Sermon 1

Premier dimanche de l’Avent.
Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 5ra-8vb ; Rome, Bibl. Apost. Vatic., Borgh. 247, f. 178v
Plan :
Thème – Comparaison entre Dieu et le recteur de l’université
- on atteint le royaume des cieux par la pauvreté
- Dieu a le pouvoir de sauver les hommes
I – Dieu règne du haut des cieux
- la crainte de Dieu est moins ressentie sur terre car il est loin
- sa mansuétude ne fait pas peur
II – L’homme se dirige vers sa mort
- égalité de tous devant la mort
- le fils de Dieu a pris une apparence humaine pour descendre sur terre
III – Dieu libère de la mort.
F. 5 ra : Sermo primus. Incipiunt sermones fratris Guillelmi de Saccouilla.
Dominus rex noster ipse ueniet et saluabit nos, Is. 33 (22).

[Thème]Uniuersitas Parisiensis gaudet hoc priuilegio speciali quod scolarem suum in carcere prepositi regis uel officialis detentum rector uniuersitatis potest repetere ⁴⁹³ , rectori debito modo petenti iustitia tenetur reddere. Unde scolares in carcere positi spem et consolationem habent cogitantes intra se ipsos : « Rector noster ueniet qui et requiret et liberabit nos ». Iste introitus posset generalius accipi de rege qui habet priuilegium eruendi et a carcere et a morte omnem detentum uel iudicatum ab aliquo suo. Ideo talis regis aduentum incarcerati et ad mortem iudicati continue desiderare deberent. Rex iste est Christus pius et clemens cui proprium est semper misereri et parcere, qui ait per prophetam dicentem Eze. 18 (32) : nolo mortem peccatoris etc.Incarceratus uel condempnatus est peccator qui propria sola sua culpa factus est peccator. Applica etc. Set redeundo ad primum introitum, dicamus quod cum tota uniuersitas Parisiensis distinguatur per quatuor facultates, facultas artium sola, que reputatur infima, habet istum honorem quod de ipsa sola uniuersitas sumit sibi rectorem. Unde si in aliis hec facultas sit infima, in honore tamen rectorie non est infima set precipua et supprema. Quare quadam singulari prerogatiua dicere potest : « Rector |5rb| est de nostris, uel noster » ? Modo moraliter reducendo, applicemus ista ad mores primo, secundo ad propositum.

Primo quidem ad mores reducendo, dicamus quod ad honorem rectorie nullus eligitur nisi solum de infima facultate, id est quod ad ueniendum ad honorem regis celestis qui est uere honor rectorie, quare regnum optinuerunt sancti in Dan. (7, 22). Modus, inquam, ibi ueniendi non est per maiores facultates, id est per diuitias et honores et possessiones maiores, set per infimam facultatem, id est per infimam facultatem duo requirentem ⁴⁹⁴ scilicet humilitatem et uoluntariam paupertatem. Matth. 5 (3) : beati pauperes spiritu quoniam ipsorum est regnum celorum, et Lu. (6, 20) : beati pauperes quoniam uestrum est regnum Dei, quasi dicat : nobis de infima facultate debetur honor rectorie, quia soli humiles et pauperes eliguntur in rectores, ut patet Ia. II (5-6) : nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo diuites in fide et heredes regni, uos autem exhonorastis pauperem. De hac infima facultate dicitur Gen. 31 (1) : Iacob facultate ditatus factus est inclitus. Iacobsubplantator ⁴⁹⁵ est pauper humilis qui mundi honores et diuitias contempnit et sub planta ponit, facultas Iacob est uera paupertas. Facultas utique artium seu philosophie differunt, unde Augustinus ⁴⁹⁶  : « Omnis philosophie magistra nobis est inopia, non ita laudamus Ioseph cum frumenta distribuebat nec cum carcerem habitabat. » Hac ergo facultate infima, paupertate |5va| scilicet et humilitate, Iacob ditatur et fit inclitus ⁴⁹⁷ quando « pauper et modicus celum diues ingreditur, ympnis celum honoratur ⁴⁹⁸  ». Ecce quod ad honorem solum promouentur illi de infima facultate. Crisostomus ⁴⁹⁹  : « Quicumque desiderat primatum celestem sequatur humilitatem terrestrem. Non enim qui maior est in honore illo maior est in celo, set qui minor. » Ideo dicebat Christus apostolis (Luc. 22, 25) : reges gentium dominantur eorum etc. Vos autem non sic, set qui maior est uestrum fiat sicut minor.

