Sermon 48

Chaire de saint Pierre.
Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 114vb-117va ; Rome, Bibl. Apost. Vatic., Borgh. 247, f. 184rv.
Plan :
Thème – Différence entre la faculté de droit et celle de théologie. Le Christ nous enseigne toutes les disciplines. Il a deux écoles :
l’Eglise triomphante
l’Eglise militante
Division – Pour accéder au trône est nécessaire :
I – La sagesse.
Division 2 (II Reg. 23, 8) : Pierre accède à la chaire :
force et récompense
honneur et valeur
crainte
F. 114vb : In cathedra Dei sedi, Eze. XXVII (28, 2).

[Thème] Scola legum et scola theologie in hoc differunt quia in scola theologie numquam discipulus aliquis sedet in cathedra magistrali ut uices magistri suppleat, set in scola legum hoc fit frequenter, quia doctor absens loco sui ponit discipulum intelligentem in cathedra magistrali. Si igitur unus et idem magister duplicem scolam regeret theologie et legum, discipulus in scola legum suplens uicem doctoris in cathedra magistrali posset per Actus dicere : Ego sedi in cathedra magistrali magistri theologie. Hoc ideo dixi quia Christus utriusque magister noster : |115ra| magister noster unus est Christus (Matth. 23, 10), duplicem scolam regit, unam theologie, hec est ecclesia triumphans seu collegium beatorum, alia legum que est ecclesia militans seu collegium uiatorum legum in uia, Ps. (24, 12).

[a] Hec omnia declaro primo quod collegium beatorum sit scola theologie, patet ex nomine. Theologia enim dicitur a theos quod est deus, et logos quod est sermo uel uerbum. Soli ergo beati qui continue uident et clare in uerbo Dei sunt uere theologi. Scriptura alios dicit deos Deo, id est theologos ad quos sermo Dei factus est. Set quod collegium uiatorum sit scola uel studium legistarum patet sic : principale studium legistarum est scire concordare dissonantias et repugnantias legum contrariarum, nec est bonus legista qui nescit concordare et dissoluere leges contrarias, modo ita est quod quilibet uiator in codice cordis sui inuenit scripturas duas leges ualde contrarias, legem scilicet mentis et legem carnis, legem Dei et legem peccati. In istis legibus studebat Apostolus dicens (Rom. 7, 23) : uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee et captiuum me ducentem in legem peccati que est in membris meis, et sequitur ibi (Rom. 7, 25) : ego ipse mente seruio legi Dei carne autem legi peccati. Quod leges iste contrariantur probo : secundum logicos lex contrariarum talis est quod una aliam interimit. Sic est recte de lege carnis et lege mentis. Hec enim sibi inuicem aduersantur |115rb| quia caro spiritum et spiritus carnem interimit, dicente Apostolo (Rom. 8, 13) : si secundum carnem uixeritis moriemini si autem spiritu facta carnis mortificatis uiuetis. Leges autem iste sunt contrarie. Sapientia carnis inimica est Deo, legi autem Deo subiecta non est. Ecce principale. Studium uiatorum dicitur esse ad tollendum repugnantia ¹³⁵⁴ istarum duarum legum, ad tollendum per opera penitentie rebelliones carnis ad spiritum. Iste solus est bonus legista qui bene concordat ad spiritum istas duas leges. Iste solus bene seruat legem Dei qui ad hoc studet ut caro non rebellet, set obediat spiritui, set heu in Ps. (13, 1) dicitur : corrupti sunt et abhominabiles facti sunt in studiis suis. Legista studens in libro corrupto et defectuoso, ut defectus corrigat et falsitates deleat, sic studendo proficit, set studens in libro corrupto, non ut eum corrigat set ut falsis qui legit adhereat, talis sic studendo non proficit set turpiter errat. Libri legum sunt corda uel consciencie hominum. Ier. II (31, 33) : dabo legem in uisceribus eorum et in corde eorum scribam illam. Libri cordium in quibus debet esse scripta et impressa lex Dei, Ysa. LI (7) : populus meus lex mea in cordibus eorum, et Ps. (36, 31) : lex Dei eius in corde ipsius, frequenter inueniuntur defectuosi et ualde corrupti quia lex Dei corrumpitur per legem peccati. Abacuc primo (1, 4) : lacerata est lex. Ille igitur qui legit in libro consciencie sue, non ut eam |115va| corrigat, non ut peccata deleat, set potius rememorat ut in eo iterum delectetur et ei amplius adhereat, talis studendo non proficit. Ymmo de talibus dictum est : corrupti sunt et abhominabiles facti sunt in studiis suis (Ps. 13, 1). Set ille qui studet in libro consciencie sue ut eam corrigat, ut peccatum deleat et defleat, iuxta illud Ps. (118, 136) : exitus aquarum deduxerunt oculi mei quia non custodierunt legem tuam, talis studens librum corruptum proficit ualde. Hoc modo studebat Apostolus qui dicebat (Act. 24, 6) : in hoc ipse studeo conscienciam sine offendiculo habere ad Deum et ad hominem semper. Hoc etiam modo studebat ille legista quem Ps. (1, 1) commendat : beatus uir qui non abiit in consilio impiorum et in uia peccatorum non stetit et in cathedra pestilentie non sedit, hoc est in peccatis pro complacentia non cecidit, set in lege Domini uoluntas eius (Ps. 1, 2). Sic igitur patet quod collegium uiatorum est sicut scola uel studium legistarum. Beati immaculati in uia qui ambulant in lege Domini (Ps. 118, 1).

