Sermon 26

Sixième dimanche après Pâques.
Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 69rb-73rb.
Plan :
Thème – Usage de la langue maternelle et d’une langue étrangère. Comparaison avec le statut de l’homme :
la filiation paternelle et maternelle
on passe peu de temps sur terre, mais l’éternité au ciel.
Division
I – La liberté de parler
Division 2 (Eph. 4, 29) : comment bien parler :
surveillance de l’usage des mots
sens de la mesure
parler de manière inoffensive.
F. 69rb : Si quis loquitur quasi sermones Dei, I Pe. 4 (11).

[Thème] Homo qui numquam exiuit nec exire desiderat patriam suam, parum curat loqui nisi linguam maternam, set ille qui in breui exiturus est patriam suam et moraturus continue quasi in terra extranea extranei sermonis et extranee lingue, ille, inquit, dimittit linguam maternam ut addiscat linguam terre illius qua est continue moraturus. Testimonium huius habemus in Joseph qui, dum intraret terram Egypti, linguam quam non nouerat audiuit. Set precipue ubi contingeret casus quod puer habens patrem et matrem alterius et alterius patrie, alterius et alterius lingue, in patria matris sue esset moraturus per unum diem tantum, in patria autem patris per totum residuum temporis, puer iste instrui deberet numquam [ad loquendum] linguam maternam set potius linguam paternam. Hoc ideo dixi quia quilibet nostrum habet patrem et matrem alterius et alterius patrie, alterius et alterius lingue, et iterum in patria matris sumus moraturi per unum diem tantum, in patria patris per totum residuum temporis.