Ad propositum rector totius uniuersitatis Deus est, Hest. 13 (9) : Domine rex omnipotens in dictione cuius cuncta sunt posita et non est qui possit resistere uoluntati tue,Dominus omnium uel uniuersorum tu es. Rector autem iste assumptus est de infima facultate. Cum enim tota uniuersitas, nature intellectualis creatura ⁵⁰⁰ , distinguatur per quatuor facultates quarum tres superiores sunt angelice, quarta omnibus infima est humana natura. Minuisti eum paulominus ab etc. (Ps. 8, 6).De nulla tamen superiorum assumptus est rector ad regendum totum uniuersum, nusquam enim angelos apprehendetur set semen Abrahe apprehendetur, Heb. 12 (2, 16). De sola ergo infima homo natus est, qui celum terramque regit in secula seculorum, ut cantat ⁵⁰¹ Ecclesia, qui est Rex regum et dominus dominantium (I Tim. 6, 15). Licet ergo in aliis humana natura sit inferior angelica, in honore tamen rectorie non est infima set supprema, quod fuit philosophice et figuratiue simul dictum Miche 6 (5, 2) : et tu Bethleem |5vb| Effrata nequaquam paruula es in principibus Iuda ex te egredietur qui sic dominabitur in Israel. Effrata interpretatur ⁵⁰² puluerulenta aut de Niniue ueniens, hoc est natura humana, Iob (10, 9) : memento queso quod sicut lutum feceris me etc. Et Gen. (3, 19) : puluis es et in puluerem reuerteris, et ibidem (Gen. 18, 27) : loquar ad Dominum cum sim puluis et cinis, hinc dicitur nequaquam paruula es etc. quia, ut supra dictum est, licet in aliis sit infima, tamen in honore rectorie est supprema, unde singulari prerogatiua potest dicere : rector uniuersitatis est noster. Ps. (98, 8) : Domine Deus noster etc. Rector iste uniuersitatis ideo uenit in mundum ut requireret et liberaret scolarem, id est ⁵⁰³ hominem in carcere periculoso peccati detentum. Venit enim Filius hominis querere et saluum facere quod perierat, Luc. 19 (10). Bene carcere periculoso quia inter carceres communiter est iste ordo, quare ille carcer post carcerem dampnatorum est periculosior. Qui enim ei immediatior carcer dampnatorum est carcer inferni, huic carceri est immediatus ita carcer peccati quod non nisi paries luteus mundus. Fracto enim pariete luteo, id est mortuo corpore, ad litteram de luto formato, statim de carcere peccati homo intrat carcerem inferni ; ab hoc carcere petebant liberari patres antiqui per aduentum rectoris dicentes ⁵⁰⁴  : « O Emanuel rex et legifer noster etc. », et ultra : Veni, educ uinctum de domo carceris (Is. 42, 7) etc. Unde hanc solam consolationem habebant patres antiqui quia |6ra| cogitabant intra se ipsos : Rector noster ueniet qui requiret et liberabit nos, hic est sensus uerbi propositi : Dominus rex noster etc. Unde tria dicunt isti : rector ⁵⁰⁵ sursum imperat, Dominus rex noster,cursum deorsum properat, ipse ueniens ueniet inquam et non tardabit,a mortis morsu ⁵⁰⁶ liberat, et saluabit nos.

