Sermon 81

Omnibus sanctis.
Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 184ra-185vb ; Bruges, Bibl. mun. 263, f. 23rb-24vb.
Plan :
Prothème – Le Christ et le Saint Esprit sont comme un fleuve dans lequel le prédicateur peut puiser.
Thème – Le Saint Esprit permet de se tenir éloigné des tentations de la chair.
I – L’esprit de l’homme est irrigué.
II – Il exulte dans la joie.
III – Il se rassemble.
F. 184ra : Fluminis impetus letificat ciuitatem Dei, Ps. (45, 5).

[Prothème] Aliquando oritur fons in loco inaccessibili et ideo non possunt homines in ipso fonte haurire immediate. Aliquando riuulus uel conductus emanat in quo hauriunt eiusdem nature aquam cum ea que est in fonte, et tali riuulo multum gaudent quoniam si retrahat se, tristantur. Deus pater fons est non solum creature set etiam Trinitatis et in isto fonte, quam|184rb|diu sumus in hac uita, immediate haurire non possumus. Ideo misit riuulum, scilicet filium, qui irrigauit ecclesiam et potauit dicens (Jo. 4, 13-14) : qui biberit ex aqua quam ego do, fiet in eo fons aque salientis in uitam eternam. Et iste retraxisse se uidetur in Ascensione, unde tristitia impleuit corda apostolorum (Jo. 16, 6). Set hodie deriuatus est alius riuulus a patre et filio qui sui roris intima aspersione corda eorum irrigauit et fecundauit, in tantum quod per eos quasi per quedam canalia, totam ecclesiam irrigauit set ne congelaretur ignis, ostensus est in quo Spiritus Sanctus riuulus est, qui est fons uiuus ignis caritas et sic totam ciuitatem ecclesie letificauit. In hoc oportet predicatorem haurire, ecce emanatio copiosa, fluuius impetus¸ quar il descendi a grant bruit, congratulatio populosa, letificat ciuitatem Dei, ici e i poit puiser touz non solum unus set tota ciuitas.

Circa primum nota quod sicut de rebus que sunt ultra mare, non possum loqui nisi ad similitudinem earum que sunt hic de quibus consueui loqui, sic nec de rebus diuinis. Sicut autem aqua ratione frigiditatis habet extinguere ardorem, ratione humiditatis lauare maculam, iniuncta cum arbore dare fecunditatem, sic spiritualiter ¹⁹⁸⁶ mitigat ardorem uoluntatis inflammantem ad peccandum, mundat culpam, fecundat ad bonam operationem, quod debet facere uerbum predicatoris, ideo necesse est ¹⁹⁸⁷ cum apostolis set ecce flumen Dei repletum est |184va| aquis, Ps. (64, 10).

Circa secundum nota quod non est usus ita communis sicut est usus aque. Sic Spiritus Sanctus hodie communicatur a Christo. Ideo ite in ciuitate ad quemdam et occurrit uobis homo lagenam aque baiulans in Mc. (14, 13). Set quis hauriet nisi ancilla ? Ideo illam rogabimus que dixit (Luc. 1, 38) : ecce ancilla Domini, que et hodie hausit cum apostolis.