[b] Hee due scole legum et theologie in hoc differunt quia in scola theologie, hec est in ecclesia triumphante, numquam discipulus aliquis cathedram magistralem ascendit, ad gloriam Christi nullus beatus attingit. Solus enim Deus sedet super sedem sanctam suam. Primus angelus qui hanc cathedram ascendere uoluit dicens in corde suo (Is. 14, 13) : in celum conscendam super astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, propterea deffectus est ad infernum in profundum lati, in quo habemus documentum |115vb| et exemplum, non appetendo honores mundane glorie set potius fugiendo, iuxta consilium Sap. (Ecci. 7, 4) : noli querere ab homine ducatum neque a rege cathedram honoris. Contra illos qui uolunt habere primas cathedras in synagogis et salutationes in foro et uocari ab hominibus Rabi quibus dicit Christus (Matth. 23, 7) : noli uocari ab hominibus rabi. Unus enim est magister noster qui est in celis. Patet ergo quod in cathedra scole celestis numquam discipulus aliquis sedet in loco magistri, set in ecclesia militante, que est scola legum, fuit factum oppositum, quia magister noster Christus, cum miseros suos discipulos et pauperem suam scolam relinqueret discipulum intelligentem posuit in cathedra uice sui, Petrum qui interpretatur agnoscens, preficiens toti scole ecclesie militantis iuxta illud Dauiticum (Ps. 106, 32) : exaltent eum in ecclesia plebis et in cathedra seniorum laudent eum.

[Division] Resumo quod dixi quod quamuis in scola theologie numquam discipulus sedeat in cathedra magistrali, tamen si unus et idem magister theologie et legum ducentem scolam regeret, tunc discipulus in scola legum suplens uicem magistri posset ueraciter dicere : « Ego sedi in cathedra magistri theologie ». Quamuis igitur Petrus Christi discipulus in scola theologie, hec est in ecclesia triumphante, non ascenderit in cathedram magistralem, quia tamen unus magister noster Christus duplicem scolam regit, quia cathedram habens in celis homines erudit in terris secundum angelum, ideo |116ra| Petrus sedens in cathedra scole legum, id est ecclesie militantis, potest ueraciter dicere : « Ego sedi in cathedra magistri theologie », et quia theologia dicitur a theos quod est Deus, ideo ipse dicit : in cathedra Dei sedi. In quibus uerbis apparet quod sedes exigit honorabilis sapientie summitatem, quia cathedra est que debetur summo doctori. Secundo erigit ad incomparabilem eminentie preuentionem, quia sedes Dei est ad superiorem appellari. Tertio quia figit per immobilis permanentie firmitatem, cum dicitur sedi. Qui enim sedet immobilis permanet. Summitas sapientie contingit petre a qua Petrus dicitur.