[I] Circa primum notandum quod ad hoc quod rex regnet in duobus regnis, hoc quandoque contigit per matrimonium inter masculum heredem regni unius et puellam heredem regni alterius, sicut ad litteram factum est de regno Francie et regno Nauarre ⁵⁰⁷ . Sic enim hec duo regna conuenerunt in unum, sic quod illi de Francia recognoscunt reginam Nauarre in dominam suam et Nauarri regem Francorum in dominum. Unde illi de utroque regno obediunt eius imperio. Si uolumus sequi proprietatem nominum, non rerum, quia forte ambo Francia et Nauarra sunt per antifrasim dicta, omne enim regnum aliud a regno celorum abusiue et per antifrasim uocatur regnum. Dicitur enim regnum Francorum quia liber ; francus enim et liber idem sunt, sola autem illa que sursum est Ierusalem libera est, Gal. 4 (26). Nauarra uocatur auara, suppono quod sic per antifrasim sit uocata. Tamen sequendo hanc ethimologiam, regnum Nauarre est proprie regnum mundi, quia mundanis hominibus auaritia et cupiditas est innata in tantum quod omne quod est in mundo uel concupiscentia carnis, I Ioh. 2 (16). Iterum a maiore usque ad |6rb| minorem omnes auaritie student, Ier. 6 (13). Habeo ergo duo regna distincta, scilicet regnum celi et mundi, et bene distincta, quia ante aduentum Christi in diuisione et discordia magna erant, unde Ysa. (59, 2) : iniquitates enim uestre diuiserunt inter uos et Dominum uestrum. Verus enim heres regni celorum est Dei filius. Si enim filius et heres per Deum, Gal. 4 (7). Regina et domina huius mundi est humana natura, Gen. 1 (28) : replete terram et subicite eam et dominamini piscibus maris et uolatilibus celi et uniuersis animantibus que mouentur super terram. Potest dicere nunc natura humana : sedeo ut regina et uidua non sum (Apoc. 18, 7). Ipsa enim nobilem maritum, id est regem celorum, copulauit sibi in matrimonium. Hanc amaui et quesiui mihi sponsam assumere, Sap. 7 (8, 2). Propter illud matrimonium duo regna celi et mundi sunt copulata in unum, iuxta uaticinium Eze. (37, 22) : erit rex unus omnibus imperans nec erunt ultra due gentes, nec diuidentur amplius in duo regna. Unde sicut ciues celestis regni, quod est regnum Francorum, recognoscunt puellam nostram dominam et reginam : « Aue regina celorum, aue, domina angelorum », ita nos Nauarri, id est nos de regno mundi, recognoscere debemus regem celorum tamquam dominum nostrum et obedire eius imperio sicut obediunt ei illi de alio regno, dicentes illud 2 Reg. (15, 15) : omnia quecumque precepit nobis dominus noster libenter exsequuntur serui tui. Ita petimus in oratione dominica : « Adueniat regnum tuum », hoc est ad nos |6va| ueniat regnum tuum, « fiat uoluntas tua sicut in celo et in terra ». Set heu ipse conqueritur : si ego dominus, ubi est timor meus, etc. Mal. 3 (1, 6). Nonne Pylato dicenti : ecce rex uester, regem uestrum crucifigam ?, responsum est : non habemus regem nisi Cesarem,(Ioh. 19, 14-15). Vere adhuc hodie, sic a mundanis hominibus tacite respondetur. Plus enim incomparabiliter timetur rex terrenus quam Deus, ymmo unus eius officialis quicumque, et magis obeditur eius imperio. Causa autem huius est duplex.