[a] Hec omnia declaro per ordinem, primo quod sumus alterius et alterius patrie ratione patris et matris. Patet sic : mater enim communis omnium nostrum, a qua trahimus carnis originem, de cuius utero omnes recurrimus, terra est. Unde in Ecclesiastico (40, 1) : occupatio magna creata est hominibus etc. a die exitus [de uentre] matris ipsorum usque in diem sepulture, in matrem omnium a quo accipimus breue documentum, quod scilicet nullus debet gloriari de nobilitate |69va| parentum carnalium quia filius unius regine non est natus de nobiliori matre, non est formatus de nobiliori materia quam filius paupercule uetule. Ergo inquam dictum Apostoli (I Cor. 1, 29) : non glorietur omnis caro in conspectu Dei. Ex alia parte pater communis omnium nostrum Deus est. Unde in Jo. (8, 41) : nos ad fornicationem non sumus nati unum patrem habemus Deum. Si terra mater nostra est, ergo nostra patria ratione matris est mundus in Jo. (15, 19) : uos de mundo non estis, si Deus pater noster qui in celis est. Modo uidete si puer habens sic patrem et matrem alterius patrie uideret quod porcio hereditatis quem contigit eum ratione matris, uideret insuper quod ambas hereditates tenere non posset, uideret tertio quod pater et mater essent diuisi adinuicem et remoti quod non possent simul utroque manere. Fatuus est ualde nisi dimitteret matrem et hereditatem maternam ut maneret cum patre ⁹⁷⁴ et succederet in paterna hereditate. Recte sic est de nobis : porcio enim hereditatis quem contingit nos ratione patris est regnum celorum. Ps. (141, 6) : porcio mea Domine sit in terra uiuentium. Hereditas nobilissima est et preclara. Hereditas mea preclara est mihi dicit Ps. (15, 6). Porcio autem que nos contingit ratione matris est ista terrena substantia que modica est, ymmo nulla respectu hereditatis celestis. Unde Sap. (7, 8-9) : diuitias nichil esse duxi in comparatione illius nec comparaui illi lapidem pretiosum etc. Has autem duas hereditates unus et idem conuenienter tenere non potest. Jeronimus ⁹⁷⁵  : « Difficile, ymmo impossibile, ut presentibus et futuris quis fruatur bonis, |69vb| ut hic uentrem et illic mentem impleat, ut de deliciis ad delicias transeat, ut in terra et in celo sit primus, ut in utroque seculo appareat gloriosus. » Sic patet ex dicto Jeronimi quod non potest aliquis succedere in paterna hereditate nisi denuntiet hereditati materne. Unde in Luca (14, 33) : omnis qui non renuntiauerit omnibus que possidet non potest esse meus discipulus. Item pater noster et mater sic sunt diuisi et remoti quod qui stat corde et affectu cum matre et qui terrena diligit inordinate, diuisus est et remotus a patre, Jac. 4 (4) : adulteri nescitis quod amicitia huius mundi inimica est Deo. Si quis ergo uoluerit amicus esse huius seculi, inimicus Dei constituitur. Et in prima canonica Jac. (I Jo. 2, 15) : nolite diligere mundum nec ea que in mundo sunt. Si quis diligit mundum, non est caritas patris in eo. Parabolam habemus ad hoc ualde propriam in filio prodigo qui, uolens exspectare successionem paterne hereditatis, dixit patri (Luc. 15, 12) : da mihi porcionem substantie que me contingit. Unde recedens a patre abiit in regionem longinquam, finaliter cepit egere. Hec parabola significat quod ille non exspectat successionem celestishereditatis qui in presenti accipit porcionem substantie que contingit eum ratione matris. Unde talis a Deo recedit et tandem in regione umbre mortis egebit et paterna hereditate carebit. Qui uult ergo in hereditate celestisuccedere debet renuntiare toti quod contingit ei ratione matris, exemplo Christi qui dixit (Luc. 9, 23) : si quis |70ra| uult post me uenire abneget etc. Secundum ueritatem Christus renuntiauit toti hereditati que contingebat ratione matris, pauper et egenus in mundo fuit. Je. (12, 7) : reliqui domum meam, dimisi hereditatem meam etc. et tandem in isto tempore Ascensionis patriam maternam relinquit ut transiret ad patrem. Relinquo mundum et uado ad Patrem, Jo. VI (16, 28). Patet ergo primum scilicet quod alterius patrie sumus ratione patris et alterius ratione matris. Ex hoc statim concludo secundum scilicet quod aliud est ydioma paternum et ydioma maternum. Si enim terra mater nostra est et patria mater est mundus, patet quod loqui de terrenis et mundanis est loqui lingua materna. Jo. III (31) : qui de terra est de terra loquitur. Plus tamen, ymmo patris sit ueritas : Pater sermo tuus ueritas est, Jo. XVII (17), quia mendacium loqui non est loqui ydioma paternum set ydioma proprium et maternum, unde in Jo. (8, 44) : cum mendacium loquimur, ex propriis loquimur, set per oppositum, cum Deus pater noster sit, celestemloqui de celestibus et diuinis loqui sermones Dei, hoc est loqui ydioma maternum. Unde Jo. XIIII (23) : si quis diligit me, sermonem meum seruabit et Pater meus diliget eum.

