Circa primum nota quod aurore officium est primum illuminare in mane, cuius tantum lumen a sole et indicat ortum solis ut eum precedat ⁵⁸² , sic aurora Maria dat lumen gratie, ipsum impetrando a sole iustitie, quod precedere debet in mente ut ibi sol oriatur. Ideo surgere debemus ad hanc auroram. Ideo surge qui dormis et exurge a mortuis et illuminabit tibi Christus (Eph. 5, 14).

Circa secundum nota quod nisi illud lumen ueniat, non possimus misterium Scripture cognoscere, quod latet sub littera sicut in abscondita ⁵⁸³ . Unde quia iudei non recipiunt istud lumen, non intelligunt spiritualem sensum. Ideo ut intelligamus, necessarium est nobis lumen illud. Exortum est lumen in tenebris lumen rectis. Populus qui ambulabat in tenebris uidit lucem magnam (Ps. 9, 2).

[Thème] Illuminabit abscondita tenebrarum. Communiter dicitur quod amor se celare non potest, quod satis patet per dicta Gregorii ⁵⁸⁴ quia « amor Dei numquam est otiosus. Operatur enim magna si est. » In hoc autem maxime demonstratur quod homo qui amat procurat ⁵⁸⁵ bonum |15rb| ei ⁵⁸⁶ quem amat et impediat eius malum. Nullum tantum bonum potest homini inesse quantum est bonum diuinum, nec tantum malum quantum est malum culpe, quod in tantum nocet quod Deum adimit. Ergo ad hoc debet uerus amicus tendere ut peccatum ab amico, qui est omnis proximus, tollatur. Nullum autem malum potest uitari nisi cognoscatur, ideo proximum illuminare, ei suum defectum reuelando. Post cuius reuelationem si non penitet, nouo peccato peccat quia de nouo placet quod displicere debet, quia cum peccato mortali Deum non habet quem uidetur contempnere, qui de peccato quod auertit se habere non displicet. Propter hoc Christus nos dolens peccata habere uult nobis ea reuelare, ueniens in mentem quam illuminat, dum ei culpam suam ad memoriam reducit. Sic ueniens in mundum ipsum illuminauit, ostendens eum esse defectuosum, set multi sunt antechristi contrarii Christo qui, si sciunt malum in proximo, reuelant aliis et sic claram famam quam prius habebant obscuram reddunt, quibus eterna dampnatio impetratur. Ysa. V (20) : ue qui dicitis malum bonum et bonum malum ponentes lucem tenebras et tenebras in lucem. Econtrario Christus modo in secreto consciencie reuelat, antequam confundamur in pupplico in die iudicii. Malum signum est in homine quando se non cognoscit. Unde Christus fleuit super Iherusalem, Lu. XIX (42), et quidem in hac die, que ad pacem tibi, nunc autem abscondita sunt ab oculis. Nota hystoriam. Ex hoc aduentu nobis uenient tria beneficia. Gressus |15va| rectificabitur lucerna preuia, illuminabit ; uisui reuelabuntur que non sunt ei preuia, abscondita ; ab hiis mentes purgabuntur que nos ducunt per deuia, tenebrarum. Et hec tria facit lumen in uia, pedes dirigit et occulta uisui porrigit.