Fluminis impetus etc., Ps. (45, 5). Inter personas diuinas proprium fuit officium filii habere curam de homine quia ipse est ymago que in diuinis sit generatio perfecta, ex qua filius est patris ymago et homo est ad ymaginationem, ut sic filius habeat respectum ad hominem. Hic autem medicus ueniens subtraxit illis, id est apostolis, ea que eis erant occasio infirmitatis, scilicet temporalia, auertens corda eorum ab hiis, per hunc modum radicem curans. Set sicut in absentia medici aliquando curatus cadit in infirmitatem, sic recedente isto per mortem infirmati sunt et ceciderunt ; quos post Resurrectionem ab infirmitate curauit, confirmans eos in fide et sanitatem, id est anime sanitatem, que est eius sanitas eis tribuit dicens (Jo. 20, 22) : accipite Spiritum Sanctum. Volens autem eos perfecte sanctos efficere et confirmare in sanitate, subtraxit eis quod eis erat occasio imperfectionis. Quamdiu eum corporaliter uidebant, carnali et corporali amore bono tamen eum diligebant nec erant dispositi ad tantam spiritualem sanctitatem ¹⁹⁸⁸ . Ideo sicut medicus subtrahit infirmo illud quod est licitum ut melius sit ei, sic Christus eis subtraxit suam presenciam corporalem, ut dis|184vb|positi essent ad maiorem spiritualitatem et amorem, et sicut ecclesia pro procuratione animarum subtrahit carnes et exponit flumina, sic in proposito. Set quia iam erant corda eorum ignita, propter hoc quod iam Spiritum Sanctum receperant, ideo ueniens illud flumen et reflammauit et exiuit ignis. Similitudo : sicut faber accendit ignem, aquam infundens [in] isto flumine, sic fuerunt perfusi quod totam ecclesiam irrigarunt. Unde Augustinus ¹⁹⁸⁹ de Johanne euangelista : « Quasi unus de paradisi fluminibusetc. » Nota quod sicut de loco uoluptatis egrediebatur ad irrigandum paradysum, sic a Deo processit Spiritus Sanctus qui omnes sitientes ¹⁹⁹⁰ salutem per quatuor capita, id est quatuor euangelista, per apostolos predicata in quatuor mundi partibus irrigauit. Hic docemur non diligere carnem, si uolumus Spiritum Sanctum recipere set eam nobis subtrahere. Quanto plus carnalia a nobis subtrahimus, tanto plus ad spiritualia dispositi sumus, quia Spiritus Sanctus numquam consuleret nos dimittere carnalia que licent nisi melius uacarent. Ecce irrigatio currens et influens, ut fluminis impetus exultatio gaudio affluens, letificat, congregatio ad unum confluens, ciuitatem Dei. Luy seynt espirit descendi cum une fleume que les cuers tient en joie et fet les cuers tut ¹⁹⁹¹ un et aller une voye. Hec tria competunt ei quia est bonitas que se diffundit quo ad primum, caritas ¹⁹⁹² |185ra| quo ad secundum, nexus quo ad tertium.

[I] Circa primum nota quod manens iuxta flumen per conductum deducat aquam ad domum et feces congregat ut lauentur. Sic homo debet omnes culpas colligere, nullam debet adherere set omnes commouere per contritionem et Spiritum Sanctum inuocare dicens : « Laua quod est sordidum ¹⁹⁹³  ». Set tunc est signum munditie uasis quando aqua ita munda exit sicut intrauit. Sic homo mundus est quando exterius sicut interius ostendit Spiritus Sancti munditiam, ad hoc uocabat Christus, Jo. VII (37) : ultimo die festiuitatis sibi gaudebant ¹⁹⁹⁴ quando a seruitute liberabantur et possessiones eius restituebantur. Multo magis debent hodie Christiani gaudere quia in tertio die a Pascha datur remissio peccatorum, restitutio eternorum. Hoc non est donum seruorum. Ideo de statu seruitutis oportet ascendere ad statum libertatis. Vos ascendite festum huc in Jo. (7, 8). Sequitur (Jo. 7, 37) : stabat Jhesus. Isto domino stante non debet seruus iacere in luto peccati, in terrenis uel carnalibus per delectationem, set stare coram eo. Ideo ad exemplum stetit Jhesus in medio discipulorum (Luc. 24, 10), stabat etiam ut ab omnibus uideatur. Sic debet homo stare ut sit in exemplum dignum quod ponitur in stationario. Cor enim hominis sicut lampas non potest iacere set uel cadit quod sursum eleuetur, sequitur (Jo. 7, 37) : et clamabat, ostendens desiderium, clamat ipse per inspiramentum. Hic clamor non ledit set ungit, nam spiritualis unctio [est]. Unctus autem homo debet cito trahi, non potest ergo se excusare. Jhesus clamans uoce magna emisit |185rb| spiritum (Mt. 27, 50). Sequitur (Jo. 7, 37) : si quis sitit ueniat et bibat. Non uocat nisi desiderantem quia recreatio non est contra uoluntatem recipere, et quia uult quod iste amor delectabiliter recipiatur, ideo soli sitientes uocantur. Omnes sitientes uenite ad aquas (Is. 55, 1). Item aqua potus indigentium. Sequitur : amen dico uobis qui credit in me sicut dicitScriptura (Jo. 6, 47). Flumina que de uentre eius fluent aque uiue (Jo. 7, 38). Non uult Deus quod Spiritus Sanctus celetur, set cum sit amor Dei « operatur magna si est ¹⁹⁹⁵  ». Ideo debet fluere per sanctam conuersationem et alii tali fluxu debent uiuificari. Quoniam apud te est fons uite (Ps. 35, 10), aqua fluens trahit secum leuia, sic Spiritus Sanctus corda sine macula. Sequitur (Jo. 7, 39) : hoc autem dico de Spiritu quem accepturi erant etc. Non est homo sicut brute ¹⁹⁹⁶ que alimentum recipiunt a terra et in terram uadunt, set a Deo secundum mentem que ad Deum tendit. Nam quantum descendit aqua, tantum ascendit. Accipietis uirtutem superuenientis Spiritus Sanctus in uos, Act. I (8).