Prima est quia quando rex unus regit duo regna, unum per seipsum presentialiter et aliud per uicarium uel uicarios, communiter melius obeditur ei in regno ubi imperat per seipsum quam ubi imperat per uicarium, ymmo quandoque propter malum regimen uicariorum totum unum regnum rebellat regi suo dicens : nolumus hunc regnare super nos, Luc. 19 (14). Ille, scilicet Christus, in regno celorum imperat per seipsum presentialiter, in mundo imperat et regit per uicarios ; illi enim qui nunc regunt in mundo, in regimine ⁵⁰⁸ spirituali, sunt uicarii regis, scilicet Christi, et non habent auctoritatem regendi nisi ab ipso. Per me enim reges regnant et potentes decernunt iustitiam (Prou. 8, 15-16) et certe malum regimen istorum uicariorum multum est causa rebellionis et inobedientie subditorum. Unde Hugo de Sancto Victore ⁵⁰⁹  : « Prelati sunt impii et subditi sunt iniqui. Nisi enim isti per impietatem innocentiam preuenirent, isti per iniquitatem iustitiam non impugnarent. » In rectorem uniuersitatis nullus debet eligi qui non actu regit in facultate artium. |6vb| Facultas autem artium, secundum Gregorium ⁵¹⁰ , est « regimen animarum » in Pastorali. « Ab imperitis pastorale magisterium aliqua temeritate suscipitur, quando est ars artium regimen animarum. » Quod ergo puer etate qui nescit regere seipsum uel puer moribus qui non regit se nec dominatur passionibus set regitur et ducitur passionibus, sit rector animarum uel rector communitatis, hoc est de non regente actu in facultate artium facere rectorem uniuersitatis, quod est ualde absurdum. Ve enim terra cuius rex puer est et cuius principes in mane commedunt, Eccle. (10, 16). Nonne ab inobedientia Roboam filii Salomonis magna pars regni recessit, quia per iuuenes regebant regnum suum, III Reg. (12-14) ? Nonne regina Vasti contempsit imperium regis Assueri quod per eunuchos mandauerat, Hest. 1 (15) ? Sic hodie magna pars mundi recedit ab obedientia regis, scilicet Christi, et eius mandata contempnit, quia illi qui regunt et imperant uice Christi sunt iuuenes, id est habent mores iuueniles et se ipsos regere nesciunt ; sunt eunuchi, id est in bono opere infecundi. Dicunt enim et non faciunt (Matth. 23, 3), unde Bernardus ⁵¹¹  : « Canales hodie in ecclesia habemus multos, aquas autem per paucas rationem caritatis super per quos nobis fluenta celestia manant, ut potius infundere quam infundi uelint, loqui quam audire paratiores et prompti docere quod non didicerunt et aliis preesse gestientes se ipsos regere nesciunt. »

