Sermon 89

Saint Martin.
Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 200vb-202rb ; Bruges, Bibl. mun. 263, f. 77ra-78ra.
Plan (cf. sermon précédent) :
II – La vérité de la sagesse.
Division 3 (Job 16, 21) : saint Martin a levé son regard vers Dieu :
avec une grande attention
avec sainteté et dévotion
avec droiture

[II] F. 200vb : secundo dico quod sapientie ueritate fuit limpidior quo ad intellectum, et hoc per habitum diuine contemplationis quantum augmentat et perficit cognitio affectata qua Christo afficitur : oculos meos (Ps. 122, 1). Communiter dicitur : ubi amor, ubi oculus siue uisus. Istud patet ratione et exemplo. Ratione sic, nam quando res feruenter diligitur ab aliquo, in eam libenter dirigit ²¹⁰⁶ oculos et eam uidendo mirabiliter delectatur. Huius ratio assignatur nam dilectio [siue] amor sequitur apprehensionem, sic bonum non mouet appetitum nisi quatinus apprehensum uel cognitum. Exemplo sensibili hoc uidemus nam pater diligens filium in eum libenter dirigit oculos et eum tamquam proprium filium delectabiliter contemplatur. Exemplo naturali hoc apparet nam legitur ²¹⁰⁷ de aquila quod propter magnam delectationem quam habet, claritatem solis intuendo, nidum suum fabricat et construit ²¹⁰⁸ super arborem altiorem et oculos dirigit ad solem, ut claritatem solis limpidius contempletur. Spiritualiter loquendo, homo aquile comparatur, |201ra| nam sicut aquila inter omnes aues tenet uolatum altiorem, sic humana creatura super omnem creaturam in eterna beatitudine sublimius exaltatur. Accedet homo ad cor altum et exaltabitur Deus, Ps. (63, 7-8). Igitur homo aquile comparatur, set si homo uelit solem iustitie in claritate sue bonitatis limpidius intueri, debet nidum cordis sui ponere super arborem crucis per compassionem, et oculos intellectus et affectus per desiderium et amorem eleuare, et sic solem iustitie in claritate sue essentiale poterit limpidius intueri. Figuram habemus 3 Reg. (10, 24) nam ibi dicitur quod propter desiderium et amorem quem habebat regina Sabba, terra et uniuersa illud audita sapientia Salomonis desiderabat uidere uultum eius. Sequitur : ubi amor, ibi oculus siue uisus. Spiritualiter loquendo, ille qui est super omnia a nobis diligendus est ipse Christus, unde in Apoc. (I Jo. 4, 19) : nos ergo diligamus Deum quoniam ipse prior dilexit nos. Augustinus ²¹⁰⁹  : « Ama amore illius qui amore tui amoris descendit in uterum Virginis et ibi amorem suum amori tuo copulauit humiliando se, sublimando te, coniungendo lumen sue eternitatis, limo tuo mortalitatis. » Et quia ipse Christus est a nobis super omnia diligendus, ideo in ipsum tamquam in bonum summum debent oculi intellectus et affectus eleuari. Sic fecit iste sanctus. Unde de ipso potest exponi illud Job (16, 21) : ad Dominum stillat oculus meus. In qua auctoritate tria breuiter innuntur, primo fuit in eo attentionis sollicitudo, attendens |201rb| ad reformandam ymaginis proprie pulcritudinem, oculus meus. Secundo fuit in eo deuotionis sanctitudo, ostendens in eo admirandam dulcedinis gratie plenitudinem, stillat. Set tertio fuit in eo intentionis rectitudo, tendens ad habendam beatitudinis glorie celsitudinem, quia ad Dominum.

