Sermon 105

Ms. : Paris, BnF, lat. 16495 f. 232vb-234vb.
Plan :
Thème – La justice et la miséricorde divines. Comment obtenir le pardon.
I – Le moment est venu d’implorer Dieu.
Division 2 (Jac. 5, 1) : comment implorer Dieu
contrition
confession
satisfaction
F. 232vb : Nunc clamemus in celum et miserebitur nostri Deus (Macc. 4, 10).

[Thème] Arcus quantumcumque fortis et rigidus et ad percussiendum paratus, numquam percussit nisi illum qui est oppositus sagittanti, ad quem arcus facies est conuersa. Ideo uolens sibi cauere ne sagittetur, debet faciem arcus fugere et se trahere uersus cordam ad partem sagittantis arcus. Justitiam uel uindictam Dei Scriptura comparat arcui ; corda est misericordia. Cum iratus fueris misericordie recordaberis (Habac. 3, 2). Misericordia miserorum corda nunc est ; quod eodem modo quo sagittarius utitur arcu et corda, utitur Deus iustitia et misericordia sua. Sagittarius non statim primo tractu percutit super signum, set modo supra, modo subiectus, modo a dextris, modo a sinistris, breuiter in tantum hinc inde quod finaliter signum percutit et ipsum in duo diuidit, et iterum quanto amplius corda trahitur et arcus magis flectitur, tanto fortius percutit. Spiritualiter statim quod homo peccauit, arcus diuine misericordie paratus est ad eum sagittandum nisi penituerit. Ps. (7, 13) : nisi conuersi fueritis gladium suum uibrabit arcum etc. Deus tamen primo tactu non statim supra signum |233ra| percutit, hoc est dictum, non statim peccatorem in propria persona subiecta punit. Exspectat enim Deus ut miseriatur nostri, Ysa. 13 (30, 18). Set modo a dextris, modo gyrat hinc inde puniendo eum, subtrahendo bona fortune, percutit blada uel uineas tempestate, et ideo facit ut peccatorem terreat et terrendo etiam doceat a facie arcus fugere et se ad sagittam conuertere ut habeat ad ²³²⁹ se cordam, id est impetret Dei misericordiam. Ps. (59, 3) : Deus repulisti nos et iratus es ei et misertus est nobis, et sequitur (Ps. 59, 6) : dedisti timentibus te ut fugiant a facie arcus. Finaliter quando tantum gyrat, percutit supra signum peccatorem in propria persona puniendo et diuidit eum in duo, dans corpus uermibus et animam demonibus etc. Quanto arcus, id est rigor iustitie, amplius flectitur et corda magis trahitur, id est peccator diutius ad misericordiam exspectatur, tanto finaliter grauius punitur. Gregorius ²³³⁰  : « Lentis passibus incedit diuina iustitia set grauitate eius grauius recompensat. » Habemus ergo quod arcus paratus ad sagittandum peccatores Dei uindicta [est], corda est eius misericordia, ergo peccator uolens sibi cauere ut non sagittetur, aliud remedium non habet nisi ut a facie arcus fugiat et se ad Deum sagittantem conuertat, ut habeat uersus se cordam, id est ut impetret diuinam misericordiam. Figuram ad hoc habemus in Gen. (6, 12) ubi dicitur quod omnis caro corruperat uiam suam. Dominus contra peccatores iratus arcu ²³³¹ sue uindicte grauiter uulnerauit. Cum enim pluis|233rb|set XL diebus XL noctibus, aqua diluuii omnes submersit. Postmodum iram Dei in misericordiam conuersam promisit se de cetero aquis diluuii non perdere omnem carnem. In cuius signum dicit ad Noe (Gen. 9, 13) : ponam arcum meum in nubibus et erit signum federis. Arcus apparens in nubibus habet faciem uersus celum et cordam uersus nos, ad significandum quod Deus iram suam a populo auertat et conuertat ad eum misericordiam suam, si umquam fuit mundus corruptus. Osee 4 (2): maledictum et mendacium et homicidium et furtum et adulterium inundauerunt. Ideo Deus contra uoraginem peccatorum uidetur diebus istis uelle facere nouum diluuium aquarum. Inueniamus remedium non in Deo aliquid nisi istud ut recurremus ad sagittantem Deum, ut arcum sue uindicte a nobis auertit et cordam sue misericordie ad nos conuertat. Hoc consilium dat Mal. propheta primo capitulo (9) : nunc precamini uultum Dei ut miseriatur nostri. De manu enim nostra factum est huiusmodi malum, ipse manus nostre fecerunt, opera nostra meruerunt. Hoc idem consulit uerbum thematis preassumptum : nunc clamemus. Ubi tria notantur. Hic enim non admittitur morosa dilatio, nunc, set committitur clamosa deuotio, clamemus in celum, per quem remittitur iniuriosa actio, ut miseriatur nostri Deus.

