[ A. I] Primo acceptatio gratie conuersationis, similem sibi. Nota : uexillarius alicuius exercitus debet portare signum ita euidens quod omnes de exercitu ad eius aspectum dirigi possunt. Figura Ex. 19 (14, 19) dicitur de angelo qui precedebat castra Israel quod abiit post eos et cum eo pariter columpna nubis. Franciscus fuit uexillarius Christi. Nota quod dixit ¹⁸⁹⁸ latronibus : « Ego sum preco Dei. » Proiecerunt eum in foueam plenam niuibus dicentes : « Jace, rustice preco Dei », et ideo debuit habere signum ita euidens quod ad eius aspectum omnes dirigentur, et hoc signum fuit sua honesta conuersatio que fuit clarissima et pulcherrima, quod per hoc quod dicitur esse similis Christo, quia simul pulchre eo quod pulcher est pulcher et de Christo dicitur speciosus etc. Et ideo non immerito in |172rb| hoc quod dicitur similis esse Christo, non incongrue tangitur sua graciosa conuersatio, de quo exponi potest illud Apoc. I (12-13) : uidi septem candelabra aurea in medio VII candelabrorum aureorum similem aurea. Et nota quod in ista auctoritate tanguntur quatuor puncta in quibus Franciscus fuit talis Christo : primo in donorum plenitudine. Vidi septem candelabra. Nota : princeps edificans castrum uel ciuitatem in medio inimicorum quod scit impugnandam ab aduersariis, erigit in ea turres et propugnacula quibus protegi ualeat et defendi. Figura I Mach. 4 (60) : edificauerunt in tempore illo montem Syon et per circuitum muros altos et turres firmas. Christus fundauit ciuitatem, id est religionem fratrum minorum, in medio inimicorum que per detractiones et aduersitates continue impungnatur, et ideo muniuit eam turribus et propugnaculis donis Spiritus Sancti, in quibus repleuit Franciscus et ordinem suum et ista dona intelleguntur per VII candelabra VII ecclesiarum.

[a] Unde primo per candelabrum Thyatire que interpretatur ¹⁸⁹⁹ illuminans uel illuminata, intelligitur donum sapientie. Nota : uolens capere pisces de nocte uitreo ad cuius aspectum pisces congregantur et capiuntur. Vas uitreum et purum et lucidum significat Franciscum qui fuit purus per castitatem et lucidus per honestatem. In hoc ergo uase sic lucido Christus accendit lucerna sapientie celestis ut peccatores qui in aqua uoluntatis erant submersi, conuertentur |172va| et ad Christum adducentur. Ecc. 16 (Eccle. 15, 5) : in medio ecclesie aperiet os eius et impleuit eum spiritu sapientie. Set nota quod differentia est inter lumen stelle et lumen candele quia lumen candele lucendo consumit candelam set lumen stelle non consumit eam. Sic sapientia huius mundi consumit illum in quo est. Nota : sapientia usurarii filii mercatoris et huiusmodi consumit ipsum, figura Luc. XII (20) de illo qui tot sapientiam congregauerat ut posset fructus suos recipere cum dictum est : stulte hac nocte etc. quia stultam fecit Deus sapientiam huius mundi, I Cor. 1 (20). Set lumen sapientie diuine non consumit set conseruat qualem habuit Franciscus. Nota quomodo lumen prophetie in multis et quomodo semel hospitatus in suburbio iuxta Aretium, uidit multos demones super ciuitatem ¹⁹⁰⁰ commouentes ciues ad seditionem, sed misso socio et clamante ¹⁹⁰¹ ualenter : « Recedite in nomine Christi et serui sui Francisci », protinus recesserunt et ciues ad pacem et tranquillitatem redierunt.

[b] Secundo per candelabrum Laodicee ¹⁹⁰² , que interpretatur fuit in uomitu uel tribus amata a Domino, intelligitur donum intellectus quia euomere temporalia bona facit personam amabilem et intelligere spiritualia. Nota : quedam animalia preter lumen diei habent lumen quodam intrinsecum sicut catus et talia optime uident de nocte, male autem de die. Animalia enim que non habent lumen proprium unde uident de die, sicut usurarii et alii mundani qui habent quamdam astuciam propriam per quam optime uident de nocte |172vb| in contractibus et obligationibus et aliis contractibus, sed nichil uident in die consciencie et salutis, Mt. 8 (6, 23) : si ergo lumen quod in te est tenebre sunt ipse tenebre quante erunt. Set illi qui mundum et omnem eius astutiam euomunt sicut Franciscus, qui coram episcopo omnibus etiam femoralibus renuntiauit ¹⁹⁰³ , in tantum quod episcopus compassus ei dedit mantellum cuiusdam agricole clare uidens in spiritualibus, quia tales Deus illuminauit et intellectum dat paruulis (Ps. 118, 130). Nota ¹⁹⁰⁴ quomodo iuxta Paduam ambulans et esset multum tarde, lux de celo descendit, ipsum et socium illuminans donec essent in hospitio recepti.