[b] Dixi secundo ⁹⁷⁶ quod in patria matris non sumus mansuri nisi per unum diem tantum etc. ut supra. Hoc probo sic : Scriptura uocat unum diem tantum totum spatium temporis ab ortu solis usque ad occasum. Gen. (1, 5) : factum est uespere et mane dies unus. Tota autem duratio hominis in hac uita presenti includitur, etsi uiueret |70rb| mille annis inter ortum natiuitatis et occasum mortis. Ergo totum tempus uite presentis non est nisi spatium unius diei siue ⁹⁷⁷ mille anni aut tamquam dies hesterna que preteriit. Jeronimus ⁹⁷⁸  : « Nimis longum est quod finem habet, eternitati comparatum, omne tempus breue est », et Augustinus ⁹⁷⁹  : « Vita humana tota breuis est ab infantia usque ad decrepitam senectutem. Adam si adhuc uiueret et hodie moreretur, quid ille uite profuisset modo cogitare ? » Si reputaretur bene sollempnis fatuus qui thesaurum et garnisiones magnas faceret in loco ubi esset moraturus per unum diem tantum, nullam garnisionem uel prouisionem faceret in loco ubi esset mansurus per totum tempus residuum, certe sicut iam probaui quod in patria matris nostre sumus mansuri per unum diem tantum a solis ortu usque ad occasum. In patria autem patris nostri, hoc est in celo, per totum tempus eternum [mansuri sumus], ergo sollempnes fatui sunt qui thesauros magnos faciunt in mundo, nullum autem in celo. Mt. (6, 19) : nolite thesaurizare uobis thesauros etc. Talis fatuus erat diues ille, Luc. X (12, 19) : anima mea multa bona habens reposita in annos plurimos. Fecerat multas municiones ac si deberet multis annis uiuere et uicturus non erat nisi illa die, unde dictum est sibi : stulte hac nocte etc. Habeo igitur hec tria per ordinem declarata, quod quilibet nostrum habet patrem et matrem alterius et alterius patrie, secundo alterius et alterius lingue, tertio quod in patria |70va| matris sumus moraturi per unum diem tantum, in patria autem patris per totum residuum temporis. Verum est quod ante Passionem Christi homo numquam exiuerat patriam maternam nec dispositus erat set Christus ascendens in celum aperuit nobis uiam. Ideo esto quod nullus tunc curasset loqui nisi linguam maternam. De cetero tamen quicumque intendit uenire ad patriam claritatis eterne et ibi perpetuo manere, debet dimittere ydioma maternum ut ymitetur et loquatur ydioma paternum.

[Division] Hoc est quod predixi : si quis loquitur quasi sermones Dei. Ubi uidetur beatus Petrus tria uelle dicere : primo quod uerbum oris non est prohibitum nec impositum set indultum, non enim precipit nec prohibet quod aliquis loquatur uel non loquatur set sustinet, si quis loquitur. Secundo uult quod non sit oppositum per uerbum abditum et occultum, hoc est ad uerbum mentis cui debet esse simile, alias esset falsum. Hec similitudo importatur per uerbum similitudinis, quasi. Tertio uult quod sit sale conditum bene compositum †, ideo dicitur sermones. Sermo dicitur quasi serens mores.

