multa repperi ab ipso Mathhiolo, suae integritati restituta, adaucta, ac omni decoro insignita. Quae quidem omnia, eo quia in publicum sunt evasura, meum non est impraesentiarum pluribus enarrare. Non est etiam, ut in Matthioli laudem plura effundam, cum sui praeclari nominis, illud perpetuum argumentum, ac testimonium extet, quod Summis Pontificibus, Imperatoribus, ac Regibus charissimus semper fuerit, nec dubium est quin in posterum futurus sit. Id reliqui tantummodo est, ut admirari nunquam satis queam, de invidorum livore, qui velut Scyllae, ac Carybdes, dies, noctesque in eum latrantes haud desinunt maledictis lacessere. Desinant, desinant queso, huiusmodi angues virus suum eiaculare : adhuc enim ignorant, quibus antidotis, vel qua potius Theriaca, ipse Matthiolus a talibus se praecavebit. Idque unum certo sciant, quod culices, quamvis importunissimi sint, et usque ad propriam perniciem pertinaces, in cute tamen Elephantis frustra aculeos iniiciunt. Distant enim aera lupinis. Sed de his hactenus. Valete Lectores, et Matthioli lucubrationes boni consulite, gratesque ei dignas persolvite. Venetiis, XV Kal. Maias MDLXV”.