[I] Circa primum nota quod temporis ²³³² elementa sunt modo turbata et quasi continue plorantia, inuitant nos et excitant ad plorandum, quod nihil fere fecerunt, plorant ut peccata nostra. Usquequo terra lugebit et terra |233va| et herba omnis regionis siccabitur propter malitiam habitantium in ea, Jo. XII (Jer. 12, 14). Tanto magis nos qui peccamus, debemus deflere ea. Vere credo si ploremus nos ipsi quod elementa a fletu cessaret intemperies aeris. Ratio ²³³³ que mouet me ad hoc credendum est ista : mater tenere diligens filium, non patitur diu ipsum plorare. Lacrima filii pungit cor pie matris in tantum etiam quod offensa dimittit, remittitur et dat ei. Numquid Christus petit, multo tenerius nos diligit et dilexit ? Quantum umquam alia mater dilexit filium suum, sicut mater unicum filium suum sic diligebat etc. Lacrima peccatoris pungit cor Saluatoris dicente Jeronimo ²³³⁴  : « Lacrima Domini cogit, oratio lenit, illa pungit. » Quem si uideret nos plorantes, et offensam condonabit et quod petimus non negabit. Plorans plorabit nequaquam miserans et miserabitur mei ad uocem clamoris tui. Statim ut audient respondebit etc., Ysa. XXX c (19). Ecce ego quod elementa plorantia incitant nos ad idem plorandum, ad hoc idem monet nos Jac. in canonica illa V capitulo (1) : agite nunc diuites plorate ululantes in miseriis uestris que aduenient nobis. Nobis significanter loquens diuitibus actibus dicit in miseriis uestris que aduenient nobis non in miseriis quas habetis, quasi qui faceret festum ante uigiliam. Vigilia debet precedere festum, tota uita presens respectu uite future est uigilia cuiusdam magni festi. « Quam felix illa ciuitas in qua iugis sollempnitas ²³³⁵ . » Et ideo diuites qui faciunt festum modo uiuentes |233vb| in letitia faciunt ce devant de rere. Vere tales faciunt uigiliam qui postea finaliter erunt in miseria et tristitia. Luc. (6, 24-26) : ue uobis diuitibus qui habetis consolationem uestram, ue uobis qui saturati estis quia esurietis, ue uobis qui nunc ridetis quia lugebitis et flebitis. Econtra pauperes, quia nunc faciunt uigiliam uiuentes in luctu et miseria, facient festum postea in letitia. Beati qui nunc esuritis quia saturabimini, beati qui nunc fletis quia ridetis. Exemplum in mathematicis : linee non parallele, id est non equaliter distantes, quando concurrunt in puncto set ultra protrahantur, illa que primo fuit dextra fit sinistra et econtrario. Per dexteram [intelligitur] status prosperitatis et letitie, per sinistram status aduersitatis et miserie. Linee non equaliter distantes sunt uita uoluptuosa diuitum et uita erumpnosa pauperum. Prima est a dextris, secunda a sinistris. Multum erant distantes adinuicem, uita diuitis epulonis qui inducebatur purpura et bysso et epulabatur cotidie splendide, et uita Lazari ad ianuam, plenus ulceribus cupiens saturari, et tamen iste linee concurrerunt in puncto mortis. Factum est ut moreretur mendicus et portaretur ab angelis etc. Mortuus est autem diues et sepultus etc. (Luc. 16, 22). Ecce quod ille qui ante punctum mortis erat a dextris, nunc positus est a sinistris. Unde diuiti dictum est (Luc. 16, 25) : fili recordare quia recepisti bona etc. Nunc autem hic consolatur tu uero |234ra| cruciaris, quasi dicat : tu qui primo fecisti festum, modo facis uigiliam ; econtrario tu qui primo fecisti uigiliam uiuens in miseriis, modo facis festum uiuens in letitia. Ps. (11, 6) : miseriam inopum et gemitum pauperum nunc exponam in salutari. Figura dicitur in Gen. (35, 18) : Beniamin uocatus primo a matre filius doloris postea a patre filius dextere. Item cum Joseph adduxit duos filios ad Jacob patrem suum, posuit primogenitum ad dexteram patris, secundogenitum ad sinistram. Jacob autem prudens secundogenitum maiorem futurum cancellauit manus, posuit dexteram manum super secundogenitum, sinistram super primogenitum et sic duobus benedixit. Applica. Ergo bene dicit : agite nunc diuites etc. in miseriis que aduenient uobis. Tria dicit : plorate lacrimas contritionis, ululantes in uoce confessionis, agite opera satisfactionis.