[I] Circa primum notandum quod prudens prelatus non imponit subdito sub precepto neccessitatis duplex officium quorum unum impedit alterum ; uerbi gratia prior noster non imponit eidem fratri officium portarii et officium refectuarii quia officium portarii male compatitur officium refectorarii. Hora enim refectionis portarii indigent maiori custodia quam aliis horis set uerum est quod prior |70vb| bene promittit refectorarium certis horis facere officium hostiarii, horis scilicet illis quibus non impeditur officium refectorarii. Hoc ideo dixi quia lingua in ore habet duplex officium quorum unum impedit alium. Lingua enim, secundum Philosophum ⁹⁸⁰ , contingit in duo opera nature, in gustum et loquelam. Primum, scilicet gustus, est officium refectorarii quia gustus deseruit refectioni. Secundum, scilicet loqui, est officium hostiarii. Os enim est hostium per quod exeunt de corde cogitationes bone uel male. Mt. XV (18) : que procedunt de ore de corde exeunt cogitationes male. Modo sicut ad solum hostiarium pertinet ponere aliquos extra portam, ita ponere foras cogitationes cordis per ostium pertinet ad linguam. Lingua ergo est ancilla et hostiaria ad cuius uocem Petrus negauit Christum. Officium ancille est feces de domo eicere, id est per ostium lingue. Unde dicit Ambrosius in quodam sermone ⁹⁸¹  : « Tenerum membrum est lingua et tamen uix teneri potest : substantia quidem infimum exemplum set usu magnum et ualidum inuenitur. Tenuis est et lata, ideo aptissimum euacuandis sordibus instrumentum. » Petrus ergo agnoscens ad uocem ancille, negans Christum qui ueritas est, significat hominem qui ueritatem scit et tenet mente, negat lingua et uoce. Habet ergo lingua duplex officium, officium refectorarii et hostiarii et unum istorum impedit alterum loquendo tam naturaliter quam moraliter. Naturaliter primo non est dubium quod |71ra| gustus loquelam impedit et loquela gustum. Homo male loquitur quando habet os plenum. Moraliter et hoc est uerum quia hora refectionis ostium oris indiget maiori custodia quam aliis horis. In mensa non debet homo multum loqui. « Pauca in conuiuio loquatis », dicit Cato ⁹⁸² in principio libri sui, quia sic est quod unum officium impedit alterum, ideo natura sagacissima utrumque non posuit sub precepto necessitatis. Refectio enim necessaria est homini naturaliter uiuere uolenti, set loquelam officium hostiarii non imponit, ymmo solum permittit illis dumtaxat horis quibus non impeditur officium refectorarii. Que autem sunt ille hore patet sic. Lingua de se deseruit refectorio quod mediante lingua homo habebit saporem in cibo. Quando ergo saporem tollit, quando est sermo turpis et malus sale gratie conditus quia talis officium refectorii non impedit, numquam lingua debet permitti exercere officium hostiarii ut talem pro sermone foras emittit per ostium oris, in aliis autem casibus debet permitti. Et Eph. 4 (29) : omnis sermo malus de ore uestro non procedat set si quis bonus erat ad edificationem ut det gratiam audientibus. Ubi apparet quod ostium oris debet habere custodie strictam clausuram, omnis sermo malus de ore uestro non procedat ; modestie curtam mensuram, set si quis bonus est et non plus molestie nullam lesuram ut sit bonus ad edi|71rb|ficationem. Lignum enim lesum uel fractum non est aptum ad edificium facundie pulcram picturam ut det gratiam audientibus.