[I] De primo, nota quod in ludo scacorum communiter situatur hoc modo, quod in loco superiori collocantur, iuxta regem situantur soli stulti, tota reliqua familia sub rege subtus situatur. Verum est tamen quod in fine ludi familia non sic est situata sicut in principio fuit. Videtur mihi quod in primitiua ecclesia Christus rex noster ordinauit in familiam suam sicut ordinatur familia regis scacarii. In principio enim ludi apostoli enim qui fuerunt collaterales Christi quibus precipue Petro Dominus subiecit totam familiam ecclesie militantis. Quales homines fuerunt ipsi ? Numquid sapientes sapientia mundi ? Certe non, set ydiote et stulti piscatores indocti, I Cor. (1, 25) : nonne stultam fecit Deus sapientiam huius mundi, et sequitur (I Cor. 1, 26-27) : uidete uocationem uestram fratres quia non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles. Sed que stulta sunt mundi elegit Deus ut confundat sapientiam. Hoc |116rb| faciendo Christus docuit duo, primo quod ad cathedram prelationis non debet aliquis assumi propter nobilitatem parentum uel potentiam amicorum ut sapientiam mundi que est stultitia apud Deum, I Cor. (3, 19), cum tamen prodolor scacarium ecclesie nunc in fine ludi habeat modum oppositionum. Secundo Christus in hoc docuit quod illi sunt stulti mundo sunt uere sapientes in Christo, prima Cor. primo (25). Quis inter nos uidetur sapiens esse in hoc seculo ? Stultus fiat ut sit sapiens, quia sapientia huius mundi stultitia est apud Deum. Quod autem ita fit quod illi qui sunt stulti in hoc mundo sunt sapientes Christo, sicut in familia scacorum stultus uocatur ille qui transit de primo puncto ad tertium non sistendo, non tangendo punctum medium. Punctus medius est eiusdem coloris cum duobus externis. Bene inueniuntur aliqui in scacario huius. Quilibet nostrum tria puncta pertransit, primus est punctus natiuitatis, tertius est terminus uite sue punctus mortis, medius est per momentanea quasi priuilegium duratio uite presentis. Media enim uita in morte sumus. Primus enim punctus et tertius in scacario mundi semper sunt eiusdem coloris, similis conditionis, quia sicut homo nudus et flens nascitur, ita nudus et cum dolore moritur. Nudus egressus sum de utero, nudus reuertar illuc (Iob 1, 21). Set punctus medius quandoque est eiusdem coloris, quandoque alterius. Est punctus medius apud illos qui ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt et tales qui in diuitiis et deliciis uiuunt |116va| in scacario huius mundi non uocantur stulti set tamquam prudentes pre aliis honorati. Ideo dicebat Iob (29, 6-7) : quando lauabam pedes in butiro et terra fundebat mihi riuos olei, in platea parabant cathedram mihi. Set apud hoc est medius punctus eiusdem coloris cum duobus extremis, qui, sicut nudi et flendo nascuntur, sic pauperes et cum dolore mortui sunt, sic in paupertate et dolore penitentie uiuunt, et isti in scacario mundi nominantur stulti quia transeunt de primo puncto ad tertium, non sistendo per affectum in punctali gaudio mundi. Gaudium ypocrite [est] ad instar puncti set apud Deum sunt prudentissimi et pre aliis honorati. Beati pauperes spiritu (Matth. 5, 3) etc. Ideo bene fuit dictum quod sapientia huius mundi stultitia est apud Deum. Modo inter illos de familia Christi principalis fuit Petrus ad pontificalem cathedram hodie sublimatus, ut dicamus de eo illud, 2 Reg. (23, 8) : Dauid sedet in cathedra sapientissimus princeps inter tres. Unde in Petro apparent collaterales sibi et magis propinqui fuerunt Petrus, Iacobus, Iohannes, ut dicitur in multis locis : inter istos tres stultos mundo set sapientes Christo. Principalis fuit Petrus ad pontificalem cathedram hodie sublimatus ut dicamus de eo illud : Dauid sedet in cathedra sapientissimus inter tres. Ubi in Petro apparent tria uel sex ad inuicem combinata, primo conatum uigoris cum ornatu decoris, Dauid, qui interpretatur manu fortis ¹³⁵⁵ , uultu desiderabilis ; secundo primatum |116vb| honoris cum personatu ualoris, sedet in cathedra sapientissimus ; tertio ducatu timoris sine flatu tumoris, quia quamuis princeps, ideo timendus, non [sunt] tamen super alios per elationis tumorem sed inter per dilationis dulcorem.

[a] De primo nota quod Dauid, manu fortis, aspectu desiderabilis. Ad decentem pulcritudinem corporis est quod brachium sit adeo longum quod manus possit ad os attingere. Qui haberet brachium ita breue quod non posset ad os extendere, hoc non esset pulcrum, ymmo esset monstrum et e contra, ad decentem pulcritudinem corporis, facit quod os non sit extensiue magnum et certe decens corporum indicat optime qualis debeat esse decens forma morum. Per os enim intelligimus uerba, per manus et brachia opera, unde habere nimis magnum os, id est habundare in multis sermonibus est monstrum, ita peccatum in moribus. Sap. (Prou. 10, 19) : in multiloquio peccatum non deerit. Similiter habere brachium ita breue quod manus non possit ad os attingere, id est dicere et docere multa et pauca facere, monstrum est, principue in doctore. Unde dicit Bernardus ¹³⁵⁶  : « Doctrina lucida, uita tenebrosa, lingua magniloquia, manus otiosa, res est monstruosa. » De talibus qui habent magnum os et breue brachium dicitur Lu. (Matth. 23, 2) : super cathedram Moysi sederunt etc. Non sic uidetur Dauid beatus Petrus set que ore docebat, exemplis ostentabat, miraculis confirmabat, figuratus per illum Dauid, de quo dicitur primo Reg. (18, 10) : Dauid psallebat manu. Ille enim manu psallit |117ra| qui sententialiter concordat cum uerbis, hoc de primo, secundo etc.