[a] Quantum ad primum, subtilis artifex uolens pulcram ymaginem depingere ad similitudinem alicuius exemplaris, debet oculos attente erigere et dirigere ad exemplar et spiritualiter, quando ymago illius exemplaris est superius eleuata, nam si oculos aduertat ab ipso exemplari, ymago que depingere uult deturpatur. Spiritualiter loquendo, ars nostre salutis est subtilissima. Ratio huius est, nam licet sit subtile pulcram ymaginem facere, multo fortius est ymaginem deturpatam, deformatam reparare. Spiritualiter loquendo, ymago anime humane erat multum ante aduentum Christi per peccatum deformata, set post aduentum Christi tempore plenitudinis gratie fuit per gratiam reformata. Unde (II) Cor. (3, 18) : in eandam transformamur ymaginem. Ad ymaginem Dei factus est homo (Gen. 9, 6). Unde in Gen. (1, 26) : faciamus hominem ad ymaginem et similitudinem nostram. Volens igitur animam suam pulcritudine gratie reformare, si sit deturpata per peccatum, debet oculos intellectus et affectus per desiderium et amorem eleuare ad ymaginem nostri exemplaris que est in celo eleuata. Set que est illa ? Certe ipse Christus. Unde in libro Sap. (7, 26) : candor lucis eterne et speculum sine macula et ymago bonitatis illius. Set ista ymago uoluit in cruce |201va| superius eleuari in monte caluarie, ut a peccato liberemur. Figuram habemus in libro Num. (21, 9) nam ibi dicitur quod Moyses serpentem eneum leuauit sursum ut filii Israel morsibus serpentis lesi in ipsum serpentem eneum inspicerent et sic sanabantur. Spiritualiter Christus serpenti eneo comparatur et ratio huius est nam humanitatem nostram habuit. Habitu inuentus ut homo (Phil. 2, 7). Tamen uenenum peccati non assumpsit. Qui peccatum non fecit nec est inuentus dolus in ore eius, II Pe. 2 (I Pe. 2, 22). Set iste serpens uoluit in cruce superius eleuari brachiis extensis, ut nos mortui per peccatum in eum aspicientes a morsu peccati sanaremur. Igitur ymago nostri exemplaris superius eleuata est. Ipse Christus, uolens igitur animam suam uirtute patientie gratie et humilitatis reformare, si sit deformata per peccatum, debet oculos intellectus et affectus per desiderium eleuare, nam ad ymaginem nostri exemplaris sic in cruce eleuatam, scilicet ipsum Christum, nam si oculos aduertat ad mundanas ymagines carnalium uoluptatum, statim ymago anime immunditiam carnis uoluptatis per consensum deturpatur. Idem ²¹¹⁰ potest ratione declarari, nam ymago cerea deformata per applicationem ad sigillum siccum numquam bene reformatur. Spiritualiter mundus siccus ardore concupiscencie et cupiditatis unde totus mundus maligno positus est (I Jo. 5, 19), hoc est in malo igne. Et ideo cor ei applicatum per affectionem non reformat set |201vb| deformat, quia sicut sigillum partem cere semper secum capit et retinet, sic mundus partem cordis sibi applicati per affectionem semper secum rapit et asportat. Unde Gregorius ²¹¹¹  : « In istis uisibilibus que intuentur cor nostrum spergitur extra se, et quid de se agatur intrinsecus obliuiscitur dum exterius occupatur. » Sic fecit iste confessor, unde poterat dicere illud Job (4, 16) : fecit ymago coram oculis meis. Fecit ymago, ecce ymaginis anime per gratiam reformanda pulcritudo, coram oculis meis, ecce accensi omnis cura et sollicitudo.

[b] Secundo fuit in eo deuotionis sanctitudo, ostendens admirandam dulcedinis gratie plenitudinem, stillat. Quando cera est posita iuxta ignem et calore ignis calefacta, liquessit et guttatim stillat ad terram et descendit, set quandoque congelata numquam stillat, numquam fluit. Spiritualiter loquendo, cor humanum cere comparatur, unde in Ps. (21, 15) : factum est cor meum tamquam cera liquescens in medio uentris mei. Et ideo si cor humanum sit inflammatum et ignitum igne caritatis, tunc stillabit aquas et guttas deuotionis et contritionis, set si sit congelatum per peccatum, tunc carebit plenitudine gratie et deuotionis. Sic fuit iste confessor nam cor habebat ita inflammatum ardore caritatis quod dimidium palii quo induebatur sibi obuianti misericorditer errogauit, unde poterat dicere |202ra| illud Michee II (11) : stillabo uinum.In habundantia stillabo uinum, ecce deuotionis in habundantia, ecce dulcedinis gratie admiranda plenitudo.

[c] Tertio dico : fuit in eo intentionis rectitudo, tendens ad habundantiam beatitudinis glorie celsitudinem, ad Dominum. Balistarius uolens recte trahere ad signum uel terminum, oculum claudit sinistrum et dextrum aperit, ut sagitta ad signum directius dirigatur. Spiritualiter loquendo, per sagittam amor cordis designatur, nam sicut sagitta emittitur de balista corda mediante, sic amor cordis ad Deum dirigitur mediante intuitu misericordie et opere pietatis, set signum uel terminus ad quem ista sagitta, scilicet amor cordis, debet dirigi est Christus. Ratio huius est nam sicut in termino sagitta quiescit nec mouetur, sic in Christo tamquam inn summo bono appetitus humani desiderii quietatur. Augustinus ²¹¹²  : « Fecisti nos Domine ad te et inquietum est cor nostrum donec quiescat in te. » Volens igitur suam beatitudinem sine deuio inuenire, debet oculum sinistrum qui respicit temporalia claudere per contemptum et oculum dextrum aperire ad superiora, et sic suam beatitudinem poterit sine deuio inuenire. Sic fecit iste sanctus, unde poterit dicere illud Ps. (41, 3) : sitiuit anima mea ad Deum fontem uiuum. Sequitur (Ps. 41, 3) : ueniam et apparebo ante faciem Dei mei. Sitiuit anima mea ad Deum. Ecce intentionis certitudo, ueniam |202rb| et apparebo ante faciem Dei mei, beatitudinis glorie iam adepta celsitudo et istud membrum concordat conclusioni principali ubi dicitur ad te.Quod nobis concedat.