[a] Circa primum nota quod in manerio regis aliter custoditur ostium camere, aliter ostium carceris. Ostium carceris clauditur malefactoribus et aduersariis ne possint exire, set ostium camere clauditur talibus intrare uolentibus. Spiritualiter quilibet probet, uir est quasi quoddam manerium in quo rex celestis mansionem facit. Unde post illud uerbum allegatum, Jo. 14 (23) : siquis diligit me etc. et ad eum ueniemus et mansionem apud eum faciemus. In hoc manerio est duplex ostium aliter et aliter custodiendum. Primum est ostium camere domini, ostium consciencie in qua Deus per gratiam cubat et habitat, illud est uoluntas, quod patet sic. Alie partes domus excepto ostio situate sunt immobiliter in locis determinatis. Ostium autem sic est mutabile ⁹⁸³ quod continue mutatur, aperitur enim et clauditur sicut a portario ducitur. Sic spiritualiter alie uires a se habent situs determinatos in corpore, uis auditiua in auribus, uisiua in oculis et sic de aliis. Voluntas autem in corpore situm determinatum non habet quia uirtus organica non est. Iterum inter omnes uires anime mutabilior et magis uolubilis est uoluntas, nunc enim per consensum aperitur, nunc per dissensum clauditur, sicut a portario ducitur. Portarius autem rationalis intellectus qui claudit et nemo aperit ⁹⁸⁴ et |71va| nemo claudit. Secundum ostium est os, sicut supra dixi, quia que procedunt ex ore ueniunt etc. et istud est ostium custodie carceralis. Ps. (140, 3) : pone Domine custodiam ori meo et ostium circumstantie labiis meis. Hoc duplex ostium fuit figuratum, 3 Reg. (6, 34) ubi dicitur quod in ingressu templi duplex ostium erat et se inuicem tenens aperiebatur. Templum Dei sanctum est quod estis uos (I Cor. 3, 17). In hoc templo est duplex ostium quod se inuicem tenens aperitur quia ostium oris aperit ad loquendum et clauditur ad tacendum ad imperium uoluntatis. Primum ostium est uoluntas, scilicet tamquam ostium camere domini debet claudi malis cogitationibus ne possint intrare per assensum. In cuius figuram dicitur de Eze. XLIIII (2) : porta hec clausa erit et non aperietur et uir non transibit per eam. Causa est quia ex quo magnus dominus retinuit totum hospitium in manu sua, non permittitur ibi aliquis hospitari, nisi sit de familia. Christus qui est magnus dominus et magna uirtus eius in Ps. (146, 5), totum hospitium cordis pro se retinuit. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua etc. (Luc. 10, 27). Et ideo nullus debet recipi in hospitio cordis per affectionem que sit contra uoluntatem istius domini. Omnia autem ista possunt diligi in ordine ad ipsum set sine ipso nichil est diligendum, dicente Augustino ⁹⁸⁵  : « Minus te amat etc. » Secundum ostium ⁹⁸⁶ [est], scilicet tamquam ostium carceris claudi debet cogitationibus malis ne exire possint. Ideo dictum est : omnis sermo malus de ore uestro non procedat. Ideo |71vb| docet Scriptura, Sap. 29 (Eccli. 28, 28-29) : ori tuo facito ostia. Sequitur : et uerbis tuis facito stateram et frenos ori tuo rectos. Dicit significanter facito stateram quia per stateram cognoscitur pondus equum et iustum, quia quando lingua stat in medio, non declinans ad dexteram uel ad sinistram, totum pondus est equum set quando flectitur ad alteram partem, quod fit quando una pars magis impletur quam alia, tunc est pondus inequum. Statera que pendet ponderatis habens duas partes est causa que pendet in iudicio inter duas partes. Lingua autem per quam cognoscitur utrum pondus sit iustum uel iniustum est lingua iudicis, per quam discernitur inter iustum et iniustum. Quando ergo lingua iudicis semper stat in medio, non declinans ad aliquam partem propter odium uel affectionem, tunc iudicium est ualde iustum. Justus es, Domine, et rectum iudicium tuum (Ps. 118, 37). Set quando declinat ad sinistram propter odium uel ad dexteram propter affectionem, tunc redditur inequum iudicium et sunt mendaces filii hominum in stateris (Ps. 61, 10) etc. Hoc autem communiter fit quando una pars statere magis impletur quam alia. Quando enim iudex ab una parte recipit munera, communiter lingua eius ad illam partem declinat, et dicit secundo : et frenos ori tuo rectos (Eccli. 51, 20). Differentia est inter claudum et rectum. De claudo et recto habes in sermone ⁹⁸⁷ Ambulauit pes meus iter rectum.

[b] De secundo principali nota quod natura que omnia organa fecit indeterminata men|72ra|sura et numero, iuxta illud (Sap. 11, 21) : omnia fecisti numero pondere et mensura, quasi omnia organa sensuum dupplicauit preter organum oris. Organum auditus fecit duas aures etc. Organum tactus fecit duas manus et sic de aliis. Iterum organa aliorum sensuum non diuisit in sinistrum et dexterum. Organum uocis numquid significat ? Ista certe exterior dispositio membrorum indicat qualis debet esse forma membrorum interior, organum autem uocis non significat quod homo debet esse in duplo prouior ad audiendum quam ad loquendum, Jac. I (19) : sit autem omnis homo uelox ad audiendum, tardus ad loquendum etc. Seneca ⁹⁸⁸ recitat quod « Socrates loquaci audi, inquit, melius os, unde a natura aures duas accepimus », quasi dicat : natura docet quod homo in duplo prouior debet esse ad audiendum quam ad loquendum. Iterum Seneca ⁹⁸⁹  : « Libentius audias quam loquaris, auribus frequentius utere quam lingua, quicquid dicturus es antequam aliis tibi dixeris. »