[c] Tertio per candelabrum Ephesi, quod interpretatur consilium meum ¹⁹⁰⁵ , interpretatur proprie consilii donum. Nota in acie contra aduersarios nimis ualet bonum consilium. Figura 2 Mach. 2 : confortans enim Mathatias filios suos pugnaturos dixit eis : ecce Symon frater uester, scio quod consilii est. Franciscus discrete et ualde consulte ordinauit exercitum fratrum suorum contra inimicos crucis et peccatores, quod sic patet. In exercitu sunt aliqui qui male armati sunt, semper uolunt currere ante alios ad rapiendum spolia et isti sepissime occiduntur. Figura Ex. 3 (15, 8) : dixit inimicus et comprehendam diuidam spolia. Submersi sunt sicut plumbum in aquis uehementibus. Sic in ecclesia, qui peius sunt armati armis uirtutum uolunt alios precedere ad habendum bona temporalia et isti spiritualiter occiduntur et a |173ra| Domino reprobantur. Figura Gen. 4 (15) : Caym, qui interpretatur ¹⁹⁰⁶ possessio siue acquisitio, fuit a Domino reprobatus, et ideo Franciscus sicut bonus consiliarius fratres suos muniuit armis uirtutum et docuit fugere et spernere spolia mundi. Unde in Marchia Anconitana ¹⁹⁰⁷ cuidam uolenti intrare ordinem suum dixit : uade et uende omnia que habes et da pauperibus et sequere me (Matth. 19, 21). At ille iuit et omnia que habebat dedit parentibus cui redeunti dixit Franciscus : « Vade, frater musca, nondum existi de cognatione tua, non es dignus pauperibus sanctis », et sic repulit eum quia non credidit consilio suo. Unde poterat cuilibet fratri suo dicere illud Ex. 19 (18, 19) : audi uerba mea et consilia mea et erit Dominus tecum.

[d] Quarto per candelabrum Philadelphie, que interpretatur saluans adhesionem Domini ¹⁹⁰⁸ , intellegitur donum fortitudinis per quam saluantur adherentes Domino. Nota : qui uult se protegere et fortiter et secure pugnare super equum debet eum armare per totum, nisi in lateribus ubi possit pungi calcaribus. Equus hominis est caro. Ysa. 31 (3) : equi eorum caro, et ideo qui in carne secure et fortiter uult pugnare, debet eam armis bonorum operum armare et frequenter aculeis penitentie pungere. Sic fecit Franciscus qui undique armis uirtutum armatus, carnem suam sic affligebat quod si comedebat cinerem uel aquam ¹⁹⁰⁹ , sic miscebat quod saporem reddebat insipidam. Aquam etiam in magna siti quantum |173rb| poterat non bibebat, et ideo inuenit carnem suam in pugna contra uitia ualde fortem. Unde fuit alter Judas de quo dicitur, I Paral. V (2), quod erat fortissimus inter fratres suos.

[e] Quinto per candelabrum Sardis, quod interpretatur princeps pulcritudinis ¹⁹¹⁰ , intellegitur donum consciencie. Nota : pulcra sciencia est in loco ruinoso et meroso et certa continue mobili super gracile et modicum fundamentum fundare edificium fortissimum quod, quamcumque inpugnetur, destrui non potest. Franciscus bene debet dici princeps pulcritudinis, qui religionem suam, que est pulcherrima, coram Deo fundauit super fundamentum gracilimum, ymmo super nichil quia super paupertatem habent nec in communi nec in spirituali, et licet a multis et magnis continue impugnetur, semper tamen sana et incolumis perseuerat. Nec mirum quia habet alium defensorem. Dum enim Franciscus semel oraret Dominum, per alium rursum huius a Domino reportauit ¹⁹¹¹  : « An ego religionem meam sic pastorem institui ut me principalem nescias esse patronum ? Ego uocaui seruabo et pascam et aliis excidentibus alios subrogabo, et quantiscumque fuerit impulsibus paupercula hic concussa ¹⁹¹² religio salua, semper meo munere permanebit. » Unde Franciscus habuit pulcram conscienciam ut de ipso dicatur illud Sap. 6 (24) : ponam in lucem scienciam illius quia sicut lux impediri potest, maculari uero non potest. Sic et eius religio.