[II] Circa secundum nota quod sapientia que omnia suauiter ¹⁹⁹⁷ disponit, sciens quod generosus est animus hominis, facilius ducitur quam trahatur. Seneca ¹⁹⁹⁸  : « Voluit hominem per amorem letificantem attrahere, multum debet homo letus fieri qui eumdem amorem quem habet pater ad filium et econtrario recipit. » Qui conuertit mare in aridam, Ps. (65, 6). Quando cor hominis plenum est affectionibus mundi, tunc est mare plenum. Set quando Spiritu Sancto flante extra mundum educitur, uenit ad aridam, et sicut terra non potuit facere fructum nisi prius discooperiretur aquis, sic cor humanum |185va| nisi immediate in Deum tendat, secundum quod patet in uita hac : uocauit Deus aridam terram congregationes aquarum appellauit Maria (Gen. 1, 10), quia ubi plures diuitie congregantur, plures sunt amaritudines, et sicut aqua dulcis cadens in mare fit salsa, sic Spiritus paraclitus non esset ei dulcis qui imbutus esset mundanis. Ideo oportet quod arrestat, set quia cantamus ¹⁹⁹⁹  : « Riga quod est ardium », ideo sequitur (Ps. 65, 6) : in flumine pertransibunt pede, quia Spiritus Sanctus, qui est amor, ducit pedem affectionis. « Ductore sic te preuio ²⁰⁰⁰  »etc. Qui pedibus ²⁰⁰¹ uadit incedit humiliter et secure. Ideo humiles receperunt Spiritum Sanctum, econtrario superbi. In terris Babilonis edificatione, facta est confusio linguarum ut unus alium non intelligeret, hic humilitas meruit ut quilibet omnem linguam loqueretur et ab omnibus intelligeretur. Tales secure incedunt quia illi de celo audiunt uoces eorum, transierunt in affectum cordis. Pedes eorum pedes recti, Eze. I (7). Ibi letabimini in ipso, non in mundo, ymmo super fluuia Babilonis illis sedimus et fleuimus dum recordaremur tui Syon (Ps. 136, 1). Glosa ²⁰⁰²  : in hostili enim terra dulcis est recordatio patrie. Set sicut qui cogitat primo de fine omnia ordinat in finem, sic qui cogitat de gaudio celi omnia etiam ²⁰⁰³ . Tristitias in gaudium conuertit. Ideo sequitur (Ps. 136, 6) : adhereat lingua mea faucibus meis si non meminero tui, si non preposuero Hierusalem in principio letitie mee. Nam sicut in aqua inuenit homo fessus et sitibundus saporem, sic in tribulatione |185vb| homo sitit salutem suam.

[III] Circa tertium nota quod cum omnis artifex Spiritus Sanctus ymitatur naturam in suo opere, unde sicut natura unit omnia membra ut, ab uno capite, per conductus naturales, recipiunt cibum et potum, sic a Christo cui datus est Spiritus ut ad mensuram recipiant membra ecclesie fluxit et fluxum huius fluminis, et sicut per pretiosa differuntur, sic per Spiritum Sanctum, Apo. XXI (21) : platee ciuitatis aurum mundum tamquam uitrum perlucidum, quia corda lata per caritatem in tribulationis igne posita pretiosa fuit penitentia etiam sunt ut lux Spiritus Sanctus intrat et quod est intus bonum exterius appareat. Sequitur (Apoc. 22, 1) : ostendit mihi flumen uel flumina aque uiue splendidum tamquam cristallum quia corda talia oriuntur in uita spirituali surgendo et in Spiritu Sancto sicut in cristallo uident ueritatem uite. Sequitur (Apoc. 22, 2) : et ex utraque parte fluminis lignum uite quia Spiritus Sanctus nexus est diuinitatis et humanitatis Christi qui est lignum uite. Sequitur (Apoc. 22, 2) : afferens fructum XII, quibus scilicet XII apostoli sunt impleti.