[a] Circa primum nota quante uirtutis sit ploratus contritionis. Vulgaliter dicitur quod tria sunt que hospitem eiciunt de domo sua : fumus, stillicidium et litigiosa mulier. Tecta iugiter pestilentia et mulier litigiosa comparatur in Prou. (19, 13). Hospitium dyaboli est cor peccatoris, mulier dyabolo desponsata est, peccatrix anima consensus in peccatum facit, matrimonium litigium mulieris est remorsus consciencie, cum tali muliere non potest dyabolus diu remanere. Ecce derisorem et exibit cum eo uirginum, fumus cordis est suspirium contritionis ad quem sequitur stillicidium lacrimose deuotionis, |234rb| habet fumum stillicidium, dyabolus non potuit pati, quia numquam potuit confiteri. Unde in Tob. (6, 8) : Tobias minor debuit ducere in uxorem quamdam in quam dyabolus habuerat tantam potestatem quod interficeret ei VII uiros contra quos dedit ei angelus Raphael remedium dicens : cordis particulam si super carbones ponas extricat omne genus demoniorum. Mulier VII uiris mortuis desponsata est, anima VII uitiis mortalibus irritita uel hec mulier est mundi machina, in tantum hodie dyaboli potestati subiecta quod fere omnes uiri per VII peccata mortalia sunt hodie interfecti. Hanc interfectionem deplorabat Jeremias dicens (9, 1) : quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum et plorabo die ac nocte interfectos filie populi mei. Vis potestatem et dominium dyaboli eicere ? Fumus cordis extricat omne genus demoniorum id est suspirium contritionis, prouocans ad lacrimas deuotionis, hoc fecerimus, principes huius mundi eicientur foras.

[b] Secundo inuitat nos ad ululatum confessionis, plorate ululantes. Optime copulat ista simul planctum et ululatum quia unum sine alio non sufficit. Fac tibi duas tubas argenteas ductiles (Num. 10, 2). Et sequitur (Num. 10, 9) : si existentis ad bellum de terra uestra contra hostes qui dimittataduersus clangetis ululantes tubis et erit recordatio uestri coram Domino Deo uestro. Clangor uel sonitus duarum tubarum est duplex uerbum cordis et oris mentale, et per primum |234va| homo loquitur tibi ipsi et Deo in contritione, per secundum Dei uicario sacerdoti in confessione. Volens ergo totaliter exire a peccato et hostes suos demones impugnare iuxta illud, primo Mach. 4 (18) : state nunc contra inimicos et expugnate eos, debet simul duabus tubis ululantes clangere. Nihil enim ululatio ualet confessionis sine clangore contritionis, nunc econtrario, sufficit contritio ²³³⁶ nisi confessio in uoto habeatur, in nullo facto ualet aliquod uerbum uocis in orando, nisi concordet cum eo uerbum cordis. Augustinus ²³³⁷  : « Hoc uersetur in corde quod profertur in ore. »

[c] Tertio inuitat nos ad opus satisfactionis, agite nunc. Ergo recte Dominus facit nobis istis temporibus sicut facit aquila pullis suis in nido pigrescentibus. Aquila pullis suis torpentibus subtrahit cibum et uerberat eos alis, et sic prouocat ad uolandum. Sic Christus nos uerberat nunc tribulationibus multis, specialiter intemperie aeris. Videtur quod uelit nobis subtrahere cibum et bladum et uinum, et quare facit hoc ? Certe ut nos excitet ab otio et peccato et prouocat ad bene operandum et orandum. Job I (42, 5-6) : quare Dominus ipsum ita grauiter uerberat et omnem cibum, ymmo omne temporale, ad miraculum subtraxerit quasi excitatus a sompno dicebat : nunc oculus meus uidet te, idcirco me reprehendo et ago penitentiam, quasi dicat : usque modo dormiui et oculos clausos habui, set nunc per penas me excitasti. Gregorius ²³³⁸  : « Pena oculos aperit quos culpa claudit. » Ne ergo Dominus occasionem habeat subtrahendi nobis cibum |234vb| et nos amplius uerberandi, non pigritemus in nido. Similiter agamus iuxta illud 2 Paral. XIX capitulo (11) : confortamini et agite diligenter et erit Dominus nobiscum in bonum. Modicum autem dicitur agentes sic non peccabitis, uestis otiosa plicata in archa cito rubiginabitur, sic homo otiosus contrahit rubiginem peccati, corroditur a tinea peccati, multam enim malitiam peccati docuit otiositas. Figura Ex. (4, 6-7) cum Moyses misisset manum suam in sinum suum, facta est lepra, cum secundo retraxisset, apparuit curata. Similiter in bacca erat homo in synagoga habens dexteram manum aridam cui dixit Jhesus (Mt. 12, 7) : extende manum tuam. Quam cum extendisset, curatus est. Applica. Nota quod dextera manus erat arida, non sinistra. Multi enim habent manum sinistram aridam ad dandam intentione sinistra, scilicet pro gloria mundi uel sua ribaldia, dant diuitibus, dant ioculatoribus, dant iudicibus, set manum dexteram habent contractam, quia pro Deo nihil dant. Dicit ergo agite, non solum dicite, quia in sermone non est regnum Dei set in uirtute eorum. Set agite penitentiam et appropinquabit regnum celorum, Math. 3 capitulo (2). Ad quod nos perducat.