Secunda causa quare in regno mundi male |7ra| obeditur imperio Christi est ista, quia ubi uidetur rex nimis mansuetus dissimulans et non puniens rigide defectus, qui ducuntur timore, non amore, contempnunt precepta eius ; set econtra homines qui ducuntur amore, non timore, libentius obediunt regi mansueto quam regi rigido et austero. De Christo rege nostro dicitur : ecce rex tuus uenit tibi mansuetus, Matth. 21 (5). Ad litteram iste non statim punit, ymmo dissimulat peccata nostra et defectus nostros. Dissimulans peccata hominum propter penitentiam, Sap. 11 (24). Et ideo homines mundi qui ducuntur timore magis quam amore, eo quod non sunt perfecti in caritate, quia perfecta caritas foras mittit timorem, I Cor. 2 (I Ioh. 4, 18), contempnunt Dei precepta. Logici dicunt quod adiectiuum superueniens substantiuo facit partem in modo ad quam tenet locus dyabolicus et est optima consequentia ; quando determinatio modificans et determinatio diminuens [est], tunc consequentia non est bona. Non enim sequitur homo mortuus, ergo homo, quando autem dicitur mansuetus est, hic est adiectiuum superueniens substantiuo. Unde in rege nostro Christo mansuetudo est determinatio modificans regiam potestatem. Iram enim Dei nullus sufferre posset sine ⁵¹² moderata mansuetudine misericordie, quod incitat Ps. (89, 10) cum dicit : superuenit mansuetudo et corripiemur. Quis nouit potestatem ire tue ? Figuram huius habemus in Hester (15, 10) que non potuit sufferre aspectum regis Assueri : cum ardentibus oculis furorem pectoris indicasset quousque conuertit Dominus spiritum regis in mansuetudinem. Set |7rb| mansuetudo apud aliquos est determinatio diminuens, quia mansuetudo nimie benignitatis apud aliquos diminuit. De timore et reuerentia regie maiestatis, quando aliquis tantum presumit de diuina mansuetudine quod non timet potestatem ire sue, tunc consequentia non est bona, quia passim precepta Domini transgrediuntur : qui autem terribilia agunt regnum Dei non consequuntur, Gal. (5, 21). Set tunc mansuetudo non est determinatio diminuens, quando homo non tantum presumit de diuina mansuetudine quin timeat iram uindicte, tunc bona est consequentia, quia seruantur precepta et corriguntur uitia, et tunc locum habet illud iam allegatum : superuenit mansuetudo et corripiemur. Sic habemus optimam consequentiam quare iuxta dictum collecte ⁵¹³  : « Veniam consequimur et gloriam. » Dixi ergo significanter quod rector sursum imperat, quia hic in mundo male obeditur eius imperio. Ps. (23, 10) : Dominus uirtutum ipse est rex etc.

[II] Secundo dico quod cursor deorsum properat, ubi notandum quod motus ad centrum qui est motus deorsum immediate sequitur formam grauis. Ratio igitur quare graue deorsum uelocius currit, quanto medium minus sibi resistit, tanto et cursor quilibet citius currit quanto in spatio medio minus sistit, unde cursor bonus non mensurat spatium passu post passum set incedit per saltum. Loquamur ad mores primo et ad propositum secundo.