[f] Sexto per candelabrum Pergami, quod |173va| interpretatur diuidens cor, intellegitur donum pietatis, per quod cor diuiditur ad compassionem proximorum. Istud autem donum habuit excellentissime Franciscus, nam quando non haberet quin daret pauperibus, uestes suas dissuebat diuidebat et eis dabat. Semel Rome ¹⁹¹³ cuidam pauperi indigenti uestem suam dedit et per totum diem cum pauperibus aliis sedit, leprosis seruiebat, eos osculabatur, putredinem extrahebat de eorum ulceribus. Semel equitans iuxta asinum ¹⁹¹⁴ , uidit leprosum quem primo abhorruit, deinde descendens osculatus est eum qui statim disparuit et infinita similis fecit ; ex quibus apparet eum habuisse excellentissime donum pietatis, quod fuit necessarium. Nota : nauta uolens in mare descendere ad euellendum anchoram in fundo maris affixam, portat oleum uirtute cuius respirat in mari et anchoram euellit. Sic peccator qui debet descendere ad mare mundi ut peccatores affixos terrenis eradicet et euellat, debet habere oleum pietatis et compassionis. Nota quomodo per lac quod ponitur in ore hominis, extrahitur serpens de uentre eius et illud oleum habuit Franciscus. Unde fuit Samaritanus qui sauciato infudit uinum et oleum, Luc. X (34). Nota ¹⁹¹⁵ quomodo fratrem mortuum Cruciferorum grauiter infirmum per miras tunicas in oleo quod accepit ante altare beate Virginis sibi missas curauit ; qui postmodum factum frater in una tunica siue pane siue uino cum |173vb| solis ligamentibus in ordine diu uixit de oleo pietatis istius. Potest dici illud Ecc. 9 (Eccle. 9, 8) : oleum capiti tuo non deficiat.

[g] VIIo per candelabrum Smirne ¹⁹¹⁶ , quod interpretatur ¹⁹¹⁷ consumpmatio amaritudinis, intellegitur donum timoris, per quod omnis amaritudo peccati consumatur in nobis, Prou. 16 (6) : per timorem Domini declinat omnis a malo. Nota : inter inimicos non est tantum equitare equum pigrum sine calcaribus. Nos sumus inter inimicos, corpus nostrum est equus piger. Ymmo Franciscus uocabat corpus suum fratrem asinum et ideo, inquam, hora mortis dixit fratribus ¹⁹¹⁸  : « Valete, filii omnes in timore Domini et permanete in eo » semper quia non est inopia timentibus eum. Set nota : quidam non timent se exponere periculis mortis in bellis et guerris, et tamen in modico timent tantum quod quando debent minui, non potest ex eis exire gutta sanguinis. Sic multi non timent se exponere mortibus diuersorum peccatorum mortalium, et quando debent tamen minorari uel humiliari, uel penitentiam uel austeritatem tantum timent quod non potest gutta humilitatis uel penitentie inueniri. Istum timorem non habuit beatus Franciscus quia super omnes uolebat humiliari. Unde et fratres suos uocari uoluit fratres minores. Quando laudabatur, faciebat se uituperari. Quando inueniebat pauperem pauperiorem se, dicebat suo socio quod ille confundebat eos quia pro magnis diuitiis |174ra| eligerant paupertatem et alius eos excedebat. Nota quomodo nuntii Assisi reducebant eum semel ad ciuitatem Assisii et dum essent in quadam parua uilla, non inuenerunt uictualia uenalia, quod referentes Francisco dixit ¹⁹¹⁹  : « Nichil inuenistis quia plus in muscis uestris quam in Deo confidistis. » De uarios nempe muscas uocabat et hoc rationabiliter : si musca ueniens super hominem statim expellatur, non nocet, set si ibi dimittatur, sic infigit aculeum quod eligit sanguinem. Sic pecunia si autem per elemosinas dispersa non nocet, ymmo iuuat, set si diu teneatur, inducit sanguinem peccati et ideo nummos uocat muscas, set hodie non reputantur musce quia musce cum flagello expelluntur et denariis totis uiribus attrahuntur. Tunc Franciscus remisit illos nuntios ad illam uillam quod amorem Dei pro precio offerent et quererent pro Deo elemosinas, quod et fecerunt et inuenerunt pro Deo quod pro pecunia non potuerunt inuenire. Igitur per VII candelabra aurea, intelleguntur VII dona Spiritus Sancti, in quorum participatione Franciscus fuit similis Christo ut de eo dicatur illud Ysa. I (11, 2-3) : requiescet super eum spiritus sapientie et intellectu spiritus consilii et fortitudinis spiritus scientie et pietatis replebit eum spiritus timoris Domini.