[b] Ista duo sunt optime copulata, quia nullus debet habere primatum honoris, nisi sit persona ualoris, tamen oppositum hodie fit, et causa est quia in mensa campsorum uel mercatorum fit duplex compotus, in quorum uno attenditur ad situm monete solum ad ualorem, secundo attenditur quantum ad situm. Quando enim mercator computat summam expensarum, denarium plumbeum ponit in superiori loco et facit ualere centum. Similiter et aureum ponit in loco infimo ubi non ualet nisi obolum, idem tamen denarius, secundum quod mutat alium et alium situm ualet modo ualet centum, modo unum solum. Set quando campsor uel mercator computat peccuniam uel in archa reponat, tunc ad ualorem monete attendit et hic aureos, hic argenteos ad partem reponit. Sicut est de computatione campsorum, sic est de recomputatione hominum. Quandoque attenditur ad situm persone et ad ualorem non, unde denarii plumbei, homines nullius ualoris, honorantur et reputantur si sint in statu sublimi, ubi denarii aurei, homines magni ualoris, reputantur unum pulcrum nihil et hic sapiens reputat ualde malum. Est, inquit, malum quod uidi sub sole et quasi a facie egrediens positum stultum in dignitate sublimi, et diuites sedere deorsum (Eccle. 10, 5-6) et frequenter contigit, Deo ordinante uel permittente et fortuna currente, |117rb| quod una et eadem persona que in persona sublimi reputabatur ualde, cito uenit ad statum infimum ubi non reputatur ualere ¹³⁵⁷ unum obolum. Hoc modo computat mundus, non attendens ad ualorem persona set ad situm solum. Set Deus aliter computat. Non enim reputat Deus, ymmo detestatur et reprobat in quolibet primatum honoris, nisi sit paria ualoris. Unde dicit in Luca (11, 43) : ue uobis Phariseis qui diligitis primas cathedras in synagogis. Ve uobis quia sitis ut sepulcrum et monumenta. Sepulcra sunt exterius deaurata, set interius sunt feda, sic multi auro fulgentes et cathedras honoris habentes sunt interius fetida et minus habentes. Non sic beatus Petrus, quia cum primatu honoris habuit persona tamen ualoris. Ideo sedet in cathedra sapientissimus. Unde de ipso potest dici quod dicitur III Reg. (5, 7) : benedictus Dominus Deus qui dedit Dauid filium suum sapientissimum super populum plurimum. Hoc de secundo.

[c] De tertio nota quod sicut corpus cuius passiones sunt timor et amor, tamen principalior situatum est non sub, non super, set inter alia membra. Si enim cor de medio membrorum auelleretur et sub uel super in membra poneretur, motus aliorum membrorum cessaret et utraque passio timor et amor desineret. Sicut cor in corpore philosophico, sic princeps uel prelatus in corpore mistico. Sibi enim a subditis debetur timor et amor, principalius tamen amor, dicente Augustino ¹³⁵⁸  : « Quamuis |117va| utrumque sit necessarium, tamen amari a uobis plus appetit quam timeri. » Debet ergo prelatus esse non sub aliis per nimiam et indiscretam humilitatem, quia sic paruet timor reuerentie, dicente Augustino ¹³⁵⁹  : « Ne apud eos quos oportet esse subditos, dum nimia seruatur humilitas regendi frangatur auctoritas », nec esse super alios per olationis timorem, quia sic paruet amor beniuolentie et ita cessaret in membris. Hoc est in subditis motus debite obedientie set debet esse inter alios per dilectionis dulcorem, ita docet sapiens : Principes posuerunt noli extolli esto inter illos sicut unus ex illis (Ecci. 32, 1). Ita fecit beatus Petrus edoctus a magistro suo Christo qui dicit in Mt. (20, 25-26) : principes gentium dominantur eorum et qui maiores potestatem exercent in eos. Non sic erit inter uos set quicumque uoluerit maior esse fiat minor. Quicumque sunt similes inter filios Dei computati sunt et inter sanctos sors illorum est, Sap. V (5). Illius sortis sanctorum nos participes efficiat etc.