Primo quidem ad mores ; centrum est punctus medius in uniuerso, equaliter respiciens partes uniuersi. Nomine autem uniuersi intelligitur homo, unde in Matth. (Marc. 16, 15) : euntes in mundum |7va| uniuersum predicate euangelium omni creature. Philosophus ⁵¹⁴ uocat hominem microcosimum et minorem mundum. Centrum ergo uel punctus medius respiciens equaliter omnes partes minoris mundi est punctus mortis, de quo dicit Bernardus ⁵¹⁵  : « Quid est in rebus humanis certius morte, quid incertius hora mortis ? Iuuenis enim non miseretur inopiam, non reueretur diuitias, non sapientie, non moribus, non etati denique parcit nisi quod senibus est in ianuis, iuuenibus in insidiis. » Ecce punctus medius omnes respicit. Humiliatio tua in medio tui, Michas 6 (14). Qui bene consideret quomodo punctum mortis est medius quo equaliter respicit, ita diuites sicut pauperes, iuuenes sicut senes, et sic de aliis, habet naturam se humiliandi forma grauitatis que inclinat et tendere facit deorsum. Corpus enim quod corrumpitur aggrauat animam, Sap. 9 (15). Sicut enim graue, statim quando accipit formam grauis, incipit tendere uersus terram, ita homo ab instanti natiuitatis sue incipit tendere ad mortem, Sap. 6 (5, 13), sic nos nati continuo desiuimus esse, unde Iob (9, 25) : dies mei uelociores fuerunt cursore. Recte sicut ille qui uelociter currit non mensurat spatium medium passu ad passum set incedit per saltum, sic mors saltat de uno ad alium, de auo ad filium et dimittit patrem, de auia ad filiam et dimittit matrem ⁵¹⁶ . Iterum bene dicit uelociores cursore. Numquam graue ita uelociter currit ad centrum quin motus eius possit impediri uel totaliter sisti per obstaculum |7vb| sibi oppositum. Columpna enim supposita non sinit trabem cadere deorsum set cursus hominis ad mortem non potest sisti, non potest impediri per aliquod obstaculum. Diuites enim, quantum possunt, nituntur uitam suam prolongare et cursum mortis retardare per cibaria optima, uina delicata, medicinalia multa, querunt ergo remedia contra mortem, ita cito uel citius moriuntur sicut alii. De ueloci cursu ad mortem dicitur Ez. 7 (6. 3) : uenit finis, finis uenit, nunc finis super te, et Ys. 13 (14, 1) : prope est ut ueniat tempus eius et dies eius non elongabuntur, unde currens ad terminum quem non uidet, necesse habet preponere manus, alias, inueniens obstaculum, frangeret sibi caput. Terminum ad quem uelociter currimus nullus uidere potest. Dies enim Domini sicut fur in nocte ita ueniet, 1 Thess. 6 (5, 2). Sicut enim nichil est certius morte, sic nichil est incertius hora mortis. Augustinus ⁵¹⁷  : « Nescis qua hora ueniet, semper uigila ; et quia nescis quando ueniat, paratum te inueniat cum uenerit. Et adhuc forte non scis quando ueniat ut semper sis paratus. » Unde Luc. 12 (39) : si sciret paterfamilias qua hora fur ueniet etc. Ulterius currendo ad mortem finalem inueniemus obstaculum seu obicem, hostem scilicet antiquum qui obicit se homini in angulo mortis quem non uidet. Unde Gregorius ⁵¹⁸ , 6 Moralium : « Hostis antiquus ad rapiendas animas peccatorum tempore mortis crudelitatis effrenate uiolentia et quos blanditiis uiuentes decipit, morientes seuiens |8ra| rapit. » Quilibet ergo nostrum currens ad terminum mortis quem non uidet et in quo tale obstaculum inuenire debet, necesse habet preponere manus ante se, id est premittere opera meritoria, precipue opera misericordie : quodcumque potest manus tua instanter operare quia nec opus nec ratio est apud inferos quo tu properas (Eccle. 9, 10). Ecce quomodo cursor deorsum properat, unde Gregorius ⁵¹⁹ , IX Moralium : « Ad hoc Conditor noster nos uoluit factum nostrum diemque mortis nostre incognitum ut, dum semper ignoratur, semper proximus esse credatur, et tanto quis fit feruentior in operatione, quanto incertius est de uocatione. Unde dum incerti sumus quando moriamur, semper ad mortem parati uenire debeamus. » Hoc sit dictum ad mores.

Ad propositum : filius Dei ueniens in carnem, formam uel naturam generis humani assumpsit. Exinaniuit enim semet ipsum formam serui accipiens etc., Phil. (2, 7). Et dico bene formam generis uel naturam, quia naturam humanam assumpsit cum grauaminibus penalibus, licet non culpabilibus consequentibus eam, sicut onus graue grauate sunt super me (Ps. 37, 5). Hanc formam grauis committit ⁵²⁰ motus deorsum de celo in terram, de sinu patris in uentrem uirginis. Exultauit ut gigas ad currendam uiam etc. (Ps. 18, 6).Ecce cursor qui deorsum properat, non enim mensurat spatium set incedit per saltum. Cum enim inter hominem et Deum sint medii 9 ordines angelorum, in nullo ordine angelorum stetit. Unde ad Hebr. (1, 5) : cui enim dixit aliquando angelorum : Filius meus es tu etc. Set omnes pertransiens ad homines uenit, Cant. 2 (8) : ecce |8rb| iste uenit saliens in montibus, transiliens colles, id est pertransiens angelorum et archangelorum ordines. Eu iste stat post parietem nostrum, scilicet luteum humane nature. Sicut ille qui stat post parietem absconditus est nec uidetur, sic diuinitas abscondita in carne non cognoscebatur, Ys. XLI (45, 15) : uere tu es Deus absconditus ; Ioh. 1 (10-11) : in mundo erat et mundus eum non cognouit. In propria uenit etc.