Secundo etiam quod natura dupplicauit organum tactus, uocis non, significat quod homo in duplo plus debet facere quam dicere, cum tamen oppositum fiat hodie quia super cathedram Moysi sederunt Pharisei etc. Dicunt et non faciunt (Mt. 23, 2-3). Non est monstrum hoc in moribus, certe sic. Habere enim duas linguas et unam tantum manum in natura est monstrum ; sic multa dicere et facere pauca, dicente Bernardo ⁹⁹⁰  : « Doctrina lucida, uita tenebrosa etc. » Figura habetur in Luca (6, 8) quod erat homo in synagoga habens manum aridam. In synagoga, hoc est in ecclesia, sunt multi qui sinistram manum non habent aridam set dexteram, quia potentes sunt |72rb| ad facienda mala ; bona autem facere nescierunt.

Tertio quod natura in eodem numero et mensura fecit organum auditus et tactus et oppositum esset monstrum. Puta : habere duas aures et unicam manum significat quod monstrum est in moribus quod homo uerbum Dei audiat et opere non impleat, unde in canonica Jac. (1, 22) : estote factores uerbi et non auditores tantum. Siquis auditor est uerbi tantum et non factor, hic comparatur uiro consideranti uultum uanitatis sue. Significanter dicit uiro, non puero. Puer enim uidens ymaginem in speculo non est contentus ymaginem uidere, set statim manum projicit et nititur ymaginem apprehendere, tamdiu quandoque ludit in speculo quod frangit ipsum in duas partes diuersas, et tunc uidentur ibi plures ymagines ubi non uidebatur ante nisi una. Sic uir profectus solum ymaginem respicit transitorie et manum non apponit : in ymaginem pertransit homo in Ps. (38, 7). Spiritualiter speculum quo uidetur ymago est Sacra Scriptura. « Mentis oculis uelut speculum quoddam opponitur, ut in eo nostra interna facies uideatur. Ibi enim plura fedarum nostra conspicimus, ibi sentimus, perficimus quantum a profectu distamus ⁹⁹¹ . » Illi ergo qui uidentes uel audientes Sacram Scripturam in hoc solo speculo non sistunt set manum ad ymaginem apponunt, ymmo dicitur quasi imitatus, hoc est quod ymitantur facto quod audierunt. Isti, inquam, fracto speculo cognoscunt euangelice, tamen uidebunt distinctas ymagines illius Trinitatis. Illi autem qui manum non apponunt beata uisione carebunt |72va|.

Quarto quia organum auditus non distinxit in sinistrum et dextrum, organum uocis significat quod homo debet habere aures apertas ad audiendum non solum prospera et placentia, que significantur per dexteram, set etiam sinistra ⁹⁹² et quecumque iniuriosa sustinendo in patientia. Lingua autem numquam debet esse sinistra, quia numquam debet homo prorumpere in uerba iniuriosa propter quecumque grauamina sibi facta. II Cor. XI (20) : sustinetis enim si quis in seruitute redigit si quis deuorat extollitur etc. Hanc formam dedit Christus discipulis quando dicit, Mt. IX (5, 38-39) : si autem sermo uester est non audistis quia dictum est antiquis : oculum pro oculo, dentem pro dente etc. ego autem dico uobis omnino non resistere malo, set siquis percusserit te in dexteram maxillam, prebe ei et alteram. Sic autem patet quod ostium oris debet habere modestie curtam mensuram.

[c] De tertio nota quod sicut lignum fractum uel lesum non est edificatorium, modo uideamus quid sit uerbum lesiuum.