[I] Circa primum nota : Deus non fecit omnia membra oculos set fecit in homine pedes et manus et naturam ita tamen quod pes debet totum corpus portare et oculus dirigere. Sic ergo si oculus uidet periculum et ultro se iungerit, iuste periclitatur, sic cum homo in se habeat iudicium boni et mali per oculum rationis, si ponit pedem affectionis, iuste periclitatur, ut iam merito, etsi non quoad penam, sit cum malis angelis, sicut bonus est cum angelis bonis, etsi non quoad gloriam. Ideo posuit lucem diuinitatis in testa nostre humanitatis ut ueniret ad querendum perditos. De hoc Luc. I (1, 78) : uisitauit nos oriens ex alto. Aliquando contingit quod iuuenes in aliqua religione nimis laxant se et religio est in periculo subuersionis et tunc antiqui qui zelum ordinis sui habent, clamant ad superiorem ut eis mittat uisitatorem qui religionem reformet ; qui motus eorum clamoribus mittit eis quem petunt, aliquando cum plenitudine potestatis, per quem possit delicta corrigere et aliquando remittere penam eis quos correctos ⁵⁸⁷ perspexerit. In quolibet nostrum est quasi quedam religio cuius regula est ratio, quare debet regere per regulam quam sic habet, et uoluntas debet mouere |15vb| secundum regulam sibi impositam. Sensus sunt quasi nouicii noua semper querentes, et aliquando preter ordinem exeunt limites sibi datos et rumpitur religionis uinculum quo debet homo astringi in se et cum Deo. Ideo intellectus per orationem et affectus per desiderium clamare debent ad Deum qui mittit istum filium uisitantem cor, penitentem et reuertentem. « Unde eu sursum Agnus mittitur ⁵⁸⁸  » etc. Ideo Ps. (105, 4) : uisita nos Domine in salutari tuo,et alibi (Ps. 88, 33) : uisitabo in uirga inquitates eorum etc. usque (88, 34) : Misericordiam autem non dispergam ab eo. Set si ostenderet uisitator potestatem in capitulo et alibi malum exemplum, nihil esset, ideo ex alto ueniens altam uiam tenuit ut in altum nos suo exemplo duceret, contra aliquos qui potestatem suam ostendunt in uita carnali, non in celesti, a qua petebat Ps. (143, 7) liberari : emitte manum tuam de alto. Exemplar debet in alto poni et de alto uenit lumen. Ideo sequitur (Luc. 1, 79) : illuminare hiis qui in tenebris. Mundus non ponit lumen suum super bonos, ymmo occultat eos quantum potest. Homines enim qui uiuunt secundum mundum non uident libenter uiros sanctos, sunt enim quasi claui in oculis eorum. Set quanto plus tenebrosi sunt apud mundum, tanto magis illuminantur a Deo et ⁵⁸⁹ sic lux in tenebris lucet, Io. primo (1, 5). Causa est quia mundus bene uidet quod lumen candele nihil est in respectu luminis solis. Sic uita malorum nihil est, quia peccatrix et ⁵⁹⁰ contraria uite bonorum et uita bonorum magis lucet |16ra| coram contraria uita malorum, quia hec est contrariorum contradictio. Ideo Ps. (138, 12) : quia tenebre non obscurabuntur a te et nox sicut dies illuminabitur. Similiter ubi sunt tenebre quo ad Deum sunt peccata, ubi ponit mundus lumen suum ; unde uidebitis maius lumen mundi plus de tenebra peccati, aliquando non semper. Sicut tenebre eius, ita et lumen eius (Ps. 138, 12).Tales uenit Christus illuminare. Unde sequitur : et in umbra mortis sedent (Luc. 1, 79). Umbra similitudinem corporis habet nec est illud, sic penitentia similitudinem mortis habet ⁵⁹¹ , non est mors, ymmo uita. Quasi morientes et ecce uiuimus, (II) Cor. (6, 9). Set quanto sol est magis deorsum, tanto maior est umbra, sic, quia sol iustitie modo est secundum memoriam ecclesie in ympnis, ideo penitentia debet esse maior. Mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum Christo, ad Colo. III (3, 3). Tales illuminat Christus. Sicut peluis est magis clarior, quanto magis fruatur. Ideo habitantibus in regione umbre mortis lux orta est eis, Ysa. IX (9, 2). In umbra agnoscit homo staturam suam, sic in penitentia statum. Umbra sequitur quando sol est ante faciem, sic penitentia eum qui ante oculos mentis habet Deum. Beati mortui qui in Domino moriuntur, opera enim illorum etc. (Apoc. 14, 13) et hoc lumen dirigit, ideo sequitur (Luc. 1, 79) : ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis. Via superborum non est pacifica set uentosa et ficta in alto, ymmo omnia in uentum conuertuntur et in tantum non habet pacem cum Deo, quia uult auferre quod suum est, scilicet gloriam. Nec uia carnalium, quia cum pedibus inquinatis non |16rb| est quies, sic qui affectibus carnalibus ⁵⁹² inquinati sunt. Nec uia auarorum quia saturitas diuitie non sinit eum dormire, currente bestia per caput suum in cogitatione et affectione ; et si aliquando cogitat bonum facere, talis cogitatio sicut semen pululans cum bestialibus motibus conculcatur, unde non faciat fructum. Set uia per quam itur ad Deum qui est pax nostra, pacifica est, unde homo omnia bona sua per hanc debet in Deum dirigere, quia secura est. Ipse autem tales illuminat et dirigit, in Luc. (11, 36) : si ergo corpus tuum lucidum fuerit etc., usque te, non quod intelligit de corpore operum, quod sic fit ut ab oculis uisio, ab auribus auditio, a manibus operatio et sic de aliis partibus, ut fiat corpus morale.