[III] De tertio nota quod natura sagax sic ordinauit quod illud animal quod morsu suo infligit uulnus mortiferum, illud idem de se ipso prestat remedium salutiferum. Ita apparet in serpente habente morsum uenenosum, de quo fit tyriaca que est medicina contra uenenum. Simile habemus in Tobia (11, 4-13) de illo pisce fluuiali qui aperto ore Tobiam minorem inuasit, qui de consilio Raphael exenteratus est et interiora eius seu uiscera ualuerunt ad medicinam utiliter, unde tandem oculi patris excecati fuerunt illuminati. Spiritualiter quid [est] per morsum mortiferum, nisi morsus ⁵²¹ pomi uetiti quo uulneratum totum genus humanum factum est mortis et inferni morsus ? Iuxta illud Osee 13 (14) : ero mors tua, o mors, morsus tuus ero inferne. Per piscem fluuialem et per serpentem intelligo idem.

Primo quidem piscis fluuialis, cum omnia fluuia intrent mare et mare non redundat et ad locum unde exeunt fluuia reuertuntur, est Dei filius qui ab eterno fluens et emanans a patre, finaliter intrauit mare, hoc est uterum Marie, et tandem rediit ad alueum proprium, |8va| dicens : exiui a Patre et ueni in mundum, iterum relinquo mundum et uado ad Patrem, Ioh. (16, 28). Piscis iste habet in ore morsum mortiferum et in uisceribus remedium salutiferum. Ore enim sententie iudicialis mordet peccatores et ad mortem condempnat : ex ore eius gladius ex utraque parte acutus exibat, Apoc. 1 (16) ; et per uiscera misericordie a morsu mortis liberat et saluat, Tob. 13 (1-2) : magnus es Domine in eternum et in omnia secula regnum tuum, quoniam tu flagellas et saluas, deducis ad inferos et reducis, et non est qui effugiat manum tuam. Dampnati enim non effugiunt manum iustitie de qua dicitur in Ps. (47, 11) : iustitia plena est dextra tua ;nec saluati effugiunt manum misericordie, de qua dicitur ibidem (Ps. 118, 173) : fiat manus tua ut saluum me fac, non enim ex operibus iustitie que fecimus nos set secundum penitentiam suam saluos nos fecit (ad Tit. 3, 5). Piscis iste fuit exenteratus in sua incarnatione. Tunc enim primo apparuerunt directe uiscera sue misericordie quibus genus humanum prius excecatum fuit illuminatum (Luc. 1, 78-79) : per uiscera misericordie Dei nostri in quibus etc. illuminare etc. De hoc habes deduccionem et figuram in sermone ⁵²² Tunc uidebunt filium hominis.

Secundo serpens habens morsum mortiferum et tyriacam salutiferam est Dei filius qui mortificat et uiuificat, deducit ad inferos et reducit, I Reg. 2 (6). Ipse enim, Io. 3, comparat se serpenti eneo quem Moyses exaltauit in deserto, de quo dicitur, Num. 22 (21, 8) : fac serpentem eneum et pone pro signo, qui percussus |8vb| a serpente aspexerit eum, uiuet. Deus factus homo congrue dicitur serpens eneus : serpens enim iste caret ueneno. Sic Dei filius uenit in similitudinem carnis peccati ; qui tamen peccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius,Ysa. (I Pe. 2, 22). Serpens iste positus pro signo, Luc. 2 (34), positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum et in signum cui contradicitur ;in ruinam quantum ad illos quos mendicus saluat. Ideo dicitur in figura quod qui percussus aspexerit eum per ueram christianam fidem et deuotionem uiueret, iuxta illud Matth. 9 (22) : fides tua te saluum fecit.Uiuet quidem uita gratie in presenti et glorie in futuro. Ad quam nos perducat.