Primo quidem sermo detractorius est sermo lesiuus. Ictus sagitte est magis lesiuus quando extracto ligno sagitte ferrum remanet infixum in carne. Iterum etiam ictus est lesiuus summe quo ter leditur ⁹⁹³ . Sap. (Jer. 9, 8) autem comparat uerbum lingue detractoris ictui sagitte : sagitta uulnerans lingua eorum dolum locuta est. Postquam sagitta ista extracta est, hoc est postquam uerbum detractorium iam transiuit uel quodcumque detrahens ipsum reuocauit, semper remanet ferrum infixum in carne, quia remanet memoria et opinio |72vb| in corde illius qui audiuit. Bernardus ⁹⁹⁴  : « Leuis ⁹⁹⁵ quidem sermo quia leuiter uolat, set grauiter uulnerat. Grauiter transit, set grauiter urit ; leuiter penetrat animum, set non leuiter exit ; leuiter profertur, set non leuiter reuocatur : facile uolat, ideo facile caritatem uiolat. » Item ictu lingue detractorie leditur detractor ipse in consciencia, leditur audiens in opinione mala, leditur ille cui detrahit infama. Acuerunt ut gladium linguas suas, intenderunt arcum rem amaram ut sagittent in occultis immaculatum (Ps. 63, 4-5). Sermo detractoris, quia lesiuus, non est bonus ad edificationem. Ideo Apostolus, Rom. IX (14, 19) : que pacis sunt inuicem custodiamus.

Secundo sermo adulatoris est lesiuus. Gladius enim quanto est magis politus, tanto penetrat facilius et uulnerat grauius. Sic uerbum adulatoris non est edificatorium : non enim sine causa distinguitur bonum delectabile et bonum honestum et utile, quia quod homo dicat alteri placentia et delectabilia, non honestum loquenti nec utile audienti. Popule meus qui beatum te dixerunt ipsi te decipiunt (Is. 3, 12). Impossibile est enim quod simul cantabo ⁹⁹⁶ sine discordia « Placebo et dirige », sic homo qui cantat alteri de placebo non dirigit eum, ymmo magis decipit. Homo enim non debet credere quod placeat alteri per uerba adulatoria set per utilia et honesta. Ad Ro. XV (2) : unusquisque proximo suo placeat in bonum ad edificationem. Ymmo sermo curiosus non est edificatorius. Ubi notandum quod si sunt |73ra| homines mundi qui debeant loqui sermones ad edificationem, illi sunt theologi quod patet ex ethymologia nominis et tamen multi eorum, iuxta uerbum Apostoli, prima ad Thy. (4) : intendunt fabulis et genealogis interminatis que opinionem magis prestant quam edificationem que est in fide. Quid ad edificationem fidei scire, dicere an logica sit practica uel speculatiua et multa talia curiosa quibus scripta doctorum sunt plena, contra quos dicit Apostolus, I (II) ad Cor. (10, 8) : dedit nobis Deus, hoc est auctoritatem docendi, edificationem, non in destructionem. Non sic faciebant alii de quibus dicit 2 ad Cor. XII (19) : coram Deo Christo loquimur omnia propter edificationem nostram etc.

De quarto, sic modica pictura reddit domum ualde gratiosam, sic pulcra facundia reddit hominem auditoribus gratiosum. Quere concordantias, si uis, nota introitum collationis istius sermonis precedentis Siquis loquitur quasi sermones. Unum quod mirabiliter turbat et notabiliter deordinat unum conuentum religiosorum est horologium male temperatum. Unus malus sacrista qui male temperat horologium suum, turbat et deordinat totum unum conuentum. Horologium enim temperari debet quantum ad duo principaliter, primo quantum ad horas, ut non semper cantet set paucis et certis horis ; secundo quantum ad notas, ut sit melodia in cantu non dissonantis temporis. Modo sequendo ethymologiam nominis, cum horologium dicatur oris logium, logos autem idem est quod sermo et sic horologium |73rb| hominis est sermo. Hoc horologium adeo temperare est difficile quod beatus Jacobus dicit in canonica sua (3, 7-8) : omnis natura bestiarum et uolucrum et serpentum et ceterorum domantur et domiti sunt a natura humana. Linguam autem nullus hominum domare potest. In hoc figuratur horologium per Achab de quo 4 Reg. 20 (10) dicit Ezechiele : facile est umbram crescere.