[II] Secundo fuit Christo similis in signorum magnitudine similem filio hominis. Nota : tunc moneta dicitur esse similis alteri quando habet similem inscriptionem, quando scilicet fabricata est et percussa in |174rb| similibus figuris. Franciscus habuit similes inscriptiones cum Christo scilicet stigmata. Nota miraculum de stigmatibus ¹⁹²⁰ , quomodo claui de carne apparebant in pedibus et manibus, habentes capita rotunda eleuata super reliquam carnem et acuties ex alia parte recuruas et quasi repercussas ad modum quo claui ne expellant, repercussiuntur et recuruat. Nec mirum si talia stigmata fuerunt corpori suo impressa quia impossibile est ceram mollem bene coniungi sigillo quin importetur impressionem sigilli. Franciscus fuit coniunctus Christo sicut cera mollis in deuotione et ideo retinuit similem impressionem. Nota quod Gregorius nonus ¹⁹²¹ de istis stigmatibus aliquantulum hesitans, uidit in sompnis beatum Franciscum habere stigmata. Tunc summus pontifex uidens fluere sanguinem de latere eius extendit ut sibi uidebatur phialam que statim illo sanguine est repleta, qui ex tunc credidit et credendum mandauit. Item fuit sibi similis quia uolens instruere proximos discipulos suos imperfectione uite ascendit montem. Mt. 6 (5, 1) : sic enim uolens regulam scribere et dictare, ascendit in montem et tabule quibus erant confracte, Ex. 32 (19), et iterum in aliis tabulis fuit scripta in monte, postea per negligentiam uicarii sui perdita, deinde Spiritu Sancto dictante in eodem monte de uerbo ad uerbum rescripta, unde nichil ibi posuit nisi secundum quod ibi fieret |174va| diuinitus reuelatum. Jo. 12 (50) : que ego loquor sicut dixit mihi Pater. Et sicut post secundam dationem legis apparuit facies Moysi cornuta et splendida, sic frater Pacificus ¹⁹²² primus minister Francie uidit signum thau in fronte suo colorum uarietate distinctum. Ideo sicut signum frequenter ponebat in lectis suis, sicut Johannes uidit Christum de cuius ore gladius ex utraque parte acutus exibat, sic idem Pacificus in castro Seuerini uidit eum ibi predicantem signatum duobus ensibus ualde fulgentibus, quorum unus a capite usque ad pedes, alius a manu usque ad manum per pectus transuersabiliter tendebantur. Hic hoc uiso, cum numquam alias eum uidisset, omnibus dimissis beato Francisco per confessionem adhesit. Ex omnibus istis apparet Franciscus in multis et magnis signis similis fuisse Christo, ut de ipso dicatur illud Dan. 3 (93) ubi dicitur quod uisus est in medio fornacis quidam similis filio Dei, id est Franciscus, in medio fornacis caritatis et hoc est.

[III] Tertium in quo fuit similis Christo, scilicet in caritatis latitudine, uestium podere ¹⁹²³ .Per uestem poderis signatur eius caritas seu paupertas, quia signum est magni caloris interioris quando homo sola tunica est contentus. Unde cum quereretur ab eo qualiter in hyeme cum una ¹⁹²⁴ tunica posset transire, respondit ¹⁹²⁵  : « Si superne patrie flamma contingeremur interius, istud frigus exterius facile portaremus. » |174vb| Hac flamma fuit ipse accensus. Nota quando nubes scinditur et diuiditur, signum est caloris interioris. Sic aperitio lateris, manuum et pedum Francisci signum fuit maxime caritatis, unde uersus : « Sic transformatur cor amantis in id quod amatur, sic per signa foris erumpit amoris ». Et hic calor caritatis per uestem poderis designatur que erat de duabus peciis consuta habens loco feribriarum, LXXII tintinabula et totidem mala punica, et signat caritatem Dei et proximi in Francisco coniunctus qui in feribriis sue societatis habuit multos fratres tenentes locum LXXII discipulorum qui fuerunt et adhuc sunt tintinabula ¹⁹²⁶ ad predicandum et mala punita id est fructum animarum reportandum, Jo. XV (16) : elegi uos ut eatis et fructum afferatis etc. Dicatur ergo ei illud Ecc. 4 (Eccli. 27, 8) apprehendens illam, scilicet caritatem, et indues quasi poderem honoris.